Πώς θα μιλούσε, πώς θα χόρευε και πώς θα έπαιρνε εκδίκηση η Μήδεια το 2019;

Από το voguing στον μεταμοντέρνο χορό, από το κινητικό ιδίωμα της πασαρέλας μόδας σε ένα μοναδικό χορευτικό στυλ, από τις συνοικίες του Χάρλεμ στα τέλη της δεκαετίας του ’60 έως το κέντρο της Αθήνας το 2019, από τα πιο σημαντικά μουσεία στις μεγαλύτερες θεατρικές σκηνές του κόσμου. Ο Τράγιαλ Χάρελ είναι εδώ με το O Medea σε παγκόσμια πρεμιέρα στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Ο διακεκριμένος χορογράφος Τράγιαλ Χάρελ επιστρέφει στη Στέγη, από τις 30 Μαΐου έως τις 2 Ιουνίου, με ένα ακόμη έργο, που αποτελεί το πρώτο μέρος της νέας του τριλογίας. Το O Medea, μέσα από επίκαιρα φιλοσοφικά και πολιτικά ερωτήματα, εστιάζει τόσο στην ιστορική διάσταση του προσώπου όσο και στις αναπαραστάσεις του γυναικείου ψυχισμού, ξεπερνώντας τα στεγανά του χρόνου. Τα διλήμματα της ηρωίδας και το τελετουργικό στοιχείο του μύθου μετασχηματίζονται σε προσωπικές αφηγήσεις ενός πενταμελούς Χορού που επικαλείται το πρόσωπο της Μήδειας για να εκθέσει δικά του ζητήματα.

Η Μήδεια πάντα επιστρέφει. Η εμβληματική ηρωίδα του Ευριπίδη έχει στοιχειώσει με τον δικό της τρόπο όλες τις εκφάνσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Από τη μεγάλη οθόνη, τον μοντέρνο χορό, την όπερα, αλλά και τα εικαστικά, δεν υπάρχει άλλη μορφή με τόσο διαχρονική επιρροή. Πέρα όμως από το αδιαμφισβήτητο της «μυθολογικής» της εμβέλειας, η Μήδεια συνοψίζει επίσης το παράδοξο ενός εσωτερικού διχασμού: ο Άλλος μέσα στον ίδιο μας τον Εαυτό.

Η φεμινιστική εκδοχή του Χάρελ αρχίζει από εκεί όπου τελειώνει η Μήδεια του Ευριπίδη. Ο Χάρελ αναζητά αφηγήσεις που εξετάζουν τη ζωή της γυναίκας πέρα από τις στιγμές που προκαλούν ούτως ή άλλως αίσθηση. Το O Medea θέτει το ερώτημα: πώς μπορούν οι άλλοι να αναγνωρίσουν και να συμμετάσχουν στον άγριο θρήνο που γεννά η ζωή μας; Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα ανάμεσα σε άλλες γυναίκες που εκφράζουν το βάρος της ζωής τους μέσα από πράξεις που σε καθορίζουν, όπως η Μήδεια; Και πώς συνεχίζουν να ζουν κουβαλώντας τις ιστορίες τους για το πώς αγάπησαν, αγαπήθηκαν και προδόθηκαν, μέσα από τις εκστατικές τελετουργίες του πένθους;

Το O Medea είναι μέρος της τριλογίας Porca Miseria, που αποτελεί ανάθεση του Manchester International Festival, του Zurich Schaspielhaus, της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, του Kampnagel (Αμβούργο), του Holland Festival, του Barbican και του Dance Umbrella, του NYU Skirball, του Berliner Festspiele και του The Arts Centrer at NYU Abu Dhabi

Στο έργο Judson Church is Ringing in Harlem (Made–to–Measure), που παρουσιάστηκε στη Στέγη το 2016, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Made in USA, ο Χάρελ επιχειρούσε την αναθεώρηση των «επίσημων» ιστορικών αφηγήσεων, οι οποίες ως επί το πλείστον αποσιωπούν ζητήματα φύλου και εθνοτικής ταυτότητας. Στην ίδια κατεύθυνση, αυτήν της δημιουργικής ανάγνωσης της ιστορίας, ο χορογράφος οραματίζεται την υποθετική συνάντηση τριών διαφορετικών ηρωίδων: της εμβληματικής Μήδειας, της Μάγκι από τη Λυσσασμένη γάτα και της Katherine Dunham, πρωτοπόρου του μοντέρνου χορού.

«Δύο φορές βάρβαρη η Μήδεια ― από καταγωγή κι από έρωτα» γράφει ο Γιώργος Χειμωνάς στην εισαγωγή της μετάφρασης του έργου. Πολύ συχνά παρακάμπτεται αυτή η διάσταση της πολιτισμικής διαφοράς, η σύγκρουση δύο πολιτισμών που προδιαγράφει και την εξέλιξη της ιστορίας. Δεν είναι μόνο η ερωτική προδοσία, αλλά και ο τρόπος που συλλαμβάνεται το υποκείμενο μέσα στον πολιτισμό, τεκμηριώνοντας έτσι εκ των προτέρων κάποιες αποφάσεις του.
Ο Χάρελ δεν μένει στο κατά Χειμωνά «παραμορφωμένο ερωτικό πρόσωπο» της Μήδειας, ούτε στη «βαρβαρότητα της ερωτικής της απογύμνωσης», της εκδίκησης προς τον Ιάσονα που πηγάζει από τον απέραντο, σπαρακτικό θυμό της. Η Μήδεια γίνεται η αφορμή για να ακουστούν και ιστορίες από το παρόν που ενδεχομένως φέρουν την ίδια απόγνωση, θέτοντας στο επίκεντρο τον εσωτερικό διχασμό του προσώπου που τις αφηγείται. Στην ουσία, πρόκειται για τις «Μήδειες» –αν μπορούσε κανείς να υποστηρίξει κάτι τέτοιο– αφού ο ρόλος της ηρωίδας μοιράζεται σε διαφορετικούς ερμηνευτές.

Ο Τράγιαλ Χάρελ συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους χορογράφους της γενιάς του, διεθνώς αναγνωρισμένος για τη σειρά έργωνTwenty Looks or Paris is Burning at The Judson Church, στην οποία διασταυρώνονται και συγχωνεύονται κινητικά υλικά από το voguing και τον μεταμοντέρνο χορό. Ο Χάρελ, είτε πρόκειται για την πρόσφατη ιστορία της αμερικανικής αβανγκάρντ και της queer ταυτότητας, είτε για τις ηρωίδες του αρχαίου δράματος, αναθεωρεί μέσα από σύγχρονες αφηγήσεις τόσο την επίσημη διάσταση της Ιστορίας όσο και τη λειτουργία του αρχείου ως ιστορικού τεκμηρίου.

Η δουλειά του έχει παρουσιαστεί σε διεθνή φεστιβάλ και καλλιτεχνικούς θεσμούς, όπως το Φεστιβάλ της Αβινιόν, το Εθνικό Κέντρο Χορού του Παρισιού αλλά και το MoMA της Νέας Υόρκης. Η πρώτη αναδρομική παρουσίαση του έργου του, με τίτλο Hoochie Koochie, έγινε στοBarbican Centre του Λονδίνου, το 2017. Ο Χάρελ έχει τιμηθεί, μεταξύ άλλων, με το βραβείο Doris Duke Impact, καθώς και με υποτροφίες από τα ιδρύματα Guggenheim, Foundation for Contemporary Arts, Art Matters Foundation και Saison Foundation.