Θυμάμαι πριν από πολλά χρόνια, τη γιαγιά μου να μου προτείνει να επισκεφτούμε το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο στα Σπάτα. Θυμάμαι επίσης τους γονείς μου να αντιδρούν άμεσα και έντονα στην πρότασή της, εξηγώντας της πως διαφωνούν με την οικονομική ενίσχυση χώρων στους οποίους τα ζώα ζουν υπό συνθήκες που απέχουν ριζικά από το φυσικό τους περιβάλλον. Αν και διένυα την πρώτη μόλις δεκαετία της ζωής μου, κάτι αντίστοιχο ένιωθα κι εγώ. Το μυαλό μου σχημάτιζε εικόνες κάποιας «εξωραϊσμένης» φυλακής, λίγο πιο όμορφης από εκείνες που γνωρίζουμε, αλλά εξίσου σκληρής για τα πλάσματα που βρίσκονται μέσα σε αυτή.
Κι αν μπορούσαν να μιλήσουν, τι θα μας έλεγαν άραγε για την περιφραγμένη ζωή τους;
Αρκετά χρόνια μετά, στα 27 μου πλέον, ξύπνησα χθες το πρωί με την είδηση ότι ο φροντιστής ενός χιμπατζή στο Αττικό Πάρκο, τον σκότωσε πυροβολώντας τον με καραμπίνα, καθώς απέδρασε και βρέθηκε σε πολύ κοντινή απόσταση από τους επισκέπτες και τους εργαζόμενους του χώρου. Χρειάστηκαν πολλές ώρες για να μπορέσω να αρχίσω να γράφω αυτές τις λέξεις, που σίγουρα τώρα καταφέρνουν να είναι κάπως πιο νηφάλιες.
Μέσα μας όμως, υπάρχει μόνο οργή και θλίψη – υπάρχουν και μερικά ακόμη αναπάντητα ερωτήματα που μας τρώνε το μυαλό. Περίπου ένα 24ωρο μετά την είδηση της εξόντωσης ενός τόσο όμορφου, επιβλητικού και σπάνιου ζώου όπως ο Μπαζού, όπως έλεγαν τον 27χρονο χιμπατζή, μαθαίνουμε ότι σχηματίζεται προανάκριση από το αστυνομικό τμήμα Σπάτων-Αρτέμιδας για τη θανάτωσή του, ενώ λίγο μετά το συμβάν, ο φροντιστής που πυροβόλησε το ζώο συνελήφθη. Αφέθηκε, όμως, ελεύθερος και όπως έγινε γνωστό από την Αστυνομία, οι υπεύθυνοι του πάρκου που κατέθεσαν για το συμβάν ανέφεραν ότι ο χιμπατζής «κατάφερε και πήδηξε τα ηλεκτροφόρα καλώδια της ψηλής περίφραξης του πάρκου, καθώς τον καταδίωκαν άλλα αρσενικά και βγήκε στα χωράφια έξω από τον χώρο του πάρκου».
Έφτασε στ’ αυτιά μας ακόμη, πως «οι φροντιστές επιχείρησαν να τον προσεγγίσουν, με σκοπό αρχικά να τον ακινητοποιήσουν με όπλο που έφερε βέλος με αναισθητικό, αλλά αυτό δεν στάθηκε δυνατό, γι’ αυτό αποφασίστηκε να θανατωθεί, με το σκεπτικό ότι αποτελούσε απειλή για τους εργαζόμενους ή πολίτες στην περιοχή. Την απόφαση εκτέλεσε ο 29χρονος φροντιστής, ο οποίος πυροβόλησε τον alpha male χιμπατζή Μπαζού με καραμπίνα, με αποτέλεσμα να τον σκοτώσει».
Μπορεί να είμαστε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που κατήργησε τη συμμετοχή και τη σκλαβιά των ζώων στα τσίρκα, ωστόσο συμβάντα όπως το χθεσινό, μας επαναφέρουν στο σκοτάδι μας. Κι αυτή φυσικά δεν ήταν η πρώτη φορά που ζώο εξοντώθηκε στο Αττικό Πάρκο. Πριν από τρεισήμισι χρόνια, το πάρκο είχε προχωρήσει στην θανάτωση δύο τζάγκουαρ που φιλοξενούνταν σε αυτό, καθώς τα αιλουροειδή είχαν δραπετεύσει από τον ελεγχόμενο χώρο φύλαξής τους. Σύμφωνα με την τότε ανακοίνωση του αττικού πάρκου, τα δύο ζώα, που ονομάζονταν Jenny και Spotty, πέρασαν τον ελεγχόμενο χώρο με αποτέλεσμα να ενεργοποιηθεί το πρωτόκολλο ασφαλείας, βάσει του οποίου, όπως ισχυρίστηκαν οι υπεύθυνοι του πάρκου, «για τέτοιου είδους ζώα δεν προβλέπεται η τακτική της αναισθησίας».
Ήταν βέβαια και ο θάνατος των έξι δελφινιών που είχε μολύνει το μυαλό μας, ο οποίος μπορεί να μην προκλήθηκε από ανθρώπινο χέρι, όμως συνέβη εντός του Πάρκου, με τους υπεύθυνους και υπαίτιους να φέρουν ζωτικής σημασίας ευθύνη για όσα διαδραματίστηκαν. Τα έξυπνα αυτά θηλαστικά είχαν ξεψυχήσει εξαιτίας βακτηριδίων ανθρώπινης προέλευσης, ενώ το πάρκο κατηγορήθηκε ότι δεν διέθετε ένα κατάλληλο περιβάλλον για να φιλοξενήσει τα ζώα. Στον απόηχο του θανάτου τους, επιβλήθηκε πρόστιμο ύψους 44.350 ευρώ στο Αττικό ζωολογικό πάρκο με κοινή υπουργική απόφαση για παραβίαση του νόμου 4039/12 σχετικά με τις παραστάσεις δελφινιών αλλά και για παραβίαση άλλων περιβαλλοντικών διατάξεων.
Στην προσπάθειά τους να διεκδικήσουν την ελευθερία τους, τα ζώα τιμωρούνται και σκοτώνονται, επειδή κάποιοι άνθρωποι αποφασίζουν να τα αιχμαλωτίσουν σε «καλά σκηνοθετημένα» για τους επισκέπτες κελιά.
Πόσο αυτονόητο θεωρείται το ότι ζώα θα αποδρούν από τους ζωολογικούς κήπους, ενώ γνωρίζουμε πως λαμβάνονται μέτρα υψίστης ασφαλείας για να μην συμβεί κάτι τέτοιο; Και έστω ότι συμβαίνει: Ποιος φέρει την ευθύνη για την απόδραση ενός ζώου; Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε αν η εγκατάσταση διεξάγει τακτικά ασκήσεις έκτακτης ανάγκης για την πιθανή διαφυγή επικίνδυνων ζώων; Ποιος θα μας εξηγήσει πώς πραγματικά πρέπει τα Πάρκα να έχουν προετοιμαστεί για την περίπτωση κάποιας απόδρασης; Ποιος θα μας διασφαλίσει ότι το πρωτόκολλο των Ζωολογικών Κήπων τηρείται ευλαβικά και κατά γράμμα;
Πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως, ό,τι έχει φτάσει στ’ αυτιά μας ισοδυναμεί με όλη την αλήθεια, σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ο άτυχος χιμπατζής απέδρασε και στη συνέχεια εξοντώθηκε; Και γιατί να είμαστε εντάξει με το γεγονός ότι, ενώ υποτίθεται ότι οι φροντιστές τους εκπαιδεύονται αυστηρά για τέτοιου είδους ενέργειες, με τόση ευκολία αθωώνονται όταν καταφεύγουν στην έσχατη πράξη της εξόντωσής τους;
Δεν χρειάζεται κάποια εξονυχιστική έρευνα για να πείσουμε τον εαυτό μας πως οι απορίες μας δεν είναι «υπερβολικές», αλλά πολύ εύλογες όταν φτάνουμε στο σημείο της αφαίρεσης μιας ζωής. Ανατρέχοντας στο πρωτόκολλο των Ζωολογικών Κήπων όπως αυτό φτάνει στα μάτια μας μέσα από το aazk.org (American Association of Zoo Keepers), η άμεση διασύνδεση με τις τοπικές αρχές και η αυστηρή εκπαίδευση του προσωπικού, αποτελούν δύο από τους σημαντικότερους παράγοντες της ετοιμότητας απόκρισης στην περίπτωση απόδρασης ζώων.
Η περιμετρική ασφάλεια, τα σαφώς δηλωμένα κριτήρια για την έγκριση εκτόξευσης όπλων και η συνεχής ενημέρωση εκ μέρους του/των υπαλλήλου/ων που αναφέρει/ουν μια διαφυγή, αποτελούν ζωτικούς κανόνες. Πιο συγκεκριμένα, ένας υπάλληλος-φροντιστής, οφείλει αρχικά να παρέχει με σαφήνεια τις ακόλουθες πληροφορίες:
– Όνομα υπαλλήλου αναφοράς
– Εάν η αναφορά γίνει μέσω τηλεφώνου, πρέπει να δοθούν η τοποθεσία και ο αριθμός τηλεφώνου επικοινωνίας
– Το είδος του ζώου που διέφυγε
– Ο αριθμός των ζώων που διέφυγαν
– Η ακριβής θέση ζώου(ων)
– Η κατεύθυνση κίνησης ζώου(ων).
– Η κατάσταση και συμπεριφορά του ζώου (τραυματισμένο, πανικόβλητο, σε γρήγορη κίνηση κ.λπ.)
– Άνθρωποι που τυχόν τραυματίστηκαν από το ζώο που διέφυγε
– Περιγραφή ζώου (φύλο, ενήλικας/νεαρός και συγκεκριμένη ταυτότητα εάν είναι γνωστή).
Φτάνοντας στην πράξη, το πρώτο βήμα για την αποφυγή της εξόντωσης κάποιου ζώου και τη διαφύλαξη, τόσο της ασφάλειας των ανθρώπων, όσο και της δικής του, είναι ο κατάλληλος σχεδιασμός του ζωολογικού κήπου. Απαραίτητη είναι η ύπαρξη ισχυρών, ψηλών τοίχων και στερεών πετρών εξωτερικά. Οι ζωολογικοί κήποι πρέπει επίσης να υποστηρίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία εντός, για οχήματα έκτακτης ανάγκης όπως πυροσβεστικά, φορτηγά που μεταφέρουν μεγάλα ζώα και, φυσικά, επισκέπτες, ενώ πολλά κτίρια ζωολογικών κήπων (όπως εστιατόρια, καταφύγια και κέντρα επισκεπτών) έχουν διπλό σκοπό, καθώς αποτελούν και καταφύγια ασφαλείας σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Εξίσου σημαντικός είναι ο σχεδιασμός των περιβλημάτων των κήπων με επαρκή χώρο για τα ζώα και η χρήση σκληρών υλικών, όπως σκληρυμένο γυαλί ασφαλείας (tempered glass) και το πλέγμα ζωολογικού κήπου από ανοξείδωτο χάλυβα. Στο εσωτερικό των περιβλημάτων, πρέπει να υπάρχουν ενδιάμεσες περιοχές όπου τα ζώα θα μπορούν να μεταφερθούν με ασφάλεια, όταν πρόκειται να μεταφερθούν. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένου ότι η μετακίνηση αποτελεί μία από τις πιο κρίσιμες αιτίες απόδρασης ενός ζώου.
Πέραν όμως των τεχνικών προδιαγραφών, είναι απαραίτητη η εις βάθος γνώση των τύπων ζώων που φιλοξενούνται. Κάθε είδος είναι διαφορετικό, όπως και οι κίνδυνοι που εγκυμονούν. Οι ζωολογικοί κήποι κατατάσσουν τα ζώα ανάλογα με το μέγεθος του κινδύνου που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αν δραπετεύσουν. Οι λύκοι, για παράδειγμα, ταξινομούνται στην κατηγορία ένα σε μια κλίμακα τριών επιπέδων. Μαζί τους στην κατηγορία ένα, βρίσκονται οι ελέφαντες, οι ρινόκεροι, τα μεγάλα αιλουροειδή, οι μεγάλοι πίθηκοι, οι χιμπατζήδες και η μεγαλύτερη σαύρα του κόσμου, ο δράκος Κομόντο.
Το προσωπικό του ζωολογικού κήπου πρέπει επίσης να γνωρίζει τα «επικίνδυνα σημεία» κατά τη διάρκεια της καθημερινής ρουτίνας. Έτσι, θα υπάρχουν ενδελεχείς διαδικασίες για τους χρόνους σίτισης, τη μετακίνησή τους, τις κτηνιατρικές επισκέψεις, τις εργασίες συντήρησης και ούτω καθεξής. Αυτοί, σε συνδυασμό με μια καθημερινή σειρά ελέγχων του περιβλήματος, αποτελούν τους βασικούς τρόπους με τους οποίους οι ζωολογικοί κήποι καταφέρνουν να διασφαλίσουν ότι οι αποδράσεις θα αναδειχθούν σε ένα «ασυνήθιστο περιστατικό» και η παρουσία ενός άγριου ζώου σε δημόσιο χώρο που θα έχει ως αποτέλεσμα τη θανάτωσή του, ακόμη σπάνια.
Την ίδια στιγμή, μέσα στο μυαλό μας συνεχίζουν να τριγυρνούν τα ίδια ερωτήματα: Τι συνέβη ακριβώς με την προσπάθεια αναισθησίας του Μπαζού; Πού ήταν τα ειδικά δίχτυα προστασίας με τα οποία ζώα όπως ο χιμπατζής ακινητοποιούνται;
Μαζί με τα ερωτήματα, μένει και ένα τεράστιο εσωτερικό κενό. Μια απέραντη θλίψη για το κακό που ο ίδιος ο άνθρωπος σκορπά σε ορισμένα από τα πιο αξιοσέβαστα και όμορφα πλάσματα του κόσμου, θεωρώντας πως έχει τη δύναμη και το δικαίωμα να επικυριαρχεί και να τα χρησιμοποιεί για οικονομικούς σκοπούς στο βωμό του θεάματος.