Τα πρόσφατα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προκαλούν εντύπωση: Το 56,8% των γεννήσεων στην Ελλάδα γίνεται με καισαρική τομή, όταν, σε διεθνές επίπεδο, θεωρείται ιατρικά αποδεκτό μόλις το 15%. Μάλιστα, η χώρα μας βρίσκεται στην υψηλότερη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο συγκεκριμένο ζήτημα, ενώ, κατά μέσο όρο, στα κράτη-μέλη της, τρεις στις δέκα γέννες πραγματοποιούνται στο χειρουργείο.
Πού οφείλεται η ελληνική «επιδημία» καισαρικών τομών; Τι κίνδυνοι κρύβονται πίσω από αυτήν για την υγεία της γυναίκας, αλλά και του βρέφους; Με ποια κριτήρια πρέπει να γίνεται η επιλογή ανάμεσα στον φυσιολογικό τοκετό και την καισαρική τομή; Και πώς μπορεί μία έγκυος να αποφύγει τη χειρουργική επέμβαση, όταν δεν είναι αναγκαία; Η μαιευτήρας χειρουργός και γυναικολόγος Όλγα Μπίκου μας λύνει τις απορίες.
Η μαιευτήρας χειρουργός και γυναικολόγος, Όλγα Μπίκου.
Στην Ελλάδα, έξι στις δέκα γεννήσεις γίνονται με καισαρική τομή. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το φυσιολογικό ποσοστό αγγίζει μόλις το 15% . Πώς θα σχολιάζατε αυτή την απόκλιση; Πράγματι, στη χώρα μας παρατηρείται αυξημένος αριθμός καισαρικών τομών και αυτό προκαλεί αίσθηση. Το σημαντικότερο, όμως, είναι να διακρίνουμε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται η συγκεκριμένη μέθοδος. Κάτι τέτοιο θα μας έδινε τη δυνατότητα όχι να συζητούμε επάνω σε αυτό το ζήτημα επιφανειακά, αλλά να το κατανοήσουμε σε όλη την έκτασή του, να το αξιολογήσουμε αντικειμενικά και να κάνουμε κάθε φορά τη σωστότερη επιλογή ανάμεσα στον φυσιολογικό τοκετό και την καισαρική τομή.
Επίσης, η Ελλάδα, όσον αφορά τον αριθμό των καισαρικών τομών, βρίσκεται και πρώτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πόση απόσταση υπάρχει από τις άλλες χώρες; Υπάρχουν και άλλα κράτη, γειτονικά με το δικό μας, που παρουσιάζουν αρκετά υψηλά ποσοστά στις καισαρικές τομές. Τα χαμηλότερα τα συναντούμε στις σκανδιναβικές χώρες (Σουηδία, Νορβηγία, Φινλανδία), όπου πλησιάζουν το 15%, το οποίο έχει ορίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ως ιατρικά αποδεκτό. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, δεν πρέπει να εξετάζεται μόνο ποια μέθοδος έχει ακολουθηθεί, αλλά και τι επιπτώσεις επέφερε στον οργανισμό της μητέρας και του βρέφους.
Πότε, λοιπόν, είναι απαραίτητο για μια γυναίκα να κάνει καισαρική τομή; H καισαρική τομή είναι – ή, τουλάχιστον, θα έπρεπε να είναι – μια μέθοδος που έχει στόχο τη διεξαγωγή της διαδικασίας του τοκετού χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η υγεία της εγκύου και του μωρού. Κατά συνέπεια, πρέπει να επιλέγεται όταν δεν υπάρχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις ασφάλειας για φυσιολογικό τοκετό. Π.χ., σε περιπτώσεις δυστοκίας, κύησης υψηλού ρίσκου, προβλημάτων υγείας της μέλλουσας μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, επιπλοκών στον πλακούντα ή τον ομφάλιο λώρο του παιδιού. Τότε, οι γιατροί ενδεχομένως να αναγκαστούν να προχωρήσουν σε καισαρική τομή.
Υπάρχουν, όμως, και οι περιπτώσεις όπου ένας μαιευτήρας καταφεύγει σε καισαρική τομή χωρίς να είναι αναγκαίο – και αυτές συμβάλλουν κατά πολύ στην αύξηση των ποσοστών της συγκεκριμένης μεθόδου στην Ελλάδα. Κατ’ αρχάς, αρκετοί γιατροί επιλέγουν την καισαρική απλώς… για να ελέγχουν καλύτερα το καθημερινό πρόγραμμά τους. Είναι χαρακτηριστικό, μάλιστα, ότι μεγάλος αριθμός γεννήσεων πραγματοποιείται μεταξύ Δευτέρας και Παρασκευής, μέσα στο ωράριο εργασίας του ιατρικού και του νοσηλευτικού προσωπικού των νοσοκομείων, ενώ πολύ λιγότερες κατά τη διάρκεια σαββατοκύριακου ή αργίας. Πράγματι, ο αυξημένος αριθμός των καισαρικών τομών οφείλεται, δυστυχώς, και σε αυτόν τον παράγοντα. Γενικά, υπάρχει η τάση να προγραμματίζουμε τα πάντα και μια προγραμματισμένη γέννα, αφενός διευκολύνει το πρόγραμμα των γιατρών και αφετέρου προτιμάται και από αρκετά ζευγάρια, εφόσον θεωρούν ότι, με αυτόν τον τρόπο, δεν θα βιώσουν την ψυχοφθόρα, πολύωρη αγωνία που θα χρειαζόταν να περάσουν αν επέλεγαν τον φυσιολογικό τοκετό.
Επιπλέον, είναι γνωστό ότι ορισμένοι γιατροί επιλέγουν την καισαρική τομή, γιατί η οικονομική αμοιβή τους είναι υψηλότερη σε σύγκριση με τον φυσιολογικό τοκετό. Έχουμε ακούσει, μάλιστα, ότι το κόστος της μπορεί να φτάσει και στο διπλάσιο ποσό. Υπάρχουν μαιευτήρες που θεωρούν ότι η καισαρική τομή θα έπρεπε να αμείβεται διαφορετικά και, αντίστοιχα, η προσωπική αμοιβή τους είναι αυξημένη. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι που θεωρούν ότι ο τοκετός είναι τοκετός, ανεξάρτητα από τη μέθοδο η οποία ακολουθείται κι έτσι, το ποσό των χρημάτων που λαμβάνουν είναι πάνω-κάτω το ίδιο. Και οι δύο περιπτώσεις είναι υπαρκτές και, κατά συνέπεια, δεν μπορούμε να εντάξουμε όλους τους γιατρούς στην ίδια κατηγορία.
Πάντως, κάποιες φορές, οι ίδιες οι γυναίκες ζητούν να υποβληθούν σε καισαρική τομή, καθώς θεωρούν ότι είναι πιο ασφαλής και αποτρέπει τις επιπλοκές που μπορεί να προκύψουν σε φυσιολογικό τοκετό. Κι αυτό ισχύει. Ανέκαθεν, οι γυναίκες γεννούσαν φυσιολογικά, ενώ, πριν από μερικές δεκαετίες, γεννούσαν ακόμη και στα χωράφια. Το ζήτημα, όμως, είναι τι κίνδυνοι παρουσιάζονταν. Αν, π.χ., μια γυναίκα εκείνης της εποχής έμενε δέκα φορές έγκυος κατά τη διάρκεια της ζωής της, πόσα από αυτά τα βρέφη κατάφερναν να επιζήσουν και τι προβλήματα προέκυπταν στην υγεία της ίδιας; Από την άλλη πλευρά, η καισαρική τομή είναι μια χειρουργική επέμβαση και, όπως όλες οι χειρουργικές επεμβάσεις, εμπεριέχει κι αυτή το ρίσκο της. Συνεπώς, το ιδανικό είναι να αντιμετωπίζεται ως εναλλακτική λύση, όταν ο φυσιολογικός τοκετός δεν μπορεί να μας παρέχει την ασφάλεια που χρειαζόμαστε.
Επίσης, άλλες γυναίκες ζητούν καισαρική τομή για να αποφύγουν τον πόνο, ειδικά στην πρώτη τους γέννα, όπου είναι και πιο αγχωμένες. Αυτή είναι η λεγόμενη «τοκοφοβία», δηλαδή ο φόβος της γυναίκας για τον τοκετό και θα μπορούσαμε να πούμε ότι, σε ένα βαθμό, είναι ανθρώπινος, αναμενόμενος και δικαιολογημένος. Με καισαρική τομή, η μέλλουσα μητέρα θα αποφύγει μεν τους πόνους της γέννας, αλλά, στη συνέχεια, πρέπει να είναι πιο προσεκτική, γιατί θα χρειαστεί να αναρρώσει από χειρουργική επέμβαση. Βέβαια, και η ανάρρωση από τον φυσιολογικό τοκετό έχει τη δική της διαδικασία, εφόσον το σώμα και πάλι έχει υποστεί μεγάλη δοκιμασία. Πάντως, η καισαρική τομή δεν θα έπρεπε να αποτελεί λύση για την τοκοφοβία. Η λύση σε αυτή την περίπτωση είναι η καλή επικοινωνία της εγκύου με τον μαιευτήρα της, ώστε εκείνος να της εξηγήσει ποια ακριβώς είναι τα στάδια από τα οποία πρόκειται να περάσει κατά τη διάρκεια της γέννας κι έτσι, να περιορίσει την ανησυχία της.
Ορισμένοι γιατροί επιμένουν ότι αν μια γυναίκα κάνει την πρώτη της γέννα με καισαρική τομή, πρέπει και στις υπόλοιπες να ακολουθηθεί η ίδια μέθοδος. Ισχύει κάτι τέτοιο; Όχι απαραίτητα. Στους επόμενους τοκετούς, θα μπορούσε να γίνει προσπάθεια να γεννηθεί το μωρό φυσιολογικά, δεδομένου, όμως, ότι υπάρχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις. Η μήτρα που έχει υποστεί χειρουργική επέμβαση – είτε για καισαρική, είτε για άλλο λόγο – έχει πλέον μια τομή, η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί με προσοχή. Οπότε, χρειάζεται να «αφουγκραστούμε» το σώμα της συγκεκριμένης γυναίκας, να αξιολογήσουμε πώς θα αντιδρούσε σε έναν φυσιολογικό τοκετό ή μία ακόμη καισαρική και να επιλέξουμε τη μέθοδο που θα προσδώσει τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια.
Τι επιπτώσεις υπάρχουν στην υγεία του βρέφους και της μητέρας από μια καισαρική τομή η οποία θα μπορούσε να αποφευχθεί; Κατ’ αρχάς, η γυναίκα που έχει υποβληθεί σε καισαρική τομή, θα χρειαστεί περίπου έξι εβδομάδες για να αναρρώσει πλήρως. Ωστόσο, και μετά από φυσιολογικό τοκετό το σώμα χρειάζεται χρόνο για να επανέλθει. Αντίστοιχα για το παιδί, αν δεν στρεσαριστεί κατά τη διάρκεια του φυσιολογικού τοκετού, θα γεννηθεί χωρίς πρόβλημα. Όμως, ακόμη κι αν γεννηθεί με καισαρική τομή και είναι έτοιμο για αυτήν από τη σκοπιά της ωριμότητας των πνευμόνων του, επίσης θα είναι υγιές. Οπότε, χωρίς να μπορούμε να γενικεύσουμε υπέρ της μίας μεθόδου ή της άλλης, επιλέγεται κάθε φορά εκείνη που θα έχει το μικρότερο βιολογικό κόστος για τη μητέρα και το βρέφος.
Εκτός, λοιπόν, από τους ιατρικούς λόγους οι οποίοι αυξάνουν τον αριθμό των καισαρικών τομών, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες: Από επιτήδειους μαιευτήρες που επιδιώκουν να «στριμώξουν» περισσότερους τοκετούς στο καθημερινό πρόγραμμά τους ή να ζητήσουν περισσότερα χρήματα από τις εγκύους έως γυναίκες που αποφεύγουν τη φυσιολογική γέννα από φόβο για τις πιθανές επιπλοκές ή τον σωματικό πόνο. Η λύση, για όλα αυτά, φαίνεται να είναι η πολύ προσεκτική επιλογή του γιατρού. Με ποια κριτήρια πρέπει να γίνεται; Δυστυχώς, αρκετές γυναίκες έχουν ως βασικές πηγές πληροφόρησης το ίντερνετ ή τις εμπειρίες φίλων τους, που, όμως, δεν είναι πάντα αντικειμενικές. Αυτό που χρειάζεται να κάνει καθεμία είναι να επιλέξει τον μαιευτήρα που ταιριάζει στην ίδια. Δηλαδή, εκείνον που θα την κάνει να νιώσει ασφάλεια, θα της εξηγεί τι συμβαίνει σε κάθε στάδιο της εγκυμοσύνης, θα λύνει τις απορίες της, θα την καθοδηγεί αιτιολογώντας κάθε βήμα. Δεν είναι πάντα εύκολο να ξεχωρίσεις τον γιατρό πάνω στον οποίο μπορείς να βασιστείς – και, συνήθως, πρόκειται για στρεσογόνο διαδικασία. Είναι, όμως, και καθοριστικής σημασίας, εφόσον σε αυτόν θα εμπιστευτείς την υγεία τόσο τη δική σου, όσο και του παιδιού σου.
Στις χώρες που διατηρούν χαμηλό αριθμό καισαρικών τομών λαμβάνονται και μέτρα για τον έλεγχο των μεθόδων τοκετού. Π.χ., σε περίπτωση που ένας γιατρός προχωρήσει σε καισαρική τομή, πρέπει να εξηγήσει λεπτομερώς τι τον ώθησε σε αυτή την επιλογή. Θεωρείτε ότι κάτι αντίστοιχο θα έπρεπε να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα; Ναι, μέτρα για αυστηρότερη επιτήρηση θα βοηθούσαν. Παράλληλα, όμως, θεωρώ ότι είναι αναγκαία και μια πιο αναλυτική στατιστική έρευνα σχετικά με τους λόγους που οδηγούν σε καισαρικές τομές στη χώρα μας. Για παράδειγμα, σε ποια ηλικία κάνουν σήμερα παιδιά οι Ελληνίδες; Διότι, όσο μεγαλύτερη είναι η μητέρα, τόσο περισσότερες δυσκολίες μπορεί να παρουσιαστούν κατά τον φυσιολογικό τοκετό. Απαιτείται, λοιπόν, μια πιο σφαιρική προσέγγιση του θέματος. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η επαρκής ενημέρωση των γυναικών, η ευσυνειδησία των γιατρών και ο έλεγχος για ακραία περιστατικά παίζουν καθοριστικό ρόλο. Εξάλλου, η εγκυμοσύνη και ο τοκετός είναι μια όμορφη εμπειρία για τη γυναίκα και πρέπει να γίνεται το καλύτερο δυνατό, ώστε ως τέτοια να τη θυμάται για την υπόλοιπη ζωή της.
