«Ο (λαϊκός) ενθουσιασμός είναι δικαιολογημένος, αλλά όχι αιτιολογημένος»

Στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί, επένδυση στην πολιτιστική κληρονομιά, αρχαιολογικό και επιστημονικό επίτευγμα είναι οι φράσεις με τις οποίες ο αρχαιολόγος και γραμματέας του σωματείου εργαζομένων στο Μετρό Θεσσαλονίκης, Δημήτρης Παππάς, αποτυπώνει τη μεγαλοπρέπεια του τάφου της Αμφίπολης.

Δεν δίνει μεγάλες πιθανότητες να ανήκει ο τάφος στον Μέγα Αλέξανδρο, αναφέρει όμως πως «το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για ένα μνημειώδες ταφικό σύνολο, ένα ίσως μαυσωλείο στο οποίο ο ενταφιασμένος φιλοδοξούσε να καταφέρει να ‘φιλοξενήσει’ και τη σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δι’ αυτής να υπερισχύσει στην αυτοκρατορία».

Μιλώντας για το θέμα της σύλησης του τάφου της Αμφίπολης, που δημιουργεί σκιώδεις αμφιβολίες και φόβους για τη δυνατότητα ταυτοποίησης του νεκρού, ο Δημήτρης Παππάς την εντάσσει μεν στα πλαίσια του πιθανού και του λογικού, αναφέρει όμως πως «ακόμα και να έχει συληθεί ο τάφος της Αμφίπολης δεν χάνει την αρχαιολογική του αξία». Παράλληλα, αναφέρεται στα στοιχεία εκείνα που θα λύσουν το «μυστήριο» της ταυτοποίησης του τάφου.

Ο Δημήτρης Παππάς

Το θέμα της σύλησης του τάφου στην Αμφίπολη διχάζει. Υπάρχουν ενδείξεις και γνώμες που συγκλίνουν στο ότι ο τάφος δεν έχει μείνει ανέπαφος. Ποια η δική σας άποψη για το θέμα; Είναι κοινός τόπος, το φαινόμενο των συλημένων ταφών ήδη μία γενιά μετά την ταφή του νεκρού, πόσο μάλλον ύστερα από 2300 χρόνια. Άλλωστε, η είσοδος των τυμβωρύχων ποικίλει. Συχνά, εισέρχονταν στον τάφο από την κορυφή του τύμβου, άλλοτε παραβιάζοντας την κύρια είσοδο και φορές, δημιουργώντας ένα νέο άνοιγμα παραβιάζοντας την ίδια το δομή του τάφου. Πάντως, ακόμα και αν ο τάφος ή οι τάφοι που πιθανόν υπάρχουν εντός του τύμβου να έχουν συληθεί, αυτό δεν μειώνει την αρχαιολογική του αξία.

Εάν έχει συληθεί ο τάφος, οι πιθανότητες ταυτοποίησής του κατά πόσο δυσχεραίνονται; Όχι αρκετά, αφού συχνά, μέσα από τα υπόλοιπα κτερίσματα ( τα αντικείμενα δηλαδή που αφιερώνονται στο νεκρό) είμαστε σε θέση να εξάγουμε σχετικά ασφαλή συμπεράσματα. Επιπλέον, πολύτιμός βοηθός στην προσπάθεια ταυτοποίησης του νεκρού αποτελούν οι παραστάσεις και τα διακοσμητικά θέματα που κοσμούν τις τοιχοποιίες ενός τάφου.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις ο τάφος ανήκει σε κάποιο επιφανές πρόσωπο. Πόσο πιθανό θεωρείτε να ανήκει στον ίδιο το Μέγα Αλέξανδρο; Στην πίσω άκρη του μυαλού μας, η μεγάλη πλειοψηφία των αρχαιολόγων αλλά και όλου του ελληνικού κόσμου σίγουρα το εύχεται. Με επιστημονικό όμως ρεαλισμό, λαμβάνοντας υπ’ όψη μας και τις μέχρι τώρα ιστορικές πηγές, πιστεύω πως δεν είναι μέσα στις μεγάλες πιθανότητες. Πιστεύω πως, έχοντας στο μυαλό το «νεοπλουτισμό» των διαδόχων του, αλλά και τη ματαιοδοξία τους, το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για ένα μνημειώδες ταφικό σύνολο, ένα ίσως μαυσωλείο στο οποίο ο ενταφιασμένος φιλοδοξούσε να καταφέρει να «φιλοξενήσει» και τη σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δι’ αυτής να υπερισχύσει στην αυτοκρατορία.

Kατά τη γνώμη σας υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι ο τάφος ανήκει σε άτομο από το περιβάλλον του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ποιες οι πιθανότητες να ανήκει στον Κάσσανδρο το δολοφόνο της Ρωξάνης και του Αλέξανδρου Δ’ ;
Είναι πολύ πιθανόν να ανήκει σε άτομο του περιβάλλοντός του. Άλλωστε, όλοι όσοι διεκδικούσαν μερίδιο της δόξας και της αυτοκρατορίας ανήκαν στο άμεσο ή έμμεσο περιβάλλον του. Αναφορικά με τον Κάσσανδρο, του οποίου επίσης αγνοείται ο τάφος, σίγουρα μπορούμε να αποκλείσουμε τις Αιγές, καθώς δεν ανήκε στη δυναστεία των Ποιμενίδων. Να τολμήσουμε να πούμε πως ο δολοφόνος επέστρεψε στον τόπο του εγκλήματος;

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά εκείνα που ξεχωρίζουν σε έναν μακεδονικό τάφο; Διαθέτει πληθώρα τυπικών αρχαιοελληνικών αρχιτεκτονικών στοιχείων. Πρόσοψη με συνήθως μνημειώδες θύρωμα, αέτωμα ή ζωφόρους και τον διακρίνει η ημικυλινδρική  στέγη. Να σημειωθεί πως η έννοια του μακεδονικού τάφου αναφέρεται όχι μόνο στο φύλο των Μακεδόνων αλλά και στον τύπο.

Πιστεύετε πως τα κεφάλια των Σφιγγών είναι ένθετα; Δεν το γνωρίζω, καθώς δεν έχω δει τις Σφίγγες από κοντά.

Πόσο χρόνο πιθανολογείτε πως θα χρειαστεί για την ταυτοποίηση του νεκρού; Στην αρχαιολογική επιστήμη η έννοια του χρόνου είναι πολύ σχετική και η υπομονή μέγιστη αρετή. Είμαι σίγουρος πως η κυρία Περιστέρη διαθέτει, όπως φυσικά διέθετε και ο πρώτος ανασκαφέας της περιοχής, ο Δ. Λαζαρίδης, την αρετή της υπομονής, καθώς και την επιμονή – διαφορετικά δε θα συζητούσαμε τώρα, αφού θα είχε εγκαταλείψει την προσπάθεια μπροστά στις αρχικές δυσκολίες και την ελλιπή χρηματοδότηση μία συστηματικής ανασκαφής της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Έτσι λοιπόν πιστεύω πως θα χρειαστεί αρκετός χρόνος, προκειμένου να καταλήξουμε σε ένα ασφαλές συμπέρασμα. Εκτός φυσικά, αν υπάρχει ένα εύρημα τόσο ξεκάθαρο, το οποίο θα αναφέρει το όνομα του ή των νεκρών.

η καθημερινότητά μας είναι τόσο δύσκολη και επίπονη που δε νομίζω πως κανένας τάφος και καμία εθνική επιτυχία δεν μπορεί να μας αποπροσανατολίσει πλέον!

Θεωρείτε ότι δικαίως επικρατεί ενθουσιασμός για τον τάφο της Αμφίπολης ειδικά μετά την αποκάλυψη σχεδόν ολόκληρης της πρόσοψης του ταφικού μνημείου; Μοιάζει με το εθνικό ξέσπασμα όταν η χώρα μας κατακτά ένα ευρωπαϊκό κύπελλο. Ο ενθουσιασμός αυτός, δείχνει ταυτόχρονα την ανάγκη του κόσμου για εθνική ανάταση, την υπερηφάνεια του για την πολιτιστική του κληρονομιά αλλά και τη διάθεση για το όνειρο. Θα έλεγα λοιπόν πως είναι δικαιολογημένος, αλλά όχι αιτιολογημένος αυτός ο ενθουσιασμός.

Ο τάφος πιστεύετε ότι ίσως είναι ο μεγαλύτερος στα Βαλκάνια; Σας εντυπωσιάζουν οι διαστάσεις του; Είναι ο μεγαλύτερος μέχρι στιγμής. Φυσικά και με εντυπωσιάζουν!

Ο τύμβος θεωρείτε ότι κρύβει μόνο έναν τάφο; Το μέγεθός του τύμβου, θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα πως πιθανόν να εμπεριέχονται παραπάνω από μία ταφές.

Υπάρχει κάποιος μεγάλος γλύπτης που να έχετε κατά νου για τον Λέοντα της Αμφίπολης; Τα χαρακτηριστικά του σας θυμίζουν κάποιο άλλο μεγάλο εύρημα; Ο Λέων της Αμφίπολης, διαθέτει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτόν της Χαιρώνειας, ο οποίος στήθηκε το 338 π. Χ. Ίσως ο γλύπτης να είναι ο ίδιος. Δε διαθέτουν όμως ιδιαίτερα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά, τα οποία να μας κάνουν να αναζητήσουμε τον άνθρωπο που τα φιλοτέχνησε. Αυτό βέβαια που είναι εντυπωσιακό, είναι το γεγονός πως έχουν κατασκευασθεί με τέτοιο τρόπο ώστε η θέαση τους από κάτω προς τα πάνω, να δίνει τις σωστές οπτικές αναλογίες.

Πιστεύετε πως οι αρχαιολογικές έρευνες θα ολοκληρωθούν μέσα στον προβλεπόμενο χρόνο; Δουλεύω σε ένα μεγάλο έργο, το μετρό Θεσσαλονίκης, όπου η πίεση για την εκτέλεση των αρχαιολογικών εργασιών, εντός ασφυκτικών χρονοδιαγραμμάτων είναι μεγάλη. Γνωρίζω λοιπόν πόσο δύσκολή είναι η ένταξη της ανασκαφικής διαδικασίας σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο. Ο προβλεπόμενος χρόνος είναι αυτός που επιθυμεί το φιλοθεάμον κοινό. Στη διαδικασία της ανασκαφής, ειδικά όταν πρόκειται για συστηματική και όχι σωστική ανασκαφή στα πλαίσια ενός μεγάλου κατασκευαστικού έργου, ο χρόνος ποτέ δεν μπορεί να προσδιορισθεί με ακρίβεια. Χρειάζεται υπομονή και κυρίως προς τους εκεί εργαζόμενους, από τον εργάτη έως τον διευθυντή της ανασκαφής, χρειάζεται να επιδείξουμε μέγιστη εμπιστοσύνη και υπομονή. Η άσκηση χρονικής πίεσης, μόνο σε επισφαλή συμπεράσματα μπορεί να οδηγήσει και έτσι να αδικήσει τους ανασκαφείς.

Η αποκάλυψη της ταυτότητας του τάφου θα δώσει νέα πνοή στην ελληνική αρχαιολογία; Η ίδια η αποκάλυψη του τύμβου πρέπει να δώσει πνοή στην ελληνική αρχαιολογία. Η περίφημη ανάπτυξη, δεν περνά μόνο από μεγάλα κατασκευαστικά projects και αμφίβολες, μεγαλόπνοες τουριστικές επενδύσεις. Η επένδυση στην πράξη και όχι μόνο στα λόγια στο κεφάλαιο που ονομάζεται πολιτιστική κληρονομιά και ουσιαστικός πολιτιστικός τουρισμός, αποτελεί έναν από τους πυλώνες αναγέννησης της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.

Δικαίως έχουν στραφεί τα διεθνή και ελληνικά βλέμματα στον τάφο της Αμφίπολης ή εκτιμάτε ότι υπάρχει κάποιος επιδιωκόμενος σκοπός πίσω από αυτό; Δεν είμαι θιασώτης θεωριών συνωμοσίας, ούτε αρέσκομαι να προσπαθώ πάντοτε να κάνω δεύτερες και τρίτες αναγνώσεις γεγονότων και καταστάσεων. Δικαίως πιστεύω πως τα διεθνή και τα ελληνικά βλέμματα έχουν στραφεί στην Αμφίπολη. Άλλωστε η καθημερινότητά μας είναι τόσο δύσκολη και επίπονη που δε νομίζω πως κανένας τάφος και καμία εθνική επιτυχία δεν μπορεί να μας αποπροσανατολίσει πλέον!

Πόσο μεγάλες είναι οι πιθανότητες να «απογοητευτούμε»; Έχοντας υπ’ όψη μας την ιδιοσυγκρασία του Έλληνα, πιστεύω πως οι πιθανότητες είναι πολλές. Εδώ είναι και η παγίδα της υπερπληροφόρησης και της υπερδημοσιότητας. Η κυρία Περιστέρη αποκάλυψε κάτι μοναδικό. Έναν μνημειώδους μεγέθους τύμβο , με ενδιαφέροντα μέχρι στιγμής αρχιτεκτονικά στοιχεία και χαρακτηριστικά. Αυτό από μόνο του αποτελεί ένα αρχαιολογικό και επιστημονικό επίτευγμα. Θα είναι κρίμα, αν τελικά αποδειχθεί πως ο «ένοικος» αυτού του τάφου δεν είναι αυτός που οι περισσότεροι ελπίζουμε σε μία άκρη του μυαλού μας, να υποβιβάσουμε και να υποβαθμίσουμε αυτή την ανακάλυψη. Θα είναι άδικο προς την επιστημονική προσπάθεια των εκεί εργαζομένων, θα είναι άδικo προς την ίδια την Αρχαιολογία και την πολιτιστική μας κληρονομία. Είναι ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί.