Γεννήθηκα το 1930 στη νοτιοανατολική Γαλλία, γνώρισα τους πρόσφυγες από τον ισπανικό εμφύλιο και τη ναζιστική κατοχή, υπηρέτησα ως αξιωματικός σε διάφορα πλοία όταν άνοιξε και πάλι η διώρυγα του Σουέζ, καθώς και στη διάρκεια του πολέμου της Αλγερίας. Το Άουσβιτς και η Χιροσίμα με σημάδεψαν για πάντα. Έτσι, όλο μου το σώμα είναι φτιαγμένο από πόλεμο. Και όπως όλοι οι άνθρωποι της γενιάς μου, η ψυχή μου είναι φτιαγμένη από ειρήνη. Με δεδομένη την ηλικία μου, είμαι υποχρεωμένος όμως να κάνω μια σύγκριση. Και αυτή είναι εντυπωσιακή. Σε σχέση με τα εγκλήματα του Φράνκο, του Χίτλερ, του Στάλιν ή του Πολ Ποτ, η σημερινή εποχή για τη Δυτική Ευρώπη είναι ειρηνική. Δεν θέλω να ελαχιστοποιήσω τη βία της ισλαμικής τρομοκρατίας. Πρόκειται όμως για ένα ιστορικό γεγονός: η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ζήσει 70 χρόνια ειρήνης, κάτι που δεν είχε συμβεί από τον πόλεμο της Τροίας! Το τσουνάμι των προσφύγων είναι αποκαλυπτικό από αυτή την άποψη. Πού θέλουν να πάνε οι νέοι απόβλητοι της Γης; Σε μας, στην Ευρώπη, επειδή έχουμε ειρήνη και ευημερία.
Ακριβώς επειδή ζούμε σε μια νησίδα ειρήνης, μακριά από τις μεγάλες συγκρούσεις, είμαστε υπερευαίσθητοι στην παραμικρή έκρηξη βίας. Ας δούμε τους αριθμούς και τις στατιστικές: η τρομοκρατία έρχεται τελευταία ως προς τους θανάτους που προκαλεί. Οι δολοφονίες υποχωρούν. Το κάπνισμα, τα τροχαία, ακόμη και τα εγκλήματα που συνδέονται με την οπλοφορία, σκοτώνουν περισσότερους απ’ όσους η τρομοκρατία. Ο σύγχρονος πολίτης έχει μία πιθανότητα στα 10 εκατομμύρια να πεθάνει από τρομοκρατία, ενώ η πιθανότητα να χάσει τη ζωή του από πτώση αστεροειδή είναι μία στις 700.000!
Από το 1496 π.Χ. μέχρι το 1861 μ.Χ., η περίοδος ειρήνης ήταν λιγότερη από το 10% του συνόλου. Η ιστορία των ανθρώπων ήταν η ιστορία ενός διαρκούς πολέμου. Κάτι άλλαξε όμως με τη Χιροσίμα. Αυτή η φρικτή στιγμή μαζικής καταστροφής όπου το ανθρώπινο είδος ήλθε αντιμέτωπο με το πιθανό του τέλος σηματοδότησε μια ρήξη. Ήταν μια πραγματική αλλαγή εποχής. Η ανθρωπότητα μπήκε σε μια καινούργια εποχή, όπου η ειρήνη εγκαταστάθηκε σε αυτή τη νησίδα που ονομάζεται Δυτική Ευρώπη. Ποιος θα το πίστευε ότι ύστερα από μια τέτοια σφαγή θα βασίλευε η ειρήνη στην Ευρώπη; Και δεν υπάρχει μόνο η Ευρώπη. Το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται παντού, η μάχη κατά των μολυσματικών ασθενειών ή των ιών είναι όλο και πιο αποτελεσματική, το είδαμε με τον Έμπολα.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο λαϊκισμός, το Brexit και γενικότερα η ευρωπαϊκή αποδόμηση απειλούν αυτή την ευρωπαϊκή ουτοπία. Όμως δεν πρέπει να συγχέουμε έναν οργανισμό με ένα σύστημα. Ένας σύνθετος οργανισμός μπορεί να ζήσει χωρίς ένα ενοποιημένο σύστημα. Τα προβλήματα της σημερινής Ευρώπης δεν αποτελούν αναγκαστικά συμπτώματα παρακμής, μπορεί να αποτελούν ενδείξεις ανασύνθεσης. Αντί να κάνουμε πόλεμο στον πόλεμο, θα ήταν πιο έξυπνο να κάνουμε ειρήνη στον πόλεμο. Οι έρευνες, άλλωστε, δείχνουν ότι οι άνθρωποι τείνουν περισσότερο προς την αλληλεγγύη παρά προς τη διχόνοια.
Η σημερινή αναταραχή, που έχει προκληθεί κυρίως από την ψηφιακή επανάσταση και την παγκοσμιοποίηση, είναι συγκρίσιμη με αυτό που ζήσαμε στην Αναγέννηση. Πρόκειται για έναν βαθύ μετασχηματισμό που ανατρέπει τα δόγματα των διανοουμένων, εκ των οποίων πολλοί υποστηρίζουν ότι «παλιά ήταν καλύτερα». Βλέπω ένα είδος αντίδρασης στην έλευση ενός νέου κόσμου που αλλάζει τη σχέση με τη γνώση, με τις γυναίκες και με τους λαούς που άλλοτε ήταν υποταγμένοι. Οι διανοούμενοι αυτοί μου θυμίζουν εκείνους τους γιατρούς της Σορβόνης που διάβαζαν εμβρόντητοι τα βιβλία του Μοντέν.
Πρέπει να αλλάξουμε τα πάντα. Πρέπει να δούμε διαφορετικά την ιστορία μας. Θυμάμαι τη διαδήλωση που έγινε στις 11 Ιανουαρίου 2015, την επομένη των επιθέσεων στο Charlie Hebdo και στο Hyper Cacher. Εκείνη την ημέρα είχα την αίσθηση ότι εκφράζεται επιτέλους ένας λαός χωρίς μίσος ούτε δηλωμένους εχθρούς.
Ας μείνουμε πιστοί σ’ εκείνη την εικόνα ενός καινούργιου κόσμου.
(*) Ο Μισέλ Σερ είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας και συγγραφέας πολλών φιλοσοφικών δοκιμίων
Πηγή: Le Monde