Τα μικρά και μεγάλα θαύματα του κτιρίου στο 64 της Πανεπιστημίου

― Καλημέρα σας, κύριε Παντελή.
― Καλημέρα, κοπελιά μου.

Χαμογελάω πλατιά. Ο θυρωρός δεν έχει μάθει ακόμα το όνομά μου, παρόλο που πηγαίνω σχεδόν κάθε μέρα στο 64 της Πανεπιστημίου. Μπαίνω στο παλιό ασανσέρ και φτάνω στον 7ο όροφο. Ανοίγω αργά την πόρτα του γραφείου. Η μυρωδιά της ξύλινης επένδυσης με προλαβαίνει. Όσες φορές κι αν την πλύναμε, ακόμα φέρει τα σημάδια της ηλικίας της. Έχει να συντηρηθεί από τότε που χτίστηκε εξάλλου, απ’ το 1957.

Είναι ένα κτίριο που υπάρχει από πάντα «απέναντι απ’ τον Λουμίδη», «δυο κτίρια μακριά απ’ τα Metropolis», «πάνω απ’ το προποτζίδικο Ελπίς-Νικολαΐδη», που στον τελευταίο όροφο έχει ένα «Χώρο Πρασίνου» και παλιά είχε στον πρώτο όροφο ένα sex shop στη βιτρίνα. Δεν μπορεί να μη θυμάσαι! Κάθε γενιά έχει τις δικές της αναφορές σ’ αυτό το σημείο της πόλης, που, αν και δεν είναι πια το οικονομικό της κέντρο, βρίσκεται στην καρδιά της.

Όταν, πριν από δύο χρόνια, με φώναξε ένας φίλος για να μου δείξει ένα «ενδιαφέρον κτίριο στην Πανεπιστημίου», ερωτεύτηκα κεραυνοβόλα. Αντίκρισα ένα υπέροχο, καλοσχεδιασμένο κτίριο του ’60,όπου η λειτουργικά και ανθρωπομετρικά σωστή διάταξη των χώρων και η σημασία στη λεπτομέρεια επιλογής των υλικών το έκαναν να υπερέχει ξεκάθαρα από το μέσο κτίριο γραφείων σήμερα. Μεγάλοι διάδρομοι, ξύλινες κουπαστές, ψηφιδωτά στους τοίχους, ξύλινες επενδύσεις, artnouveau κάγκελα, ένας υπέροχος ημιώροφος που βγαίνει σε αίθριο, μαρτυρίες μιας εποχής άνθησης. Μου θύμισε παλιές καλοφτιαγμένες πολυκατοικίες σε πρωτεύουσες της Ευρώπης. Για μια στιγμή αισθάνθηκα περήφανη.

Την εποχή που πρωτοκατοικήθηκε, οι ένοικοί του ήταν κυρίως δικηγόροι, συμβολαιογράφοι, ασφαλιστικοί σύμβουλοι… Επαγγελματίες που εργάζονταν μοναχικά, με τις πόρτες κλειστές και όγκους από βιβλία για συντροφιά. Σήμερα, το κτίριο αποκτά όλο και περισσότερο καινούργια ζωή. Παράλληλα με τα εναπομείναντα γραφεία αυτής της πρώτης εποχής του, λειτουργεί σε αυτό ένα ζωντανό οικοσύστημα δημιουργικών ανθρώπων, που δρουν ο καθένας μόνος του αλλά και όλοι μαζί όταν χρειαστεί. Δεν είναι «θερμοκοιτίδα επιχειρηματικότητας», δεν είναι κατάληψη, δεν είναι μια οργανωμένη κατάσταση. Μόνο ιδέες, προτάσεις, δράσεις. Αλλά αυτή δεν είναι η βάση της πόλης; Οι άνθρωποι και οι δράσεις τους;

Πριν από δύο χρόνια λοιπόν, κάναμε μια δοκιμή, παραχωρώντας τα αχρησιμοποίητα γραφεία του 7ου ορόφου ―όπως ήταν, επιπλωμένα― για τρεις μέρες σε εικαστικούς, για να τους δώσουν ζωή. Rooms to Art το ονομάσαμε. Τα βιβλία του δικηγόρου Ι. Σαμαρά βρέθηκαν στοιβαγμένα στο παράθυρο. Σελίδες του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας κόλλησαν στα τζάμια. Η αποθήκη έγινε εγκατάσταση, μια καρέκλα μπήκε σε κλουβί. Ήρθαν όλα τα πάνω κάτω για λίγο, και μετά επέστρεψαν στη σιωπή. Αυτός ήταν άλλωστε και ένας απ’ τους βασικούς κανόνες χρήσης του χώρου: χρησιμοποιούμε ό,τι θέλουμε, αλλά δεν πετάμε ούτε χαλάμε τίποτα. Κι είναι ένας κανόνας σχεδόν αυτονόητος, που τον διατηρούμε όσοι έχουμε την τύχη να κατοικήσουμε, λιγότερο ή περισσότερο προσωρινά, τους χώρους αυτούς.

Αυτά τα βιβλία η Αγγελική, ο Δημήτρης κι εγώ―ή, αλλιώς, το δημιουργικό γραφείο Medianeras―τα κρατήσαμε, όπως και όποιο άλλο αντικείμενο ή έπιπλο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί. Ο χώρος μας είναι φτιαγμένος από παλιά έπιπλα. Θραύσματα από στιγμές άλλες, άλλων. Γιατί χρειάζεσαι μια ιστορία, μια αφήγηση, μια αφορμή για να σκεφτείς δημιουργικά. Κι αν κάποια στιγμή, το σούρουπο, κολλήσεις, ανοίγεις το παράθυρο και βλέπεις μια Πανεπιστημίου ν’ απλώνεται μπροστά σου, φωτισμένη, και ξέρεις ότι βρίσκεσαι στο σωστό μέρος. Δεν μπορείς να ξέρεις ποιο θα ’ναι το μέλλον του κέντρου, αλλά θα είσαι εκεί για να το βλέπεις, βήμα βήμα.

«Παιδιά, νομίζω ότι συμβαίνει κάτι περίεργο στον 8ο», λέει ο Γιώργος, καθώς ορμάει από το διπλανό γραφείο. «Χτες βράδυ έμεινα ως αργά και άκουγα κάποιον να απαγγέλλει κάτι σαν κήρυγμα. Τι γραφεία ακριβώς έχει επάνω;» Ο Γιώργος είναι ο ιδρυτής της Μη Κερδοσκοπικής Εταιρίας UrbanTranscripts, που τώρα στήνει το νέο της γραφείο στην Αθήνα. Το UT διοργανώνει εργαστήρια και εκθέσεις γύρω από το σύγχρονο αστικό περιβάλλον συνδυάζοντας διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις και πρακτικές διαχείρισης των πόλεων. Αμέσως αναρωτήθηκα μήπως γινόταν κάποια πρόβα. Ρωτώντας την Κωνσταντίνα, αρχιτέκτονα και φωτογράφο, που χρησιμοποιεί περιστασιακά ένα γραφείο στον 8ο ως βάση για το Ημερολόγιο Ομόνοιας, διαπιστώσαμε πως τελικά, ναι, γινόταν πρόβα θεατρικού ως αργά το βράδυ.

Έτσι μαθαίνεις τι συμβαίνει εδώ γύρω. Ανεβοκατεβαίνεις στους ορόφους, ρωτάς, συναντάς ίχνη δράσεων που έγιναν ή που θα γίνουν. Πας στο Home Kitchen, το εστιατόριο που έχει ανοίξει η Άννα στο ισόγειο, στο βάθος της στοάς και, ενώ δοκιμάζεις νοστιμότατο φαγητό, ακούς ότι σε λίγες μέρες θα υπάρχουν τραπεζάκια και στο υπέροχο αίθριο ―αυτό με το ψηφιδωτό με τα ψάρια― όπου και στο παρελθόν φιλοξενούνταν ένα εστιατόριο. Στο ίδιο εστιατόριο, κάνει και τις εβδομαδιαίες συναντήσεις της η ομάδα Κ Ο Ι Ν Ο athina, που έχει ξεκινήσει μια bottom up ερευνητική δράση σχετικά με την πόλη της Αθήνας. Εκεί έμαθα και για το ευρηματικό “Φεστιβάλ Βραδύτητας” που θα γίνει στο κτίριο 28-29 Ιουνίου και φιλοδοξεί, μέσα από μια σειρά βιωματικών δράσεων, να μας υπενθυμίσει την αξία του αργού χρόνου. Μάλιστα, λίγο αργότερα ήρθε η Μαρία, μέλος της ομάδας που το διοργανώνει, και που από σύμπτωση την ήξερα από παλιά σε δυο λεπτά συζητήσαμε για το πώς θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε. Ποιο elevator pitch…

Κάπως έτσι, δυναμικά, προχωράει η ζωή στην πόλη. Χωρίς αστραφτερές ταμπέλες «ανοίξαμε και σας περιμένουμε», με πληροφορίες που κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα. Μέσα από πορείες και συναντήσεις παράλληλες και συχνά τυχαίες. Από ένα αόρατο δίκτυο ανθρώπων που ξεχνιούνται και συναντιούνται, που χακάρουν την πόλη και τα κτίριά της, ανεξάρτητα από τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό για την κάθε περιοχή. Κι εσύ μπορεί να βρεθείς εκεί τυχαία, γιατί ήξερες κάποιον που είχε ένα γραφείο που σου άρεσε, αλλά μετά το ξέχασες, και το ξαναείδες σε μια ταινία του ’60, και χαμογέλασες, και το πέτυχες όταν θυμήθηκες να πας στο sex shop της πρώτης σου νιότης, που τώρα έχει κλείσει ― και κρίμα.