Το 2021 τα καταστροφικά «κύματα» ήταν πολλαπλά κι η απελπισία επέπλεε, αφήνοντάς μας να βγάζουμε αφρούς λίγα 24ωρα πριν αποπλεύσει άλλη μία χρονιά. Τα θερμόμετρα έσπασαν από τα ρεκόρ αυξημένης θερμοκρασίας για άλλη μια χρονιά. Πάνω από 1 εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα συνεχίζουν να ανεβαίνουν και ο πλανήτης έχει χτυπηθεί από μια σειρά ακραίων καιρικών φαινομένων, τα οποία πυροδοτήθηκαν από το κλιματικό χάος. Οι εκτεταμένες πυρκαγιές από την Ελλάδα μέχρι την Αυστραλία και οι εικόνες καμένων δασών, ζωών και οικισμών μαύρισαν τον χάρτη μας, ο οποίος θα μετράει λιγότερα νησιά αν συνεχίσει με τους ίδιους ρυθμούς το λιώσιμο των πάγων.
Η κλιματική κατάσταση έκτακτης ανάγκης παίζεται με τους ίδιους ακριβώς όρους και τα ίδια πιόνια με τα υπόλοιπα βρώμικα «παιχνίδια». Υπάρχουν οι καλοί και οι κακοί, όπως γράφει και η Amy Westerfeld στην Guardian, σημειώνοντας ότι ίσως δεν είναι απαραίτητο να καταλαβαίνεις από επιστήμη για να συνειδητοποιήσεις ότι πρόκειται για μια ιστορία αδικίας: Οι άνθρωποι με περισσότερη εξουσία και χρήματα από εσένα χρησιμοποίησαν τις πληροφορίες για την κλιματική αλλαγή για να λαδώσουν τις δικές τους μηχανές και να πουν σε εσένα να μην ανησυχείς.
Για πρώτη χρονιά φέτος, όλες οι χώρες του κόσμου συμφώνησαν να κάτσουν μαζί στο ίδιο τραπέζι και να συζητήσουν για τα μέτρα και τις πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν για την κλιματική κρίση. Δεν είναι λίγοι αυτοί που ισχυρίζονται πως αυτή η χρονιά ήταν μια σκέτη απογοήτευση για το κλίμα. Είναι όμως έτσι;
Είναι γεγονός ότι το 2021 το περιβάλλον πήρε επιτέλους τα σκήπτρα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και τρύπωσε σε εξώφυλλα μεγάλων περιοδικών. Στον δημόσιο διάλογο δεν διστάζουμε να κάνουμε λόγο για «κλιματική κρίση» κι όχι απλά για «αλλαγή». Οι ακτιβιστές δεν ήταν οι μόνοι που φώναζαν φέτος: «Θέλουμε αλλαγή συστήματος, όχι κλίματος». Η κλιματική κρίση πήρε τη θέση που της αξίζει και στην ποπ κουλτούρα, η οποία την αγκάλιασε με ποικίλους τρόπους τη χρονιά που μας πέρασε. Στη μουσική βιομηχανία, τη μόδα, τον κινηματογράφο και τις σειρές, αρχίζει να αναδύεται όλο και περισσότερο η έννοια της βιωσιμότητας, οι οικολογικές πρακτικές και οτιδήποτε περιβαλλοντικό.
Στα μουσικά δρώμενα, για παράδειγμα, η Lorde κυκλοφόρησε το 3ο της άλμπουμ, το Solar Power, με κομμάτια τα οποία ήταν εμπνευσμένα από τη φύση, την αυξανόμενη θερμοκρασία και την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Γη. Στον πλανήτη της μόδας, το Sebastien Hernandez δημοσίευσε μια φωτογραφία, η οποία έχει γίνει viral, και απεικονίζει το εαυτό του ντυμένο ως ιθαγενή και καλυμμένο με αίμα, καθώς περπατούσε στο κόκκινο χαλί του Met Gala. Στην περιγραφή έγραφε: “AMERIKKKAN appearance or wtvr”. Πυροδότησε έτσι έναν κυκεώνα συζητήσεων για τη συστημική βία που ασκείται στις κοινότητες ιθαγενών και τα κομμάτια γης τους.
Η Vogue Scandinavia φιλοξένησε στο εξώφυλλό της την Greta Thunberg, τον ίδιο καιρό που η νεαρή ακτιβίστρια είχε γράψει στο Twitter: «Η βιομηχανία της μόδας είναι ένας τεράστιος παράγοντας στην κλιματική και οικολογική κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Για να μην αναφέρουμε το αντίκτυπο στους αμέτρητους εργάτες και τις κοινότητες ανά τον κόσμο που είναι υπό καθεστώς εκμετάλλευσης, έτσι ώστε ένα κομμάτι να απολαμβάνει τη γρήγορη μόδα, η οποία μεταχειρίζεται τα πάντα ως αναλώσιμα».
Ένας ωκεανός ταινιών -μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ- κυκλοφόρησαν με θεματικές το περιβάλλον και την κλιματική κρίση, με τον Leonardo Di Caprio να πρωτοστατεί στα “Eating Our Way to Extinction” και “Don’t Look Up”. Ένα ντοκιμαντέρ του Netflix που τάραξε τα νερά είναι το Seaspiracy, το οποίο ξύπνησε συνειδήσεις και αποδόμησε το ρομαντισμό που έχουμε για τους ωκεανούς και το ψάρεμα. Επίσης, η σειρά “Sweet Tooth” ακολουθεί τη ζωή του Gus, ενός νέου υβριδικού αγοριού που είναι εν μέρει άνθρωπος, εν μέρει ελάφι και αποτελεί μια αλληγορία για τις πολλαπλές οικολογικές κρίσεις και τη δύναμη της νέας γενιάς που είναι αποφασισμένη να σώσει τον κόσμο.
Στην ταινία Minari που κέρδισε Χρυσή Σφαίρα, ο Lee Isaac Chung έδωσε ορατότητα στους Ασιάτες-Αμερικανούς που ασχολούνται με τη γη, λειτουργώντας ως υπενθύμιση ότι αυτές οι κοινότητες έχουν καλλιεργήσει το αμερικανικό έδαφος και έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση των φυσικών, οικονομικών και κοινωνικών πεδίων της χώρας.
Δεκάδες εκπαιδευτές, influencers και instagrammers εστιάζουν αποκλειστικά στο περιβάλλον και την κλιματική κρίση, μοιράζοντας γνώση και ευαισθητοποιώντας εκατομμύρια κόσμου για καθημερινά ζητήματα. Ένας από τους επιδραστικότερους εξ αυτών είναι ο Queer Brown Vegan, ο οποίος καταπιάνεται με το ζήτημα της δίκαιης κλιματικής μετάβασης και της ριζικής αλλαγής του συστήματος φαγητού από μια ολιστική σκοπιά. Τοποθετείται και για την αγελάδα στο δωμάτιο, για την οποία δεν μιλάει -δυστυχώς- κανείς. Στα εγχώρια, η ενεργειακή κοινότητα Hyperion δείχνει στην πράξη πώς μπορεί ο καθένας και η καθεμιά από εμάς να συμμετέχει στην πράσινη μετάβαση, αλλά και σε συστημικές αλλαγές προς μια κλιματική δημοκρατία, με πιο συμπεριληπτικούς και δίκαιους όρους.
Ανά τον κόσμο, αμέτρητες ακτιβίστριες και ακτιβιστές κλιματικής δικαιοσύνης ύψωσαν τις φωνές και τις γροθιές τους, απαίτησαν αλλαγές και κέρδισαν αρκετές μάχες:
Τον Φεβρουάριο εγκαταλείφθηκε το σχέδιο κατασκευής του μεγαλύτερου εργοστασίου παραγωγής φυσικού αερίου της Ευρώπης στο Yorkshire της Αγγλίας, το οποίο θα είχε πολύ μεγάλες εκπομπές μεθανίου. Τον ίδιο μήνα στον Καναδά, οι Ίνουιτ κατάφεραν να εξασφαλίσουν ότι ο ποταμός Magpie θα αναγνωριστεί ως «νομικό πρόσωπο» και έχουν καθοριστεί και προστάτες του ποταμού, οι οποίοι διασφαλίζουν ότι τα νέα δικαιώματά του είναι σεβαστά. Τον Μάρτιο εκλέχθηκε η πρώτη ιθαγενής Υπουργός Εσωτερικών στις ΗΠΑ, ονόματι Deb Haaland, η οποία δήλωσε: «Θα συνεχίσω να μάχομαι για να προστατεύσω το περιβάλλον και να εξασφαλίσω ότι οι ευάλωτες κοινότητες θα έχουν λόγο για το τι κάνει η χώρα μας για να πάει μπροστά». Τον Ιούνιο, μετά από μια δεκαετία διαμάχης, η TC Energy απέσυρε τον αγωγό αργού πετρελαίου Keystone XL, ο οποίος θα έκοβε στη μέση τη γη των ιθαγενών με δυνητικά απογοητευτικές συνέπειες στον οικότοπο, την πρόσβαση σε νερό, αλλά και σε μέρη με πολιτιστική σημασία. Οι υπερασπιστές γης που έβαλαν τα σώματά τους μπροστά ώστε να σταματήσουν τα έργα σηματοδότησαν μια μεγαλειώδη νίκη για τις κοινότητες ιθαγενών.
Τον Ιούλιο, φυλές στο Περού, έπειτα από δεκαετίες διεκδικήσεων, κατάφεραν πάνω από 1.500 τετραγωνικά χλμ. γης να γίνουν προστατευόμενος βιότοπος, ενώ τον Σεπτέμβριο η Αυστραλιανή κυβέρνηση υπέγραψε συμφωνία να επιστραφούν κομμάτια γης του εθνικού πάρκου πίσω στους Αβορίγινες της Αυστραλίας. Με ιστορία 50.000 ετών στην περιοχή, οι Eastern Kuku Yalanji θα είναι οι μόνοι διαχειριστές της γης. Επιπλέον, ο γίγαντας του πετρελαίου, Shell, αναγκάστηκε από το Ολλανδικό δικαστήριο να μειώσει τις εκπομπές κατά 45% μέχρι το 2030, να πληρώσει 111 εκατ. δολάρια για την πετρελαιοκηλίδα στο Δέλτα του Νίγηρα και να αποσυρθεί από ένα αμφιλεγόμενο έργο στη Σκωτία. Οι κοινότητες δείχνουν να τα καταφέρνουν.
Ήρθε φέτος η ώρα που η συζήτηση άνοιξε για την οικοκτονία, ώστε να αποτελέσει επιτέλους διεθνές έγκλημα. Τον Νοέμβριο, το Global Citizens’ Assembly, μία ομάδα 100 ατόμων που επιλέχθηκαν τυχαία από όλο τον κόσμο για να εκπροσωπήσουν τον πλανήτη στο Cop26, ανάμεσα σε άλλες συστάσεις ανέφερε και την ποινικοποίηση της οικοκτονίας, της πρόκλησης δηλαδή ακραίας περιβαλλοντικής καταστροφής. Σύμφωνα με την οργάνωση “Stop Ecocide”, οικοκτονία σημαίνει «παράνομες ή απρόβλεπτες πράξεις που διαπράττονται με τη γνώση ότι υπάρχει σημαντική πιθανότητα πρόκλησης σοβαρής και εκτεταμένης ή μακροπρόθεσμης ζημίας στο περιβάλλον από αυτές τις πράξεις». Αν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο υιοθετήσει τον παραπάνω ορισμό, τότε η οικοκτονία θα έμπαινε στην ίδια λίστα με τα πιο σοβαρά εγκλήματα, όπως είναι οι γενοκτονίες, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου.
Ο James Thornton, ιθύνων νους του Client Earth, σημειώνει ότι με τη χρήση νομικών εργαλείων όπως η αγωγή μπορούμε να σώσουμε τον πλανήτη, καθώς το νομικό σύστημα είναι ένα δυνατό εργαλείο για να υποχρεώσουμε εταιρείες και κυβερνήσεις να εφαρμόσουν πράσινους στόχους. Σημαντικό είναι να εξασφαλίσουμε ότι η κλιματική νομοθεσία θα αποτελεί ζήτημα επιστήμης και επιβίωσης και όχι παρτιζάνικης πολιτικής.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα Cop26 στη Γλασκώβη, στην οποία παρευρέθηκε και η Popaganda σε μια κρίσιμη χρονική στιγμή για τον κλιματικό αγώνα και την κλιματική δικαιοσύνη, δεν έδρεψε καρπούς, παρά μόνο φρούδες ελπίδες. Οι δεσμεύσεις των κρατών στάθηκαν λίγες μπροστά στους στόχους που έχει θέσει η επιστημονική κοινότητα για την διατήρηση της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου. Ο πλούσιος Παγκόσμιος Βορράς, ως ο κύριος ρυπαντής, απέφυγε να αναλάβει πλήρως τις ευθύνες του απέναντι στον Παγκόσμιο Νότο, ο οποίος υποφέρει ήδη από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης, με τους πιο ευάλωτους κατοίκους του να μετατρέπονται σε κλιματικοί μετανάστες παρότι φέρουν τις λιγότερες των ευθυνών. Οι παγκόσμιοι πολιτικοί ηγέτες άφησαν την ανθρωπότητα σε μια επικίνδυνη τροχιά αύξησης της θερμοκρασίας στους 2,4 βαθμούς Κελσίου. Η Κλιματική Συμφωνία της Γλασκώβης υποχρεώνει τα κράτη να επιστρέψουν στο τραπέζι των συζητήσεων το 2022 στην Αίγυπτο για το Cop27 με βελτιωμένα σχέδια, ενώ η Συμφωνία του Παρισιού ήθελε ανανεωμένα σχέδια μόνο κάθε 5 χρόνια.
Η λογοδοσία είναι κλειδί για να πάμε μπροστά και σε αυτό το σημείο πρέπει να αναλάβουν τα ηνία οι δημοσιογράφοι. Όπως οι ρεπόρτερς της Washington Post που ανακάλυψαν ότι πολλά από τα δεδομένα που παραχώρησαν οι χώρες στον ΟΗΕ για τις εκθέσεις τους ήταν ανακριβή ή ελλειπή. Το 2022 θα ακούσουμε πολλά για «εφαρμογή» των σχεδίων για την κλιματική κρίση. Ο αγώνας για μια δίκαιη κλιματική μετάβαση απαιτεί δράση, όχι «μπλα, μπλα, μπλα».
Βλέποντας το ποτήρι μισογεμάτο, η επιστήμη έχει καταστήσει σαφές ότι αν η ανθρωπότητα δράσει έγκαιρα και γρήγορα για να μειώσει τις εκπομπές, η αύξηση της θερμοκρασίας θα αποκοπεί γρήγορα. Οι κλιματικές λύσεις είναι εκεί, σαν άσσος στο μανίκι μας. Σαν φως στο τέλος του τούνελ. Γιατί μόνο με αυτές μπορούμε να εργαστούμε συλλογικά για το μέλλον του πλανήτη και το δικό μας. Η ελπίδα είναι κινητήριος δύναμη, όχι η απόγνωση. Ακόμα και σε ένα άρθρο για την κλιματική καταστροφή.