Γιατί σταμάτησαν να τρώνε οι κρατούμενοι;

Η Λίνα Βεργοπούλου είναι γιατρός εξειδικευμένη στην επείγουσα προνοσοκομειακή ιατρική και συμμετέχει στην πρωτοβουλία γιατρών και νοσηλευτών για την υποστήριξη των φυλακισμένων απεργών πείνας. Η τραγική ειρωνεία έγκειται στο ότι ταυτόχρονα είναι μητέρα κρατουμένου και πληροφορήθηκε από ένα τηλεφώνημα του γιου της για τα πρώτα σημάδια που έδειχναν πως αυτοί οι άνθρωποι πρέπει οπωσδήποτε να εξεταστούν. «Στη συνάντηση που είχαμε την προηγούμενη Παρασκευή με τον υπουργό του είχα η ίδια πει πως είναι η πέμπτη ημέρα της απεργίας πείνας στις φυλακές Κορυδαλλού και παρόλα αυτά δεν υπάρχουν διαθέσιμοι γιατροί. Φρόντισε να με καθησυχάσει λέγοντάς μου πως το θέμα είναι υπό εξέταση προκειμένου να σταλούν γιατροί, μόνο που για 1.400 κρατουμένους θα έπρεπε να βρουν άμεσα είκοσι γιατρούς. Αυτοί οι άνθρωποι ξεκίνησαν μια απεργία πείνας βάζοντας τον εαυτό τους σε μια κατάσταση μεταβολικού σοκ, χωρίς πρώτα να έχουν ελεγχθεί κλινικά, ενώ παράλληλα πολλοί από αυτούς πάσχουν από χρόνια προβλήματα υγείας τα οποία είτε δεν γνωρίζουν είτε δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν ακολουθώντας την κατάλληλη αγωγή εντός των φυλακών. Επιπλέον η ζέστη, ο συνωστισμός και η ελλιπής υγιεινή που επικρατεί εντός των σωφρονιστικών ιδρυμάτων χειροτερεύει την κατάσταση της υγείας τους.

Οι περισσότεροι γιατροί από αυτούς που συγκεντρωθήκαμε είχαμε εμπειρία σε παρόμοιες καταστάσεις. Συναντήσαμε την διευθύντρια των φυλακών και της τονίσαμε τους κινδύνους που θα αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι αυτοί εφόσον δεν τους παρέχεται επαρκής ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Βάσει διεθνών πρωτοκόλλων και κατευθυντήριων οδηγιών, οι απεργοί πείνας πρέπει να εξετάζονται ενδελεχώς τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα για τις πρώτες δέκα μέρες και σε περίπτωση που η απεργία συνεχιστεί, κρίνεται απαραίτητο να ελέγχονται σε καθημερινή βάση. Επειδή κάτι τέτοιο δεν ίσχυσε ποτέ στις φυλακές Κορυδαλλού, ζητήσαμε να δούμε την επιτροπή αγώνα εντός των φυλακών και να συζητήσουμε μαζί τους ή τουλάχιστον να αποκτήσουμε πρόσβαση σε μια μικροφωνική για να τους δώσουμε οδηγίες, αλλά δεν μας επέτρεψαν να κάνουμε τίποτα από τα δύο. Τελικά καταφέραμε να εξετάσουμε μόνο δέκα έγκλειστους, οι οποίοι είχαν δηλώσει πως θέλουν να τους επισκεφτούμε εμείς οι εννέα που αποτελούμε την πρωτοβουλία ως θεράποντες ιατροί τους. Ήταν όλοι τους ιδιαιτέρως καταβεβλημένοι, ωχροί, αφυδατωμένοι και έξι από αυτούς είχαν χάσει πάνω από το 10% του σωματικού τους βάρους, ενώ όλοι οι υπόλοιποι βρισκόντουσαν οριακά στο ποσοστό αυτό. Σα να μην έφτανε αυτό, όλοι τους είχαν χαμηλή πίεση και περιμένοντας να τους εξετάσουμε στέκονταν όρθιοι αφού δεν υπήρχαν ούτε καρέκλες έξω από το ιατρείο για να καθίσουν.

Οι συνθήκες του χώρου που τους είδαμε δεν μπορούν να περιγραφούν με λόγια, παντελής έλλειψη καθαριότητας και ένα εξεταστικό κρεβάτι που έμοιαζε σα να ήταν εγκαταλελειμμένο για χρόνια, δεν είχαμε που να ακουμπήσουμε τον εξοπλισμό μας και δεν υπήρχε καν ένα ρολό με χαρτί για να στρώσουμε πάνω. Στις εννιά ώρες που μείναμε εκεί συναντήσαμε έναν μόνο γιατρό ο οποίος δεν μας βοήθησε με κάποιο τρόπο στην εξέταση, παρά μόνο μοίραζε ψυχοφάρμακα. Το νομοσχέδιο κατά τη γνώμη μου είναι επιεικώς κατάπτυστο τόσο από ηθικής όσο και από ιατρικής άποψης. Από μια τέτοιου είδους φύλαξη δεν υπάρχει περίπτωση να βγει ούτε ένας τους υγιής από τις φυλακές, σωματικά και ψυχολογικά. Αυτή τη στιγμή εντός των φυλακών οι περισσότεροι κρατούμενοι παρουσιάζουν νευρολογικά προβλήματα και τα ποσοστά εμφάνισης καρκίνου αυξάνονται συνεχώς, ακόμα και σε άτομα νεαρής ηλικίας. Η τιμωρία που επιβάλει η πολιτεία είναι έτσι και αλλιώς η στέρηση της ελευθερίας τους, οποιαδήποτε άλλη στέρηση δικαιωμάτων είναι καθαρά φασιστική.»

Σύμφωνα με μαρτυρία κρατουμένου στο left.gr, «η εισαγγελέας ήρθε, είδε την επιτροπή μας, αλλά τα ερωτήματα μείνανε αναπάντητα. Αυτό που εισπράξαμε είναι το «ναι, τα ξέρουμε αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα». Κάποια στιγμή σε μια ερώτηση που της έγινε για τις άδειες, απάντησε “τώρα τι να σας πω γι’ αυτό” και “μάλλον δεν έχετε καταλάβει πού βρισκόσαστε”. Επίσης αρνήθηκε να αναφέρει το όνομά της ενώ ήταν υποχρεωμένη να το κάνει. Και ενώ ο νόμος λέει ότι ο Εισαγγελέας των φυλακών πρέπει να έρχεται μια φορά την εβδομάδα, μιλάμε για μήνες τώρα που δεν έχει έρθει. Αντί γι’ αυτό μοιράζει πειθαρχικά. Οι φωτογραφίες και τα βίντεο που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στη δημοσιότητα βγήκαν από συγκεκριμένο άνθρωπο από εδώ, ο οποίος πήγε μόνος του και παρέδωσε τον εξοπλισμό και στον οποίο ασκήθηκε πειθαρχική δίωξη. […]Οι φωτογραφίες που έχουν δημοσιευτεί είναι το ελάχιστο. Να σας αναφέρω ένα άλλο σημαντικό περιστατικό. Υπάρχει ένας κρατούμενους που κλείνει τα 20 τώρα – είναι εδώ από τα 17 – και θα ‘πρεπε να ’ναι σε φυλακή ανηλίκων, να μπορεί να πηγαίνει σχολείο. Άλλος ένας που έχει κλείσει τα 22 μπήκε εδώ ανήλικος και αυτός. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν μετανάστες που έχει τελειώσει η ποινή τους και κρατούνται μέχρι την απέλαση, η οποία είναι άγνωστο πότε θα γίνει και δεν θα έπρεπε να είναι καν εδώ. Επειδή το νοσοκομείο δεν ανήκει στο ΕΣΥ δεν μπορούν να το αναφέρουν ούτε ως νοσοκομείο, ούτε ως Κέντρο Υγείας , ούτε ως φυλακή. Δεν ξέρουν ούτε κι οι ίδιοι πώς να αναφερθούν στον “Άγιο Παύλο”, τον οποίο εμείς περιπαιχτικά λέμε “Άγιο Πέτρο”».

Οι πρώτες φυλακές που προχώρησαν σε κινητοποιήσεις ήταν οι αντρικές και γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού, οι κλειστές φυλακές Κέρκυρας και Δομοκού, κι έπειτα οι φυλακές Αλικαρνασσού και Χαλκίδας. Στις 28 Μαρτίου βρέθηκε νεκρός στο κελί του ο κρατούμενος Ιλία Καρέλι στις φυλακές Μαλανδρίνου. Ο Καρέλι ειχε επιτεθεί σε σωφρονιστικό υπάλληλο, ο οποίος τελικά απεβίωσε. Η συνέχεια της ιστορίας συνοψίζεται στο γράμμα της 30ης Μαρτίου από τις φυλακές Νιγρίτας: «Μετά το επεισόδιο στις φυλακές Μαλανδρίνου με το θάνατο του βασανιστή υπαρχιφύλακα Γιώργου Τσιρώνη, ο Ιλία Καρέλι οδηγήθηκε στον εισαγγελέα για να του απαγγελθούν κατηγορίες. Μετά το πέρας της ανάκρισης στις 27 Μαρτίου μεταφέρθηκε άμεσα στις φυλακές Νιγρίτας Σερρών. Ο συγκρατούμενος μας, έτοιμος να δεχθεί τις συνέπειες του νόμου και να του επιβληθεί ποινή για το αδίκημα το οποίο έκανε, δικάστηκε ήδη σε θάνατο χωρίς να πάει δικαστήριο και είναι ήδη νεκρός. Η δολοφονία έγινε άμεσα και με επαγγελματική ακρίβεια. Ο Ιλία Καρέλι, χώρια τους μώλωπες, είχε και τρύπες στο σώμα του, μια στο χέρι και μια στη περιοχή του στέρνου, οι οποίες φέρεται να έγιναν με αιχμηρό αντικείμενο, πράγμα το οποίο δεν έχει δημοσιευθεί. Να βρεθούν οι υπεύθυνοι του ξυλοδαρμού και να καταδικαστούν οι δολοφόνοι του όπως θα καταδικαζόταν κι εκείνος. Από νέα στοιχεία που κυκλοφορήσανε από έναν εξωτερικό φρουρό και διάφορους εργαζόμενους κρατούμενους, στο χώρο εισερχομένων υπάρχουν ακόμα και τώρα κηλίδες αίματος και φαίνεται πλέον καθαρά ότι ο Ιλία Καρέλι ξυλοκοπήθηκε ΚΑΙ στις φυλακές Νιγρίτας. Το μόνο που ζητάμε είναι η δικαιοσύνη και όχι φασιστικές ενέργειες σε στύλ βεντέτας». Έξι σωφρονιστικοί υπάλληλοι προφυλακίστηκαν εν τέλει για τον ξυλοδαρμό και το φόνο του Καρέλι, ενώ άλλοι δύο αφέθηκαν ελεύθεροι μετά την απολογία τους.

Ως ένδειξη πένθους και οργής για το θάνατο του βαρυποινίτη, οι κινητοποιήσεις εντάθηκαν και οι φυλακές Χανίων, Πάτρας, Κέρκυρας, Μαλανδρίνου, Νιγρίτας, Διαβατών και Κορυδαλλού, όπως επίσης και οι Β και Γ πτέρυγες της φυλακής Λάρισας, προχώρησαν σε εκ νέου αποχή από το συσσίτιό τους. Μέχρι τις 8 Απριλίου παρόμοιες κινητοποιήσεις είχαν σημειωθεί στις φυλακές Ναυπλίου, Γρεβενών και στις φυλακές ανηλίκων στην Αυλώνα. Την επόμενη μέρα, Τετάρτη 9 Απριλίου, το Βήμα δημοσίευσε φωτογραφικό υλικό από τις φυλακές Νιγρίτας όπου οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι χτυπούσαν επί δύο ώρες έναν κρατούμενο, δεμένο πισθάγκωνα με το παντελόνι κατεβασμένο. Η δημοσίευση όπως ήταν φυσικό πυροδότησε νέο κύμα αντιδράσεων: σε κάποιες φυλακές η συμμετοχή στις διαμαρτυρίες έφτασε στο 100% και μέχρι το τέλος της εβδομάδας κρατούμενοι από 12 φυλακές (Γρεβενά, Δομοκός, Λάρισα, Ναύπλιο,  Αλικαρνασσός,  Αυλώνα,  Κέρκυρα, ανδρικές και γυναικείες Κορυδαλλού, Νιγρίτας Σερρών, Κομοτηνή, Τρίκαλα, Διαβατά) απείχαν κατά διαστήματα από το συσσίτιό τους. Μάλιστα στα πλαίσια της δράσης τους έστειλαν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης επιστολή με αίτημα να διαμοιραστεί το φαγητό τους στους απόρους της περιοχής, όπως κι έγινε. Η 23η Ιουνίου, όταν η συμμετοχή είχε ήδη αγγίξει το 90%, ήταν η πρώτη μέρα της μαζικής πλέον πανελλαδικής απεργίας πείνας και συνοδεύτηκε από ανακοίνωση των απεργών με κύριο αίτημα την απόσυρση του επίμαχου νομοσχεδίου. Μόλις τη δεύτερη μέρα της απεργίας οι κρατούμενοι απεργοί πείνας έφταναν τους 3.860, ενώ συνολικά έφτασαν τους 4.610 σε 9 ημέρες κινητοποίησης πανελλαδικά. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης δεν προέβη σε καμία επίσημη δήλωση όλες αυτές τις μέρες. «Το υπουργείο Δικαιοσύνης, κατά τη συνήθη τακτική του, τηρεί σιγή ιχθύος για τις κινητοποιήσεις των κρατουμένων, όμως η φωνή τους ξεπερνάει τα κάγκελα και τα τείχη των φυλακών. Σε λίγες μέρες το νομοσχέδιο-έκτρωμα θα έρθει προς ψήφιση στη Βουλή, και ουδείς από τους πολιτικούς ιθύνοντες δεν λαμβάνει υπόψη τη γνώμη των κρατουμένων, αυτών που θα υποχρεωθούν να επιβιώσουν στις φυλακές-ταφόπλακα», κατήγγειλε στις 24 Ιουνίου η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων.

Η δικηγόρος Άννυ Παπαρούσου, έχοντας μελετήσει λεπτομερειακά το ψηφισθέν νομοσχέδιο, υποστηρίζει πως οι κρατούμενοι οι οποίοι προβλέπεται να χαίρουν τέτοιας μεταχείρισης αντιμετωπίζονται από το κράτος ως πολιτικοί αντίπαλοι. Κατά τη γνώμη της, οι όποιες αλλαγές στα καταστήματα κράτησης θα έπρεπε να έχουν ως γνώμονα μία πιο ανθρωπιστική προσέγγιση, όπως συμβαίνει στο νορβηγικό μοντέλο σωφρονισμού. «Το νέο σχέδιο νόμου έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το πνεύμα και το γράμμα του ισχύοντος Σωφρονιστικού Κώδικα. Προβλέπει δυσμενή μεταχείριση σε κατηγορίες κρατουμένων ενώ αυτό απαγορεύεται από το ά.3 του ΣΚ, περιορίζει εκτός από την προσωπική ελευθερία του κρατουμένου και όλα τα άλλα του δικαιώματα ενώ αυτό απαγορεύεται από το ά.4, ταυτίζει τους καταδίκους με τους υπόδικους και εισάγει δυσμενέστατες ρυθμίσεις κυρίως για τους κρατούμενους (κατάδικους και υπόδικους) που κατηγορούνται ή έχουν καταδικαστεί με το αντισυνταγματικό άρθρο 187Α του Ποινικού Κώδικα, ενώ αυτό απαγορεύεται από το ά.15. Δημιουργούνται τρία διακριτά επίπεδα φυλάκισης με τις Φυλακές τύπου Γ ή τα υποκαταστήματα τύπου Γ να λειτουργούν ως διαρκές πειθαρχείο με σχεδόν αόριστη διάρκεια, αφού η παραμονή σε αυτό εξαρτάται από την ανέλεγκτη κρίση των εισαγγελικών αρχών ότι ο κρατούμενος είναι, ή εξακολουθεί να είναι επικίνδυνος για την ασφάλεια της χώρας και την δημόσια τάξη. Εισάγεται και ανταμείβεται με αποφυλάκιση ο παρέχων πληροφορίες -αληθείς ή ψευδείς- σχετικές με κρατουμένους που έχουν κατηγορηθεί για τρομοκρατικές ενέργειες, υπό τον όρο ότι ο ίδιος θα είναι κρατούμενος για άλλα αδικήματα. Με αυτά τα χαρακτηριστικά και με έντονη στόχευση σε αυτούς τους κρατουμένους που το κράτος θεωρεί πολιτικούς του αντιπάλους, ο νόμος αυτός καθιστά την κράτηση κάτω από αυτές τις συνθήκες μία σύγχρονη εξορία μέσα στις φυλακές, παραγνωρίζοντας ότι η πολύ πρόσφατη πολιτική ιστορία αυτού του τόπου που έχει αποτυπωθεί και στα συνταγματικά κείμενα, δεν επιτρέπει τις ακραίες εκφάνσεις κρατικής καταστολής. Οι όροι διαβίωσης εντός των φυλακών είναι αυτή τη στιγμή οι χειρότεροι της Ευρώπης. Οι κρατούμενοι βιώνουν τον υπερπληθυσμό, την ελλιπή σίτιση, την ανύπαρκτη υγειονομική περίθαλψη, την έλλειψη πρόσβασης σε εκπαιδευτικές δομές και δομές ψυχικής υποστήριξης και εν γένει η κράτησή τους δεν τους στερεί μόνο την ελευθερία τους, αλλά πλήττει καίρια σχεδόν όλες τις εκφάνσεις της ύπαρξής τους. Οι διατάξεις είναι ασαφείς και αντιφατικές προς τις αρχές που διέπουν το δίκαιό μας. Έρχονται κυρίως σε αντίθεση με τη βασική αρχή που θέτει ο σωφρονιστικός κώδικας ότι ο κρατούμενος στις φυλακές στερείται μόνο την προσωπική του ελευθερία. Με αυτόν τον τρόπο όμως παραβιάζεται το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της προσωπικότητας, ενώ η περαιτέρω επιβολή περιοριστικών και κατασταλτικών μέτρων πέραν της ποινής, προσεγγίζει την έννοια του βασανισμού. Ο συνήγορος είναι σαφές ότι αντιμετωπίζεται ως ένα εμπόδιο στην απονομή της δικαιοσύνης, ενώ καταργούνται με το νόμο αυτό, βασικά δικονομικά δικαιώματα που είχαν τεθεί για την προστασία του κατηγορουμένου. Η άποψη που κυριαρχεί είναι ότι οι δίκες πρέπει να οδηγούν σε μία ταχεία καταδίκη, χωρίς προσκόμματα από τους παράγοντες της δίκης. Οι συνήγοροι από συλλειτουργοί της δικαιοσύνης, υποβιβάζονται σε ανίσχυρους νομικούς συμβούλους του κατηγορουμένου».

Παράλληλα, οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι αποφάσισαν να προχωρήσουν σε αλλεπάλληλες στάσεις εργασίας από τις 26 Ιουνίου, όπερ σημαίνει τέλος σε επισκεπτήρια συγγενών και συνηγόρων των κρατουμένων, όπως και σε παραλαβές ή μεταλαβές κρατουμένων. Την Τρίτη 1 Ιουλίου η επιτροπή αγώνα φυλακών ανακοίνωσε αναστολή της απεργιακής κινητοποίησης δηλώνοντας:

«Παραμένουμε καχύποπτοι απέναντι στις βελτιωτικές προτάσεις του υπουργείου που θα κατατεθούν τη Πέμπτη και είμαστε έτοιμοι αν χρειαστεί να αγωνιστούμε με κάθε μέσο για να ματαιώσουμε το νομοσχέδιο-έκτρωμα για τις φυλακές υψίστης ασφαλείας. Γνωρίζουμε ότι τίποτα δε θα βελτιωνόταν αν δεν κάναμε την απεργία πείνας. Ας γνωρίζει όμως και το υπουργείο πως απέναντι στην οργανωμένη σιωπή που επιβάλλουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αποκρύπτοντας τη μαζικότερη απεργία πείνας που έχει γίνει, από εδώ και πέρα, αλλάζουμε τα μέσα αγώνα και αν χρειαστεί θα προχωρήσουμε σε δυναμικότερες μορφές αντίστασης».