«Κάτω από το ηφαίστειο»: μια μεγαλειώδης μυθιστορηματική σύνθεση -του 1947- από τον Μάλκολμ Λόουρι

Η ιστορία μυθιστορημάτων των οποίων η πλοκή διαδραματίζεται μέσα σε μία μόνο ημέρα είναι μακρά και ενδιαφέρουσα, δημιουργώντας -στην ουσία- ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό υποείδος. Και αυτό γιατί οι συγγραφείς χρησιμοποιούν αυτή τη χρονική συμπύκνωση για να εξερευνήσουν εις βάθος χαρακτήρες, γεγονότα και υπαρξιακά θέματα μέσα στα στενά, ασφυκτικά για την εξέλιξη της πλοκής, πλαίσια της μιας ημέρας.

Ένα τέτοιο παράδειγμα, είναι ο «Οδυσσέας» του Τζέημς Τζόυς που αποτελεί τον απολογισμό μιας μοναδικής μέρας, της 16ης Ιουνίου 1904. Ο χώρος είναι συγκεκριμένος, το Δουβλίνο. Ένας πολίτης αυτής της πόλης, ο Λεοπόλδος Μπλουμ, ξυπνάει το πρωί και φεύγει για την δουλειά του. Οι κοινωνικές, οι επαγγελματικές και οι συναισθηματικές υποχρεώσεις του, καθυστερούν την επιστροφή του μέχρι τις πρώτες ώρες της επόμενης ημέρας. Τα επεισόδια που περιγράφει ο Ιρλανδός συγγραφέας, κυρίως όμως ο ανεπανάληπτος τρόπος με τον οποίο τα συνθέτει, η διείσδυση στις ιδιαιτερότητες του καθενός από τα πρόσωπα που παρελαύνουν στις σελίδες του ώσπου να καταλήξει στο απίστευτο τελευταίο κεφάλαιο, τον λεγόμενο «μονόλογο της Μόλλυ», συναποτελούν ένα έργο-μνημείο του μοντερνισμού, που εκδόθηκε το 1922 και άλλαξε για πάντα την άποψη που έχουμε για το ίδιο το μυθιστόρημα.

Όπως ο «Οδυσσέας» του Τζόυς, έτσι και το μυθιστόρημα «Η Κυρία Νταλογουέι» της Βιρτζίνια Γουλφ διαδραματίζεται και αυτό σε μία μόνο μέρα μέσα από την οποία εξετάζεται η τραυματική εμπειρία και οι πληγές που αφήνει ο πόλεμος στην ανθρώπινη ψυχή. Χώρος δράσης είναι το Λονδίνο το καλοκαίρι του 1923, πέντε χρόνια μετά τη λήξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η 52άχρονη κυρία Νταλογουέι, προετοιμάζει μια από τις συνηθισμένες κοσμικές δεξιώσεις της, όταν φτάνει ξαφνικά από την Ινδία ο πρώτος της έρωτας. Πρόκειται για το μυθιστόρημα που καινοτόμησε και προχώρησε από τον επιφανειακό ρεαλισμό, που στηριζόταν στις εξωτερικές λεπτομέρειες, σε μια βαθύτερη έρευνα του συνειδητού κόσμου.

Αλλά και το περίφημο «Άδραξε τη μέρα» του Σολ Μπέλοου, που εκδόθηκε το 1956, εκτυλίσσεται –με τη σειρά του- σε μία μέρα, με τον σαραντάχρονο πρωταγωνιστή, Τόμυ Ουίλχελμ, να βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού – χωρισμένος από τη γυναίκα και τα παιδιά του, σε τεταμένες σχέσεις με τον επιτυχημένο πατέρα του, άνεργος και σε κακή οικονομική και ψυχολογική κατάσταση. Στη διάρκεια μιας μέρας, και ενώ ο Ουίλχελμ αναθεωρεί τα λάθη του παρελθόντος βουλιάζοντας όλο και περισσότερο στην απελπισία, μία εντελώς τυχαία συνάντηση του χαρίζει μια στιγμή στην οποία θα λάμψει όλη η αλήθεια – μέσα από μια πυκνή αφήγηση, με έντονη υπαρξιακή διάσταση.

Όσο για το «Σάββατο» του Ίαν Μακ Γιούαν –που εκδόθηκε το 2005- εξελίσσεται σε μία σαββατιάτικη μέρα. Εδώ, ο αστός, προνομιούχος, βαθιά δεμένος με τη γυναίκα και τα παιδιά του νευροχειρουργός, Χένρυ Περόουν, σχεδιάζει να παίξει σκουός, να επισκεφθεί την ηλικιωμένη μητέρα του και να μαγειρέψει. Όμως, το πρόγραμμά του το ανατρέπει ένα φαινομενικά ασήμαντο ατύχημα: ένα τυχαίο γεγονός που θα λειτουργήσει -ωστόσο- σαν καταλύτης για μια σειρά από απρόβλεπτα συμβάντα, φέρνοντας τον ήρωα αντιμέτωπο με έναν εντελώς ξένο κόσμο, κλονίζοντας δραματικά κάθε βεβαιότητα, εγείροντας θεμελιώδη ζητήματα ηθικής ευθύνης και αλλάζοντας τη ζωή του παντοτινά, από τη μια στιγμή στην άλλη.

Εάν υπάρχει, ωστόσο, ένα μυθιστόρημα που ανήκει σε αυτήν την ιδιότυπη παράδοση όπου η δράση διαρκεί μία μόνο ημέρα, και το οποίο θεωρείται (δικαίως) ως το απόλυτο αριστούργημα, αυτό δεν είναι άλλο από το «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι. Το έργο (που δημοσιεύτηκε το 1947) εκτυλίσσεται την Ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό του 1938 και ακολουθεί την πορεία του Τζέφρι Φέρμιν, πρώην πρόξενου της Βρετανίας και ακραία αλκοολικού, κατά τη διάρκεια μιας τραγικής ημέρας.

Ο κεντρικός χαρακτήρας είναι ένας βαθιά τραυματισμένος άνθρωπος που έχει παραδοθεί στον αλκοολισμό, με τον Λόουρι να αποτυπώνει τη διάβρωση της προσωπικότητας και των σχέσεων μέσα από την κατάχρηση αλκοόλ, αποτυπώνοντας πυρετικά την δική του εμπειρία, την υπαρξιακή αγωνία, τη μοναξιά και την αποξένωση. Τοποθετημένο στο Μεξικό του 1938, λίγο πριν την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το έργο εμπεριέχει αναφορές σε παγκόσμια πολιτικά γεγονότα και εξετάζει την αποτυχία της κοινωνικής και ηθικής ευθύνης. Και ο Φέρμιν, από την πλευρά του, βρίσκεται παγιδευμένος στις επιλογές του, μη μπορώντας να ξεφύγει από τις ενοχές του για τις αποτυχημένες του σχέσεις και τις ηθικές του εκπτώσεις.

Ο Λόουρι χρησιμοποιεί ένα ασυνήθιστα ποιητικό ύφος, με μακροσκελείς, περίτεχνες προτάσεις και ατέλειωτους συμβολισμούς, νύξεις, υπαινιγμούς, αμφισημίες, γρίφους, παραβολές όπου όλα διαφέρουν κάπως από την πρώτη εντύπωση. Ο εσωτερικός μονόλογος και οι ψυχολογικές εναλλαγές και μεταπτώσεις του Φέρμιν, διαμορφώνουν την ίδια τη δομή του βιβλίου κάνοντάς το μια απαιτητική αλλά σπάνια εμπειρία ανάγνωσης: μετά από αυτήν, τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο! Και το ηφαίστειο, παραμένει διαρκώς στο φόντο, συμβολίζοντας την επικείμενη έκρηξη του εσωτερικού κόσμου του Φέρμιν, με το φυσικό περιβάλλον να αντικατοπτρίζει τις εσωτερικές του συγκρούσεις και τον επικείμενο θάνατο.

Ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα της λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα, μια ιδιοφυής λογοτεχνική σκιαγράφηση της ανθρώπινης συνείδησης όπου το παρελθόν καθορίζει ποικιλοτρόπως και συχνά απρόσμενα το παρόν, με τις σχέσεις των ηρώων να αποκαλύπτονται αποσπασματικά, σχεδόν παραισθητικά. Και όλα αυτά, μέσα από μία ασυνήθιστα έντονη συναισθηματική φόρτιση που διαπερνάει σαν δόνηση –από άκρη σε άκρη- την εξέλιξη της ιστορίας, η οποία αδυνατεί να εκτονωθεί ή να εκτονώσει…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ο Δημήτρης Μπακάλμπασης είναι μηχανικός λογισμικού σε ένα από τα μεγαλύτερα social media παγκοσμίως και πρόσφατα ξεκίνησε να πηγαίνει σε ψυχολόγο για να διαχειριστεί το άγχος του. Κάτι, που στην αρχή μοιάζει με fake news, αποδεικνύεται πραγματικό: όλο και περισσότεροι άνθρωποι, κυρίως νέοι, υποκύπτουν σε μια ολοκληρωτική, ανεξήγητη εξάντληση. Μεταξύ τους και ο συγκάτοικός του. Ο Δημήτρης θα αναζητήσει έναν τρόπο για να παραμείνει λειτουργικός. Καθώς όμως το μυαλό του καταρρέει και ο κόσμος συνεχίζει να γυρνάει λες και δεν συμβαίνει τίποτα, θα αναζητήσει μια διέξοδο: οτιδήποτε μπορεί να τον ανακουφίσει. Μια ιστορία για όλα όσα κάνουμε, προκειμένου να αποσπάσουμε την προσοχή μας από την κάποτε ανυπόφορη πραγματικότητα. Κι ένα μυθιστόρημα στοχαστικής αναζήτησης και βραδυφλεγούς δράσης. Από τον νέο, χαρισματικό συγγραφέα Φοίβο Οικονομίδη, που πριν από δύο χρόνια κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα για το μυθιστόρημα «Βορράς».

Ο διάσημος αριστερός ντοκιμαντερίστας Λέοναρντ Φάιφ υπήρξε ένας από τους 60.000 Αμερικανούς που διέφυγαν στον Καναδά για να αποφύγουν την επιστράτευση κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Βιετνάμ. Ο Φάιφ, στα εβδομήντα οχτώ του πια, πεθαίνει από καρκίνο στο Μόντρεαλ και συμφωνεί να δώσει μια τελευταία συνέντευξη, όπου είναι αποφασισμένος να φανερώσει όλα του τα μυστικά, για να απομυθοποιηθεί η μυθοποιημένη ζωή του. Τη συνέντευξη θα κινηματογραφήσει ο φιλόδοξος σκηνοθέτης Μάλκολμ Μακλίοντ, μαθητής και φανατικός οπαδός του. Στα γυρίσματα συμμετέχουν η παραγωγός, ο διευθυντής φωτογραφίας και η ηχολήπτρια του Μάλκολμ, ενώ παρευρίσκεται και η σύζυγος του Φάιφ, η Έμμα. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, που θαύμαζαν απεριόριστα τον Φάιφ και το έργο του, καλούνται τώρα να αποκρυπτογραφήσουν και να κατανοήσουν τη σοκαριστική του εξομολόγηση. Ο Ράσελ Μπανκς μάς προσφέρει ένα τολμηρό βιβλίο για τη μυστηριώδη ζωή ενός ανθρώπου, όπως αποκαλύπτεται μέσα από τα θραύσματα του παρελθόντος του, που ξαναζωντανεύει με συναρπαστικό τρόπο… 

Μια εξαφάνιση, ένας φόνος, ένα απρόοπτο τέλος. Στη Βοιωτία, σήμερα. Γη που αχνίζει από το κάρπισμα, την κούραση, τον ιδρώτα, αλλά και γη όπου φυτρώνει το ζιζάνιο του εύκολου κέρδους και της εγκατάλειψης. Ένας Ινδός εργάτης, που βρήκε κατανόηση και αγάπη από τον άνθρωπο που του έδωσε δουλειά. Ένας αστυνομικός, που ψάχνει στ’ αλήθεια να βρει απαντήσεις, όμως οι περιστάσεις τον εμποδίζουν. Ένας απαγορευμένος έρωτας, που φυτεύει την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.
Και μια νέα γυναίκα, που υψώνει ανάστημα και αποχαιρετά τον αδερφό της με τον τρόπο που πιστεύει πως του αρμόζει, όπως ακριβώς πριν από αιώνες, στα ίδια χώματα, η Αντιγόνη αποχαιρέτησε τον δικό της αδερφό, αψηφώντας τους κινδύνους. Εγκλήματα και τιμωρίες, υποταγμένα όλα στη θεά Ανάγκη, μάνα της Ειμαρμένης.

Η Ντανιέλα Κρίεν, μια ανερχόμενη φωνή της γερμανικής λογοτεχνίας, διερευνά με έναν καταιγιστικό ρυθμό τις ελπίδες, τις φιλοδοξίες, τις προκλήσεις και τις απογοητεύσεις που διαμορφώνουν την κατάσταση της σύγχρονης γυναίκας. Η συγγραφέας εξεικονίζει με εθιστική αμεσότητα και πλατιά κατανόηση τις περίπλοκες συνθήκες της μητρότητας και της ατεκνίας, της απιστίας και του διαζυγίου, του πένθους και της απώλειας. Στο επίκεντρο της αφήγησης βρίσκονται πέντε εντελώς διαφορετικές γυναίκες που συνειδητοποιούν ότι κινούνται ολοταχώς προς έναν νέο τρόπο ζωής, δίχως όμως να ξέρουν πώς ακριβώς έφτασαν ως εκεί. Το Έρωτας στα δύσκολα είναι ένα φρέσκο και δυνατό μυθιστόρημα για την αναζήτηση της αγάπης, της ευτυχίας, της εγγύτητας, της οικειότητας.