Η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία (24 Φεβρουαρίου) έγινε αιφνιδιαστικά ένα περίπου μήνα πριν την απονομή των Όσκαρ (28 Μαρτίου). Μιλάμε πάντα για το 2022. Αν το σπονδυλωτό Bad Roads (Ουκρανία, 2020), με ιστορίες από το εμπόλεμο Ντονμπάς, ήταν υποψήφιο για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας το 2023, θα έφευγε χαλαρά από την τελετή με το χρυσό αγαλματίδιο, σκέφτομαι στενάχωρα όλες τις μέρες που επικοινωνώ, στο Κίεβο, μέσω μέιλ, στο φόντο της αναπόφευκτα καθαρά πολιτικής συζήτησής μας, με μια από τις σημαντικότερες φωνές της σύγχρονης ουκρανικής δραματουργίας, που έχει κατακτήσει κι ένα Royal Court με το σπαθί της. Τη σεναριογράφο και σκηνοθέτιδα της περσινής υποψηφιότητας για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, Νατάλια Βοροζμπίτ.
Το «λαχείο» για αυτή τη διαδικτυακή «συνάντηση» είναι η ακούραστη Σίσσυ Παπαθανασίου, που αναζητώντας την πιο επείγουσα σύγχρονη δραματουργία για τον ετήσιο θεσμό των Θεατρικών Αναλογίων της, στα φετινά μάς σύστησε (και) την Βοροζμπίτ, μεταφράζοντας το έργο της (με τίτλο: “Δύσβατοι Δρόμοι”), μαζί με τον Θανάση Βασιλείου (την πρώτη πανελλαδική παρουσίασή του, με την μορφή αναλογίου, ανέλαβε η καλλιτεχνική διευθύντρια Θεάτρου Τέχνης Μαριάννα Κάλμπαρη).
Τι θα έκανα όμως με τα ουκρανικά; Η Νατάλια δηλώνει αμέσως πως δεν νιώθει ασφαλής να επικοινωνήσουμε με τα ισχνά αγγλικά της.
Η τύχη μου είχε διάρκεια. Βρέθηκε αμέσως η πρόθυμη χείρα βοηθείας. ‘Ενας εκ των προσκεκλημένων των Αναλογίων στην Αθήνα φέτος, ο αμερικανός συγγραφέας κι επί 25 χρόνια γνωστός θεατρικός κριτικός των The Moscow Times Τζον Φρίντμαν γνωρίζει την ουκρανική γλώσσα και απαντά αμέσως με ένα «ναι» στην κραυγή μου για βοήθεια. Δεν άργησα να τον ενοχλώ οποιαδήποτε ώρα της μέρας -μου είχε δώσει το ελεύθερο, αν και κάποια στιγμή μάλλον δυσανασχέτησε, δικαιολογημένα- με συμπληρωματικές ερωτήσεις, που μετέφραζε και έστελνε απνευστί στη Νατάλια στα ουκρανικά. Οι δυο μας επικοινωνούσαμε στα αγγλικά. Δεν χαθήκαμε τελικώς στη μετάφραση, θέλω να πιστεύω.
Ποια είναι η Νατάλια Βοροζμπίτ, που παρολίγο να είχε στο βιογραφικό της ένα Οσκαρ; Με σπουδές λογοτεχνίας στο Ινστιτούτο Λογοτεχνίας Maxime Gorky της Μόσχας, η μεταφρασμένη σε εννέα γλώσσες Ουκρανή δραματουργός και σεναριογράφος έχει συνεργαστεί με το Royal Court και το Royal Shakespeare Company της Αγγλίας, ενώ θεατρικά της, στο κέντρο των οποίων -όπως και στα σενάριά της- βρίσκονται πάντα οι περίπλοκες σχέσεις Ουκρανών και Ρώσων, έχουν ανέβει και στις ΗΠΑ και στη Ρωσία. Είναι ήδη ένα όνομα βαρύ στη διεθνή δραματουργία.
Η ίδια είναι ιδιαιτέρως πολιτικοποιημένη και ευαίσθητη με το Ουκρανικό. Έγραψε ακόμη και σίριαλ με θέμα την 242 ημερών μάχη του αεροδρομίου Σεργκέι Προκόπιεφ στο Ντονέτσκ, μεταξύ ουκρανικών δυνάμεων και φιλορώσων αυτονομιστών. Συμμετείχε και στα γεγονότα της πλατείας Μαϊντάν το 2013- 2014, ενώ δεν φοβήθηκε και ταξίδεψε και στην εμπόλεμη ζώνη στο Ντονμπάς για τέσσερις μήνες. Ήθελε να συνομιλήσει και με τις δυο μεριές, να ζήσει την παράνοια του πολέμου από πρώτο χέρι. Αυτή είναι εξάλλου και η πρώτη ύλη της ταινίας «Bad Roads» που σκηνοθέτησε το 2020, διασκευάζοντας η ίδια το ομώνυμο θεατρικό της (παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη σκηνή του Royal Court του Λονδίνου το 2017, ενώ φέτος τον Ιούλιο παρουσιάστηκε στο Palais des Papes στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, σε σκηνοθεσία Vicky Featherstone). Η παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας έγινε στις 3 Σεπτεμβρίου 2020 στην 35η Διεθνή Εβδομάδα Κριτικών της Βενετίας, όπου προβλήθηκε διαγωνιστικά. Το φιλμ έχει ήδη τις περγαμηνές του, παρόλο που έχει λάβει και αρνητικές κριτικές και τελικώς δεν απέσπασε Όσκαρ. Έχει διακριθεί με το Βραβείο Verona Film Club στο Φεστιβάλ Βενετίας, το Βραβείο Καλύτερου Σεναρίου στο Dzyga d’or, το εθνικό φεστιβάλ κινηματογράφου της Ουκρανίας και όχι μόνο.
Σύμφωνα ωστόσο με την κριτική των New York Times, το «πιο αξιομνημόνευτο» σημείο του φιλμ, είναι το τρίτο μέρος, όπου μια γυναίκα δημοσιογράφος κρατείται όμηρος από έναν σαδιστή στρατιώτη, ξυλοκοπείται, βασανίζεται και ταπεινώνεται από τον απαγωγέα της, κάνοντας μάταια έκκληση στην ανθρωπιά του. Το «τακτοποιημένο τέλος» σε κάνει να νιώθεις ότι έχασες τον χρόνο σου, σημειώνει βιτριολικά στην κριτική της στους ΝΥΤ, με τίτλο «A Wartime Anthology», η Κλερ Σάφερ. Κι όμως. Το φιλμ, παρότι του 2020, και παρότι δεν πήρε το πολυπόθητο χρυσό αγαλματίδιο, έχει αποκτήσει αθόρυβα τις δικές του εσωτερικές δυναμικές. Προβάλλεται σταθερά ακόμη και σε μεγάλες αίθουσες, κρατώντας «ζεστό» το ενδιαφέρον του κοινού, που αναζητά απαντήσεις στα σύνθετα και βασανιστικά ερωτήματα για την παράνοια του ουκρανικού μετώπου.
Η συνέντευξή μας μέσω αλλεπάλληλων μέιλ ολοκληρώθηκε προτού ξεκινήσει η Ρωσία να βομβαρδίζει πάλι στόχους έξω από το Κίεβο, όταν το μέτωπο είχε επικεντρωθεί στο Ντονέτσκ, το Λουχάνσκ, τη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια, και ο Πούτιν διεξήγαγε το δημοψήφισμα για την προσάρτησή τους. Μόλις ξεκινούν οι ρωσικές πυραυλικές αντεπιθέσεις μεγάλης κλίμακας, με χτυπήματα σφοδρότερα κι από τις πρώτες μέρες του πολέμου στο Κίεβο, στο Χάρκοβο κ.ά. (καταστρέφοντας ολοσχερώς ή μερικώς μεγάλους σταθμούς ηλεκτρικής ενέργειας, μεταξύ των οποίων και ο ατμοηλεκτρικός σταθμός στο Κριβόι Ρογκ, ο μεγαλύτερος της Ουκρανίας), ως αντίποινα στην «τρομοκρατία» της Ουκρανίας για την καταστροφή τμήματος της γέφυρας της Κριμαίας. Στέλνω στη Νατάλια μήνυμα αν είναι ασφαλής. Στη χώρα της, μετά τα νέα πλήγματα, αρκετές πόλεις, διαβάζω, δεν έχουν ρεύμα και νερό. Έλαβα τη λακωνική απάντηση: «Don’t worry, Ioanna, Ι’m safe». Οι ισχυρές δονήσεις από επιθέσεις ρωσικών drones τάρασσαν πάντως το Κίεβο την ώρα που γράφονταν αυτές οι λέξεις.
Nατάλια, καταρχάς πού σε βρίσκω; Βρίσκεσαι ακόμα στο Κίεβο; Από την αρχή του πολέμου παραμένεις εκεί; Είμαι στο Κίεβο τους τελευταίους τρεις μήνες. Την άνοιξη και τις αρχές του καλοκαιριού βρισκόμουνα στη Βιέννη. Μεταβήκαμε στην Αυστρία μαζί με τη μητέρα και την κόρη μου, όταν ήταν πολύ τρομακτικό και επικίνδυνο να παραμείνουμε στο Κίεβο.
Περιμένατε να εισβάλει ο Πούτιν στη χώρα σας; Υπήρχαν φωνές που το προέβλεπαν. Πολλοί δεν πίστευαν σε μια εισβολή πλήρους κλίμακας, αλλά είχα την αίσθηση ότι θα συνέβαινε αυτή τη φορά.
Στην Ελλάδα ένας κόσμος θεωρεί ότι Ρώσοι και Ουκρανοί είναι ίδια ή παρεμφερή φύλα και, επομένως, ο πόλεμος είναι με ένα τρόπο εμφύλιος. Ακόμη κι αρθρογράφοι μας αυτό ισχυρίζονται. Τι τους απαντάς; Είναι περίεργο και δυσάρεστο να πρέπει να ακούω αυτήν την ερώτηση από τότε που ήμουν 14 ετών. Επιπλέον, μετά τις 24 Φεβρουαρίου, ημέρα εισβολής των Ρώσων, απλά δεν καταλαβαίνω μια τέτοια ερώτηση. Πόσοι ακόμη Ουκρανοί πρέπει να πεθάνουν για να μην τίθεται πια αυτό το ερώτημα; Η Ουκρανία είναι ένα διεθνώς αναγνωρισμένο ανεξάρτητο κράτος από το 1991. Σε αντάλλαγμα για την ανεξαρτησία μας και για τις εγγυήσεις από τη Ρωσία ότι δεν θα καταπατήσει ποτέ τα σύνορά μας, εγκαταλείψαμε όλα τα πυρηνικά μας όπλα. Το 1991, σε δημοψήφισμα, περισσότερο από το 90% των Ουκρανών ψήφισαν υπέρ της απόσχισης από την ΕΣΣΔ, επειδή, κάποια στιγμή στο παρελθόν, η Ουκρανία προσαρτήθηκε βίαια στη Σοβιετική Αυτοκρατορία. Ο Πούτιν ονειρεύεται να επιστρέψει στα πρώην σύνορα της ΕΣΣΔ. Στην Ουκρανία ζουν φυσικά άνθρωποι διαφορετικών εθνικοτήτων, συμπεριλαμβανομένων πολλών Ρώσων. Δεν μετράει κανείς όμως την πολιτισμική επιλογή μιας χώρας με την εθνικότητα. Αυτό επιτυγχάνεται με τη δημόσια έκφραση βούλησης και νοοτροπίας κάθε χώρας. Και βεβαίως κάναμε την επιλογή μας εδώ και πολύ καιρό – επιλέξαμε τον δρόμο της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.
«Ο Πούτιν θα χάσει… Αν και είναι ντροπή να πληρώσουμε εμείς τόσο βαρύ τίμημα για την δική του ήττα»
Πότε ακριβώς το μίσος, επίτρεψέ μου να χρησιμοποιήσω αυτή τη λέξη, μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων άγγιξε στα όριά του; Προσδιορίζεται η στιγμή; Καταρχάς, έχουμε περισσότερο από έναν αιώνα σύνθετων σχέσεων, η βάση των οποίων είναι η υποταγή και η κατάκτηση της Ουκρανίας από τη Ρωσία και ο αγώνας της Ουκρανίας για ανεξαρτησία. Αυτό που αποκαλείς μίσος -δεν έχω κανένα λόγο να ψάξω για άλλη λέξη!- ξεκίνησε μια συγκεκριμένη χρονιά: το 2014, όταν οι Ρώσοι, ενεργώντας σαν τραμπούκοι, προσάρτησαν την Κριμαία και έστειλαν στρατεύματα στην περιοχή του Ντονμπάς. Ήταν η Ρωσική απάντηση στην εκδίωξη του φιλορώσου πρόεδρου Γιανουκόβιτς. Αντί να συμβιβαστούν με τις εσωτερικές μας επιλογές, υποκίνησαν πόλεμο. Επιτρέψτε μου λοιπόν να αναφερθώ σε αυτό που αποκαλείς μίσος και να πω ότι αποδέχομαι τη λέξη που χρησιμοποιείς.
Πώς είναι η ζωή στη χώρα; Η καθημερινή ζωή. Μαθαίνουμε ότι ο πόλεμος περιορίζεται τελευταία στη ρωσόφωνη ζώνη, την οποία ο Πούτιν σκοπεύει να προσαρτήσει (σ.σ.: η ερώτηση στάλθηκε πριν το πρόσφατο σφυροκόπημα και μέσα στο Κίεβο). Ο πόλεμος δεν περιορίζεται στη ρωσόφωνη ζώνη. Δεν υπάρχει ούτε μία περιοχή στην Ουκρανία που δεν πέφτουν βόμβες. Οι Ρώσοι ονειρεύονταν να καταλάβουν όλη την Ουκρανία, αλλά δεν μπορούσαν να το κάνουν γρήγορα. Συνάντησαν πολλές αντιστάσεις. Έτσι τώρα επικεντρώνονται σε περιοχές που είναι κοντά στα σύνορά τους. Ο πληθυσμός αυτών των περιοχών είναι δίγλωσσος. Ακριβώς όπως το Κίεβο, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας. Χάρκοβο, Mικολάιφ, Ντνιπρό, Zαπορίζια, Oδησσό– βρίσκονται στις ανατολικές, νότιες και κεντρικές περιοχές. Είναι οι μεγαλύτερες πόλεις της Ουκρανίας και δέχονται τακτικές επιθέσεις τώρα. Μερικές από αυτές τις πόλεις έχουν καταστραφεί ολοσχερώς. Τώρα στο Κίεβο και στη δυτική Ουκρανία ακούγονται τακτικά οι συναγερμοί αεροπορικής επιδρομής. Αν δεν γινόταν αυτό, η ζωή μπορεί να φαινόταν φυσιολογική σε αυτές τις περιοχές. Αλλά η έλλειψη εναέριας κυκλοφορίας είναι πολύ αποκαρδιωτική. Όλα τα αεροδρόμια έχουν κλείσει από τον Φεβρουάριο. Είναι δύσκολο να βγεις από τη χώρα. Υπάρχει απαγόρευση κυκλοφορίας από τις 11 το βράδυ έως τις 5 το πρωί. Υπάρχουν ανοικτές καφετέριες, εστιατόρια, μαγαζιά, ο κόσμος πηγαίνει στη δουλειά, οι Δημόσιες Υπηρεσίες κρατούν τα πράγματα καθαρά.
Λειτουργούν και τα θέατρα; Θυμάμαι ότι κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών του Βελιγραδίου, τα θέατρα ήταν ανοιχτά και ο κόσμος έκανε ουρές, αγνοώντας τους βομβαρδισμούς. Στη Βηρυττό, οι γυναίκες κατέκλυζαν τα κομμωτήρια, ενώ συνεχίζονταν οδομαχίες. Στην Ουκρανία;
Τα θέατρα είναι ανοιχτά. Πρόσφατα έκανα και πρεμιέρα στην πόλη Ρόβνο. Λόγω συναγερμού αέρα, η παράσταση διεκόπη και ολοκλήρωσαν την παράσταση την επόμενη μέρα. Όλοι οι θεατές επέστρεψαν ντυμένοι όμορφα και κρατώντας λουλούδια.
Πώς είναι σήμερα η ψυχολογία των Ουκρανών; Οι Ουκρανοί είναι δυνατοί, θυμωμένοι, κουρασμένοι και μερικές φορές δείχνουν υπερβολική αυτοπεποίθηση. Ξέρω όμως και πόσες κρίσεις πανικού έχουν οι άνθρωποι στη χώρα. Απλά όλοι όσοι έμειναν εδώ έχουν μάθει να συγκρατούνται. Το να ζεις κάτω από την απειλή μιας νέας κλιμάκωσης δεν είναι εύκολο. Το να ζεις υπό την απειλή μιας πυρηνικής έκρηξης είναι αφόρητο. Προστατεύουμε τον εαυτό μας κάνοντας εθελοντισμό και κάνοντας δουλειές στα σπίτια μας. Πιστεύουμε στην τελική νίκη. Μας κρατάει στη ζωή. Δεν έχουμε επιτεθεί σε κανέναν. Αγωνιζόμαστε για τη χώρα μας, για τη φυσική μας ύπαρξη. Δεν έχουμε άλλη επιλογή και αυτό είναι καθησυχαστικό.
«Τα θέατρα είναι ανοιχτά. Πρόσφατα έκανα και πρεμιέρα στην πόλη Ρόβνο. Λόγω συναγερμού αέρα, η παράσταση διεκόπη και ολοκλήρωσαν την παράσταση την επόμενη μέρα»
Η ψυχολογία των Ρώσων, από την άλλη, έχει ενδιαφέρον. Υπάρχουν Ρώσοι που λένε καθαρά «Όχι στον πόλεμο». Προφανώς, δεν είναι διατεθειμένοι να πεθάνουν για τον Πούτιν. Πιστεύετε ότι ο Πούτιν θα πέσει από μέσα, τελικά; Βλέπουμε έναν αυξανόμενο αριθμό φωνών στη χώρα του ενάντια σε αυτόν τον πόλεμο. Θα μπορούσε αυτός ο πόλεμος να σημάνει, δηλαδή, το πολιτικό του τέλος; Είναι δύσκολο να σχολιάσουμε και να κάνουμε προβλέψεις σχετικά με διαδικασίες που είναι αρκετά παράλογες. Το κύριο όπλο της Ρωσίας είναι ο παραλογισμός και όχι η λογική εξέλιξη των ενεργειών που εκτελεί. Φαίνονται οι Ρώσοι εξίσου προσηλωμένοι στην αυτοκαταστροφή τους, όσο και στην καταστροφή μας. Εκτιμώ ότι όντως η εσωτερική τους κατάρρευση είναι θέμα χρόνου. Απλώς είμαστε πολύ λιγότεροι και ανυπομονούμε…
Ελπίζω μόνο ότι η αγάπη για τα παιδιά, στα οποία κάποιος εύχεται ένα ευτυχισμένο μέλλον παρά έναν πυρηνικό χειμώνα, να σταματήσει αυτή την παράνοια. Μπορεί το περιβάλλον του Πούτιν να μην έχει ανθρώπους που θέλουν ένα μέλλον για τα παιδιά τους; Ίσως δεν…Υπάρχει ένα meme στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που δείχνει τον Πούτιν να φωνάζει από το Κρεμλίνο στον ρωσικό λαό «Λοιπόν, τι άλλο πρέπει να κάνω για να με ανατρέψετε;». Φαίνεται ότι δεν έχει διαπράξει ακόμα έγκλημα τόσο απεχθές, ώστε να κάνει εκατομμύρια Ρώσους να επαναστατήσουν!
Πιστεύεις ότι ο Πούτιν θα χάσει, τελικά; Φυσικά και θα χάσει. Αν και είναι ντροπή να πληρώσουμε εμείς τόσο βαρύ τίμημα για τη δική του ήττα.
Θα τελειώσει επομένως ο πόλεμος. Δεν μπορεί και να εξελιχθεί σε μια ευρωπαϊκή Συρία… Όσο υπάρχει η Ρωσία, θα επιδιώκει να κατακτήσει την Ουκρανία. Αυτό αποδεικνύεται από τη χιλιετή ιστορία των σχέσεών μας.
«Δεν ψήφισα τον Ζελένσκι. Δεν μου φαινόταν αρκετά πατριώτης»
Έζησες την επανάσταση στο Μαϊντάν. Χρησιμοποιήθηκε όντως πολιτικά και από ακροδεξιούς εξτρεμιστές, όπως έχει γραφτεί ή αυτό αποτελεί αποκλειστικά μέρος της ρωσικής προπαγάνδας; Δεν καταλαβαίνω την ερώτηση. Ποιοι είναι οι εξτρεμιστές μας; Δεν γνωρίζω τέτοιους ανθρώπους. Γνωρίζω πολίτες που χωρίζονται σε τρεις ομάδες, υπό όρους: ενεργούς, παθητικούς, μετριοπαθείς. Μάλλον στο Μαϊντάν ήρθαν οι πιο ενεργοί πολίτες. Ήμουνα κι εγώ μεταξύ αυτών. Ανάμεσά τους ήταν εκείνοι που τόλμησαν να αντιταχθούν σωματικά στη βία και την αυθαιρεσία της τότε κυβέρνησης και έτσι κατόρθωσαν να την ανατρέψουν.
Η πολιτική εξουσία στην Ουκρανία είναι απαλλαγμένη δηλαδή από κάθε δεσμό με ακροδεξιές ομάδες; Δεν υπάρχει δεξιό κόμμα στο ουκρανικό κοινοβούλιο. Κάποτε ήταν λίγο περισσότερο από 1 τοις εκατό, ακόμη και την εποχή του Ποροσένκο. Προς το παρόν δεν υπάρχει τέτοιο κόμμα. Όλο το δεξιό κίνημα στην Ουκρανία δημιουργήθηκε από τη ρωσική μηχανή προπαγάνδας, η οποία είναι πολύ δραστήρια, αν κρίνω κι από τις ερωτήσεις σας.
«Φαίνονται οι Ρώσοι εξίσου προσηλωμένοι στην αυτοκαταστροφή τους, όσο και στην καταστροφή μας. Εκτιμώ ότι όντως η εσωτερική τους κατάρρευση είναι θέμα χρόνου»
Υπήρξαν σφοδρότατες αντιδράσεις στην Ελλάδα για την κοινή εμφάνιση στην Βουλή μας εκπροσώπου των Ταγμάτων Αζόφ, που θεωρούνται φορείς νεοναζιστικής ιδεολογίας, με τον κ. Ζελένσκι. Αλήθεια, είστε ικανοποιημένη με τον πρόεδρό σας; Αποδείχθηκε το κατάλληλο άτομο στη σωστή θέση, την κατάλληλη στιγμή, τελικά; Δεν ψήφισα τον Ζελένσκι. Δεν μου φαινόταν αρκετά πατριώτης. Η μεγαλύτερη ειρωνεία αυτού του πολέμου είναι ότι η ρωσική προπαγάνδα τον εμφάνιζε να είναι ρωσόφωνος, όχι ριζοσπάστης, από οικογένεια Σοβιετικών λογίων, και σόουμαν που εργάστηκε για τη ρωσική τηλεοπτική αγορά όλη του τη ζωή. Μόλις πριν από ένα χρόνο είχε πει ότι όλοι πρέπει απλώς να σταματήσουν να πυροβολούν και να κοιτάξουν τον Πούτιν στα μάτια. Πίστευε ότι θα μπορούσε να διαπραγματευτεί μαζί του. Ήταν η ρωσική προπαγάνδα που τον διόρισε στον ρόλο του «κορυφαίου εθνικιστή» της Ουκρανίας. Αυτή είναι η ειρωνεία. Και οι Ρώσοι, όντας ανίκανοι για ανάλυση, το πίστεψαν. Ναι, το πρόσωπο αυτό είναι ο Ζελένσκι. Προσωπικά, φοβόμουν ότι, λόγω της προηγούμενης ιδιότητάς του ως ηθοποιού, επειδή ήταν και στενά συνδεδεμένος με την οικονομική αγορά της Ρωσίας, θα άρχιζε να διαπραγματεύεται με τον Πούτιν. Αλλά έκανα λάθος, ευτυχώς. Νομίζω ότι είναι καλό που έτυχε να βρίσκεται σε αυτό το μέρος τη δεδομένη στιγμή. Ο χρόνος και ο τόπος τον έχουν κάνει αυτό που είναι.
Θα σας ενδιέφερε να παίξει μελλοντικά σε κάποιο θεατρικό έργο σας; Είναι βεβαίως κωμικός ηθοποιός. Δεν με ενδιαφέρει ο Ζελένσκι ως κωμικός, δεν μου αρέσει καν αυτό το είδος. Εξάλλου, έχει πολύ πιο σημαντικά πράγματα να κάνει αυτή τη στιγμή.
Ποια είναι η γνώμη σας για το δημοψήφισμα που έκανε ο Πούτιν στις ρωσόφωνες περιοχές; Κίνηση πανικού; Αυτή δεν είναι η σωστή διατύπωση. Τα δημοψηφίσματα γίνονται σε ρωσικά κατεχόμενα ουκρανικά εδάφη, όχι σε ρωσόφωνες περιοχές. Σε αυτές τις περιοχές ομιλείται και η Ουκρανική. Πολλοί γνωστοί και φίλοι μου ζουν εκεί. Όλο αυτό το θέμα του δημοψηφίσματος είναι κατασκευασμένο. Οι Ρώσοι ανάγκασαν τον κόσμο να ψηφίσει, ένοπλοι γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και τους υποχρέωναν. Δεν έχουν δικαίωμα να το κάνουν και ο κόσμος δεν θα αναγνωρίσει τα όποια «αποτελέσματα».
Υπάρχει η πιθανότητα οι ΗΠΑ να εργαλειοποιούν προς όφελός τους τον πόλεμο στην Ουκρανία, εξ ου και να επιδιώκουν να μακροημερεύσει; Το να υποστηρίζει κάποιος τα δικά του συμφέροντα αποτελεί συστατικό στοιχείο κάθε πολιτικής. Έτσι είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιούν οι ΗΠΑ την Ουκρανία – αλλά δεν είμαι ικανή να το κρίνω. Όμως, η υποστήριξή τους είναι μεγάλη και είμαστε ευγνώμονες στις ΗΠΑ για αυτό. Χωρίς την υποστήριξη τη δική τους, αλλά και του κόσμου ευρύτερα, δεν θα είχαμε αντέξει τόσο πολύ.
Πώς μπορεί, αλήθεια, ο πόλεμος να γίνει στοιχείο για τη θεατρική σκηνή ή σενάριο για μια ταινία που αποτελεί υποψηφιότητα για τα Όσκαρ; Εγώ απλώς γράφω για αυτό που βιώνω.
Πώς ακριβως έγραψες τις σπονδυλωτές ιστορίες του Bad Roads; Μετέφερες ατόφια κομμάτια από την εμπειρία σου στο Ντονμπάς; Το έργο αποτελείται από έξι ιστορίες. Όλες γράφτηκαν με τις εντυπώσεις των ταξιδιών μου στο Ντονμπάς στην αρχή του πολέμου, το 2014-16. Δούλεψα εκεί με τον τοπικό πληθυσμό και με τον στρατό, δημιουργήσαμε ένα κοινωνικό θέατρο και μάζεψα επίσης υλικό για ένα άλλο σενάριο για το αεροδρόμιο του Ντονέτσκ. Κατάλαβα πολύ καλά εκείνη την ώρα τι συνέβαινε και εισέπραξα την τρομερή πνοή του πολέμου. Η μεγαλύτερη επιθυμία μου τότε ήταν ο πόλεμος να τελειώσει. Μετά θέλησα να εξερευνήσω τις σχέσεις των Ουκρανών μεταξύ τους, οι οποίοι εξωθήθηκαν σε μια τεχνητή σύγκρουση. Θα ήταν ένα πολύ διαφορετικό έργο, μια πολύ διαφορετική ταινία, αν έκανα τώρα το «Bad Roads». Στα οκτώ χρόνια του πολέμου μεγαλώσαμε πολύ ως κοινωνία και καταλάβαμε ποιος είναι ο πραγματικός εχθρός.