Η «ανατομία» του thumbs up: Είναι προορισμένο να εκνευρίζει;

Από τη ροή των ειδήσεων μέχρι τον τρόπο με τον οποίο συντονιζόμαστε οι δημοσιογράφοι μεταξύ μας, η ταχύτητα θεωρείται αρετή στο επάγγελμά μας: στα group chats μας, το “εντάξει” και λέξεις ή φράσεις παρεμφερούς σημασίας («συμφωνώ, «μου αρέσει», «καλή ιδέα», «ωραίο θέμα» κ.λπ.), συχνά αντικαθίστανται από το emoji “thumbs up” (το περίφημο «χεράκι»). Δεν είμαστε βέβαια μόνο εμείς που το υπερκαταναλώνουμε. Ο σηκωμένος αντίχειρας βρίσκεται σε κάθε chat και χρησιμοποιείται τακτικά από ανθρώπους κάθε ηλικίας.

Ωστόσο, για τη Gen Z (ή τους zoomers) που γεννήθηκαν μεταξύ των μέσων της δεκαετίας του 1990 και του 2010, το συγκεκριμένο emoji αντιμετωπίζεται όλο και περισσότερο ως συνώνυμο του σαρκασμού και της βαρεμάρας – ακόμα και της αντιπάθειας ή της απαξίωσης. Ένας χρήστης στο X, σε μια συζήτηση σχετικά με την ερμηνεία του εικονιδίου, γράφει χαρακτηριστικά: «Για τους νεότερους ανθρώπους (είμαι 24 ετών) το emoji του αντίχειρα είναι πραγματικά επιθετικό. Είναι εξαιρετικά αγενές να σου στείλει κάποιος απλά ένα thumbs up» – ενώ ένας άλλος το χαρακτηρίζει passive-aggressive.

Οι συζητήσεις γύρω από τον τρόπο ερμηνείας των συμβόλων από γενιά σε γενιά έχουν τραβήξει την προσοχή του διεθνούς Τύπου. Οι τίτλοι κυμαίνονται από: «Η Gen Z ακυρώνει το “εχθρικό” emoji με τον αντίχειρα» στη New York Post έως «Γιατί τίποτα δεν προδίδει την ηλικία σας όπως ένα emoji: Από έναν “επιθετικό” αντίχειρα έως το “προσβλητικό” αβοκάντο», στη Daily Mail. Δεδομένου ότι οι zoomers είναι η πρώτη γενιά στον κόσμο που έχει γεννηθεί και μεγαλώνει σε ένα ψηφιακό τοπίο με smartphones, social media και, φυσικά, emojis, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το ότι οι εκπρόσωποί της αλλάζουν ακόμα και την «ταυτότητα» των εικονιδίων που οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι έχουν συνηθίσει να χρησιμοποιούν.

Ακαδημαϊκή έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2022 δείχνει ότι αδιαμφισβήτητα οι στάσεις απέναντι στη χρήση των emojis αλλάζουν από γενιά σε γενιά. Υπάρχουν αρκετές αναφορές, σύμφωνα με τις οποίες μερικά από τα πιο δημοφιλή εικονίδια θεωρούνται παλιομοδίτικα για τους νέους και καλό είναι να αποφεύγονται. Με βάση έρευνα του 2021 σε 2.000 άτομα ηλικίας 16 έως 29 ετών, το emoji με τον σηκωμένο αντίχειρα βρίσκεται στην πρώτη θέση των ξεπερασμένων εικονιδίων.

Η γλωσσική «συμπεριφορά» των emoji

Αν και τα emojis δεν είναι γλωσσικά στοιχεία, συχνά συμπεριφέρονται με γλωσσικούς τρόπους, όπως εξηγεί ο σύμβουλος γλώσσας και επικοινωνίας Vyvyan Evans στο βιβλίο του The Emoji Code. Τα emojis εκτελούν επικοινωνιακές λειτουργίες παρόμοιες με αυτές που αναπτύσσονται μέσω της χρήσης λέξεων.

Ακόμα πιο ενδιαφέρουσα είναι η συμβολική αξιοποίησή τους. Γραπτές δηλώσεις, πολιτικού κυρίως περιεχομένου, που κινδυνεύουν να λογοκριθούν από τους διαχειριστές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, εύκολα «κωδικοποιούνται» και διαδίδονται μέσω emojis αντί λέξεων. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η χρήση του emoji καρπούζι από ανθρώπους που τάσσονται κατά της σφαγής του λαού της Παλαιστίνης από τις ισραηλινές δυνάμεις. Επειδή αρκετά φιλοπαλαιστινιακά posts λογοκρίνονται -μέχρι και η χρήση του emoji με την παλαιστινιακή σημαία-, το εικονίδιο με το καρπούζι έχει μετατραπεί σε “incognito” φιλοπαλαιστινιακό σύμβολο, αφού τα χρώματά του είναι τα ίδια με εκείνα της σημαίας της.

Μια ακόμα γνωστή περίπτωση συμβολικής χρήσης emoji είναι το ροδάκινο, το οποίο, από σύμβολο της σεξουαλικής επιθυμίας, επαναχρησιμοποιήθηκε ως κραυγή μομφής (peach>impeachment) και ως εκ τούτου σύμβολο αντίστασης κατά του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Donald Trump. Το emoji με την κορώνα, επίσης, χρησιμοποιήθηκε από τους Ισπανούς την περίοδο της πανδημίας για να αναφερθούν στον κορωνοϊό. Όλο και περισσότερα emojis μπορούν να αντικαταστήσουν μια λέξη, μια διάθεση – ακόμα και ολόκληρες προτάσεις στην ψηφιακή επικοινωνία. Τόσο, που το 2015 το Oxford University Press Dictionaries έγινε πρωτοσέλιδο όταν έχρισε το γνωστό emoji που απεικονίζει ένα πρόσωπο με δάκρυα χαράς ως τη λέξη της χρονιάς.

Γιατί συγκεκριμένα το «χεράκι» κατέληξε τόσο απεχθές;

Φράσεις και «ευχές» όπως «να έχεις μια όμορφη μέρα», «χρόνια πολλά με υγεία», «καλό Σαββατοκύριακο», «καλές διακοπές» κ.ά., τείνουν να χάνουν τη θετική χροιά και τον ειλικρινή σκοπό τους και να προσλαμβάνονται από τους ανθρώπους ως ανειλικρινείς, διεκπεραιωτικές και άνευ πραγματικού ενδιαφέροντος, όταν χρησιμοποιούνται ανεξέλεγκτα και μηχανικά. Το ψυχολογικό αυτό φαινόμενο ορίζεται ως «σημασιολογικός κορεσμός».

Όταν μια έκφραση που σηματοδοτεί κάτι φαινομενικά θετικό καταλήγει να χρησιμοποιείται σε τέτοιο βαθμό που τυποποιείται, η καλή της πρόθεση αρχίζει να μη γίνεται πιστευτή, με αποτέλεσμα να αποκτάει ένα νέο, αρνητικό νόημα και να υφίσταται αυτό που αποκαλούμε «σημασιολογική αλλαγή». Για πολλούς ανθρώπους πλέον, η ευχή για μια ωραία μέρα αντιμετωπίζεται ως ανειλικρινής, ακόμα και όταν μπορεί να εκφράζεται με πηγαίο ενδιαφέρον από άτομα που πράγματι νοιάζονται.

Έτσι και στην περίπτωση του emoji με τον σηκωμένο αντίχειρα – το οποίο αποτελεί και το προεπιλεγμένο εικονίδιο στο Messenger. Εξαιτίας της πανταχού παρούσας χρήσης του, ο αρχικός εύχρηστος ρόλος του που υποδήλωνε κατάφαση και συμφωνία αλλοιώνεται καθώς μοιάζει να πλέον να λέει: “βαριέμαι ν’ ασχοληθώ περισσότερο”. Xρησιμοποιείται «μέχρι θανάτου» και αρχίζει να φαίνεται από ανειλικρινές έως και εκνευριστικό. Και όχι άδικα. Δεν αξίζει και δεν αρκεί σε όλα τα λεγόμενά μας ένα thumbs up ως απάντηση.

Πόσες φορές έχουμε μοιραστεί με κάποιον, για παράδειγμα, ένα κατόρθωμά μας κι εκεί που περιμένουμε μια ενθουσιώδη και υποστηρικτική απάντηση λαμβάνουμε ένα σκέτο thumbs up; Τη στιγμή που έχουμε ανάγκη να ακούσουμε ένα «μπράβο» ή μια καλή κουβέντα -ειδικά αν νιώθουμε ανασφάλεια, αβεβαιότητα ή απογοήτευση για κάτι- το thumbs up είναι ικανό να προκαλέσει στεναχώρια και να καλλιεργήσει ένα αίσθημα ματαίωσης, ακόμα και στο βαθμό να αναρωτηθούμε αν το άτομο στο οποίο απευθυνθήκαμε έχει κάτι μαζί μας.

Από την «αρετή της ταχύτητας» και της συντομίας, ένα thumbs up κατέληξε να θέτει υπό αμφισβήτηση το πραγματικό ενδιαφέρον, ακόμα και τη συμπάθεια εκείνων που το στέλνουν ανεξέλεγκτα. Η Gen Z στέλνει έκκληση στους ανθρώπους να σταματήσουν τη χρήση του. Και με το δίκιο της.