Η Popaganda στη Θεσσαλονίκη: Το Cache παραμένει αριστούργημα, 11 χρόνια μετά

Μια θέση ανάμεσα στις καλύτερες ευρωπαϊκές ταινίες της τελευταία 40ετίας εξασφάλισε το Cache/Κρυμμένος του Michael Haneke, σύμφωνα την Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου, που στα πλαίσια των εορτασμών της συμπλήρωσης 40 ετών από την ίδρυσή της, διοργάνωσε επετειακή ψηφοφορία για τις 10 καλύτερες ευρωπαϊκές και ελληνικές ταινίες, που παρήχθησαν κατά τη διάρκεια της ζωής της.

Το Cache, που βραβεύθηκε για τη σκηνοθεσία του στο Φεστιβάλ Κανών το 2005, προβάλλεται στο Φεστιβάλ Θεσσαλονικής στο αφιέρωμα «6 Αριστουργήματα» της ΠΕΚΚ (Πέμπτη 10/11 στις 11πμ στην αίθουσα Παύλος Ζάννας), κι η Popaganda προδημοσιεύει το κείμενο του Ιωσήφ Πρωϊμάκη για την ταινία, εν αναμονή της επετειακής έκδοσης της ΠΕΚΚ, με νέες κριτικές αποτιμήσεις των ταινιών της ψηφοφορίας, δοκίμια για το σήμερα και το αύριο της ελληνικής κριτικής, αλλά και πλήρη αναδρομή στην ταραχώδη ιστορία ενός σωματείου που έχει συμβάλλει αποφασιστικά στην εδραίωση του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ως ένας απ’ τους επιδραστικότερους κινηματογραφικούς θεσμούς της διεθνούς σκηνής.

Από την εποχή του Hitchcock μέχρι τώρα, δεν έχει εμφανιστεί σκηνοθέτης τόσο εμμονικός με την ανατομία της ηδονοβλεπτικής φύσης του σινεμά όσο ο Michael Haneke. Ούτε κι ως την εποχή του Hitchcock όμως, δεν είχε εμφανιστεί σκηνοθέτης τόσο προσηλωμένος όχι απλώς στο να υπογραμμίσει τη συνενοχή του θεατή στη δική του ηδονοβλεψία, αλλά να την μετατρέψει σε αφηγηματικό του παιχνιδάκι, και κλειδί συγχρόνως για την αποκρυπτογράφηση των καυστικών και κυνικών κοινωνικοπολιτικών δοκιμίων, που αποτελούν μία προς μία οι ταινίες του. Τούτης εδώ της έκτης του, καθόλου εξαιρουμένης.

Απ’ το πρώτο κιόλας πλάνο, ο κλινικός Αυστριακός αποδομεί τις προσδοκίες του θεατή, ανοίγοντας την ιστορία γνώσης κι υπενθύμισής του με το γενικό ενός σπιτιού, απ’ αυτά που ο καλομαθημένος σε θερμές υποδοχές θεατής, περιμένει σαν το φυσικότερο πράγμα του κόσμου να δει σύντομα εκ των έσω. Όμως ο χρόνος προχωρά σαδιστικά, στήνοντας κλίμα άβολης αναμονής, μέχρι που αντιλαμβάνεσαι ότι δεν είσαι μόνος: υπάρχει και κάποιος άλλος εκεί, που παρακολουθεί μαζί σου. Μέχρι που οι γραμμές του βίντεο χαράσσουν την οθόνη, για να αποκαλυφθεί η εικόνα μέσα στην εικόνα, που σε τοποθετεί μέσα στο σπίτι απ’ την αρχή: δεν πρόκειται για έναν κόσμο στον οποίο θα μπεις μέσα από την ταινία, αλλά ο κόσμος ο δικός σου στον οποίον η ταινία έχει εισβάλλει.

Έτσι, κι η ιστορία αυτού του καλοβαλμένου ανδρόγυνου είναι η δική σου ιστορία, και οι τριγμοί που σείουν το μπουρζουά σπιτικό ένας σεισμός που παρασέρνει και εσένα. Τα ραβασάκια τρομοκρατικής αλληλογραφίας που λαμβάνουν, οι κρυπτικές κασέτες παρακολούθησης και τα πρωτόγονα σχέδια με ανθρωπάκια πνιγμένα σε κόκκινο μελάνι, είναι αλληλογραφία στην οποία δεν είσαι μόνο θεατής, αλλά και παραλήπτης. Κι αυτή η σκιά που ξεπροβάλει από το παρελθόν του κεντρικού σου ήρωα, ενός ανδρείκελου της καταχωνιασμένης μνήμης, είναι σκιά που πέφτει και σ’ εσένα.

Ταυτισμένος με τη διάσημη ατάκα του ότι «το σινεμά είναι 24 ψέματα το δευτερόλεπτο», στο Cache ο Αυστριακός πυροβολεί με ακόμη μεγαλύτερη συχνότητα στο ψεύδος, με τα μυστικά, τις αυταπάτες, τις αλλοιωμένες αναμνήσεις και τις παραμορφωμένες συνειδήσεις να αποτελούν τις πλάκες και τις τάβλες που πατάει σε κάθε βήμα του ο ήρωας, όσο λαμβάνει γράμματα από το παρελθόν. Ένα παρελθόν τόσο καλά κρυμμένο, όσο κι ο μυστικός του θαυμαστής: αυτός ο άδηλος εκβιαστής, που αναλαμβάνει να του υπενθυμίσει όλα αυτά που προτιμούσε να ξεχάσει, με τον ίδιο τρόπο που κι η χώρα του έχει εξορίσει απ’ το συλλογικό μνημονικό όσα άβολα τη σημαδεύουν.

Η αλυσίδα απ’ τα ψέματα όμως, είναι την ίδια ώρα κι η οδός που θα οδηγήσει πίσω στην αλήθεια. Μια αλήθεια βίας και καταπίεσης, που κρατά πιο πίσω κι απ’ τις αποικίες, τις σταυροφορίες και τις εκστρατείες. Μια ιστορία παλιά όσο κι η Ιστορία η ίδια, η Ιστορία πίσω απ’ την ιστορία του Cache, που μεθοδεύει την κατάρρευση της ατομικιστικής ασφάλειας, της ιδιωτικής ενοχής, και της όποιας αστικής βεβαιότητας, μέσα απ’ το δίχτυ ανασφάλειας που τυλίγεται γύρω απ’ τον ήρωα, είχε τότε ερμηνευθεί ως η στυγνή λυπητερή που δεν ήθελε να διαβάσει το Δυτικό υποσυνείδητο, ζαλισμένο απ’ το ξυπνητήρι της 11ης Σεπτεμβρίου. Σήμερα όμως, στην Ευρώπη των λαθραίων, των αγανακτισμένων και των εξαθλιωμένων, δεν μπορεί παρά να δει κανείς την Ιστορία αέναα ίδια, με την ευρωπαϊκή αυταρέσκεια να περιχαρακώνει το αίσθημα δικαιωματικής υπεροχής της, μαντρώνοντας τις μελαψές φοβίες της σε καυτά hot spots στα Καλαί και τις Μόριες της Γηραιάς Ηπείρου.

Αλλά και γιατί όχι; Δυτικοί είμαστε, άλλωστε, κι όλες αυτές οι αηδίες για τις τύψεις και τις ενοχές, ε, δεν είναι δα και τίποτα που λίγα ηρεμιστικά και ένα power nap δεν μπορούν να λύσουν. Αρκεί να ‘ναι οι κουρτίνες μας κλεισμένες σφαλιστά, για να κρατιόμαστε μακάριοι στο σκοτάδι.