The Other Side of Hope / Η Άλλη Πλευρά της Ελπίδας
Την αποξένωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό έχουν βάλει στο μάτι οι μπροστάρηδες της φετινής διοργάνωσης, με τις ταινίες που έχουν σημαδέψει τις πρώτες μέρες του 67ου Φεστιβάλ Βερολίνου να αγγίζουν με τόλμη ακανθώδη ζητήματα ταυτότητας και σεξουαλικού προσανατολισμού, αλλά και να προσφέρουν μια ευαίσθητη, τρυφερή ματιά στο μεταναστευτικό, μακριά απ’ τους συναισθηματισμούς και τις ακραίες φοβικές φωνές που έχουν χαράξει την πορεία της δημόσιας συζήτησης και πολιτικής.
Ο Aki Kaurismaki παρουσιάζει απόψε την παγκόσμια πρώτη της νέας του ταινίας, το The Other Side of Hope / Η Άλλη Πλευρά της Ελπίδας, που έρχεται ως δεύτερο κεφάλαιο της τριλογίας των λιμανιών, όπως το ξεκίνησε πριν έξι χρόνια με το Le Havre / Το Λιμάνι της Χάβρης, υπογραμμίζοντας ήδη από τότε τη διερχόμενη αξιακή κρίση της Ευρώπης, που θα οδηγούσε στην τωρινή ανθρωπιστική. Μέσα από την ιστορία ενός Σύρου πρόσφυγα τον οποίο η μοίρα ξεβράζει στο λιμάνι του Ελσίνκι, και τον αναγκάζει να υποδυθεί τη μπίλια του φλίπερ για να εξασφαλίσει το πολυπόθητο άσυλο από το κράτος της Φινλανδίας, ο Kaurismaki επιστρέφει με δαιμονισμένη φόρμα, και βλέμμα τόσο κοφτερό που προσπερνά κάθε επίφαση ανθρωπισμού, για να εστιάσει στην αγνή κι ανόθευτη ανθρωπιά: αυτήν που ο ήρωάς του συναντά στον συμπατριώτη του όταν μαζί στροβιλίζονται στον καφκικό κυκεώνα των στρατοπέδων αναμονής, και στον πραγματιστή εστιάτορα που γίνεται ο φύλακάς άγγελός του, όταν τον παίρνει στη δούλεψή του απρόσβλητος από κάθε προκατάληψη και επίπλαστη φοβία.
Σχεδόν βουβά, αλλά με την χαρακτηριστική του κωμική ενέργεια να βράζει πίσω από κάθε λήψη, ο τεράστιος Φιλανδός σκηνοθέτης παραδίδει για άλλη μια φορά μαθήματα εικονοπλαστικής δύναμης, με κάδρα που το καθένα μόνο του μπορεί να αφηγηθεί άλλες τρεις ιστορίες από πίσω, κι υπογράφει μια αστεία, ευαίσθητη κι ανθρώπινη στον υπερθετικό βαθμό ταινία, που θέτει άμεση υποψηφιότητα για τα μεγάλα βραβεία. Ακόμη κι αν δεν τα κατακτήσει όμως (γιατί καμιά ανάγκη δεν τα έχει κιόλας), η καθαρότητα κι η ηρεμία του βλέμματός του, και η νηφάλια αλλά κοφτερή σα ξυράφι αφήγησή του, με τις μετρημένες του αναφορές στη βία της Ευρώπης, τον παραλογισμό του συστήματος, την βολική εθελοτυφλία της κοινωνίας, και την αδιαπραγμάτευτη αλληλεγγύη των καταφρονεμένων, κάνουν το The Other Side of Hope του μια απ’ τις πιο απαραίτητες, προσβάσιμες και συναισθηματικά αναζωογονητικές προσθήκες στο πολιτικό σινεμά των καιρών μας.
Με εξίσου οικουμενικά, αλλά πιο Δυτικής επικαιρότητας προβλήματα καταπιάνεται απ’ την άλλη στο Una Mujer Fantastica / Μια Φανταστική Γυναίκα ο Χιλιανός Sebastian Lelio, που επιστρέφει στο Επίσημο Διαγωνιστικό της Berlinale τέσσερα χρόνια μετά το Gloria, με το οποίο είχε αποσπάσει το Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής. Ατμοσφαιρικό και υποβλητικό, το φετινό του φιλμ είναι άλλη μια επιβεβαίωση της επιβλητικής του σκηνοθετικής στιβαρότητας κι ευελιξίας, αφού μέσα από την ιστορία μιας διεμφυλικής γυναίκας, η οποία χάνει τον αγαπημένο της και πρέπει να υποστεί τις διαδοχικές ψυχολογικές και σωματικές επιθέσεις των συγγενών του προκειμένου να καταφέρει να θρηνήσει τον χαμό του και να τον αποχαιρετήσει συναισθηματικά και ψυχολογικά, ο Lelio μας παρασέρνει σ’ ένα ταξίδι στο σινεμά του Louis Malle, δανειζόμενος στοιχεία σασπένς από τον Alfred Hitchcock, τα οποία σκορπάει σε ατμόσφαιρα πηχτής Αλμοδοβαρικής υφής. Ταινία όχι χωρίς προβλήματα, και κατά διαστήματα εξίσου αβέβαιη με την πρωταγωνίστρια για το ποια είναι η αληθινή ταυτότητά της, η νέα δουλειά του Lelio οφείλει τεράστιο κομμάτι της μαγνητικής της ποιότητας στην υπνωτιστική και άκρως αξιοβραβεύσιμη ερμηνεία της Daniella Vega στον πρωταγωνιστικό ρόλο, ως μια γυναίκα οπλισμένη με σιδερένια πειθαρχία, την οποία απειλεί να τινάξει ανά πάσα στιγμή στον αέρα το εύφλεκτο ποτάμι πάθους και οργής που κυλάει πίσω από το σφιγμένο πρόσωπό της.
Στο παράλληλο πρόγραμμα του Panorama, και εκτός συναγωνισμού, αλλά έχοντας κερδίσει θετικότερες αντιδράσεις απ’ οτιδήποτε άλλο είχε παιχτεί στο φεστιβάλ μέχρι την προβολή του Kaurismaki, η νέα δουλειά του Luca Guadagnino έχει ήδη κερδίσει μια θέση στο βάθρο των προτιμήσεων της πλειοψηφίας των θεατών. Βασισμένο στην ομότιτλη νουβέλα του André Aciman, του οποίου τη μεταγραφή για την οθόνη συνυπογράφει με τον σκηνοθέτη ο εμβληματικός James Ivory, το Call me by your Name αποκαλύπτεται ως η με διαφορά πιο συγκρατημένη κι εσωστρεφής ταινία της ως ώρα καριέρας του εκρηκτικού κατά τα άλλα σκηνοθέτη, ο οποίος περνάει λουρί στην εκθαμβωτική στιλιστική του βιρτουοζιτέ, για να αφήσει χώρο ν’ αναπνεύσει το μεθυστικό ταξίδι ενηλικίωσης κι αυτογνωσίας που περιγράφει η ιστορία του, τυλιγμένο γύρω από έναν έρωτα που καθορίζει μια ζωή: αυτόν ανάμεσα σε ένα 17χρονο αγόρι, και έναν διδακτορικό φοιτητή του πατέρα του.
Χρησιμοποιώντας ως αφετηρία του το ίδιο ακριβώς μοτίβο πάνω στο οποίο είχε στήσει τον δραματουργικό πυρήνα του A Bigger Splash / Κάτω από τον Ήλιο –μια απροσδόκητη ανωμαλία που προκύπτει σε περίοδο ραστώνης, αποτέλεσμα ενός όχι ακριβώς αναπάντεχου, αλλά μάλλον αναπάντεχα μαγνητικού επισκέπτη–, ο Guadagnino συνθέτει μία πολύπλευρη ταπισερί πολιτισμικών, θρησκευτικών, συναισθηματικών, ταξικών και κοινωνικών νημάτων, για να αποδώσει την πολυπλοκότητα μιας εικόνας που είναι εν τέλει υπαρξιακή στον αγνότερο βαθμό. Αντλώντας ανεκτίμητης αξίας δραματουργικές οδηγίες από τη νουβέλα του Aciman, της οποίας την κεντρική αιχμή αναδεικνύει κοφτερή κι οξύτατη, παρά τα αναγκαστικά (και, σε σημεία, αρκετά άκομψα) πετσοκόμματα των μυριάδων υποπλοκών, ο Guadagnino φορτίζει την εικόνα του με τον μεσογειακό αισθησιασμό που μόνο ο ίδιος ξέρει τόσο περίτεχνα να διαχειριστεί, και υπογράφει όχι έναν έρωτα ο οποίος απλά τυγχάνει να είναι ομοφυλοφιλικός, αλλά ένα συνειδητοποιημένο και σαφές ομοφυλοφιλικό ρομάντζο.
Κρατώντας όμως την αφήγησή του μακριά από φθηνούς σενσεσιοναλισμούς, ο Guadagnino υπερβαίνει την περιχαράκωση της ταινίας του σε LGBTQ+ ακροατήρια, ενώ το σταθερό χέρι με το οποίο συγκρατεί το επίκεντρο του δράματος στον κεντρικό ήρωα που ερμηνεύει με αποστομωτικό βάθος και εύρος ο νεαρός Timothée Chalamet, καθιστά μόνιμα σαφές το κεντρικό διακύβευμα της ιστορίας του, που δεν είναι άλλο από την ανακάλυψη, την κατάκτηση και την υπεράσπιση της αληθινής ταυτότητας του κεντρικού του χαρακτήρα, αλλά και του κάθε θεατή που θα βρεθεί απέναντι του εξίσου.