Και τώρα καθίστε αναπαυτικά γιατί ο Φοίβος και η Μαρίνα έχουν να σας πουν πολλά

Φοίβο να υποθέσω ότι η ιδέα της συνεργασίας ήταν δική σου;

Ακούω για τη Μαρίνα τρία-τέσσερα χρόνια. Μου λέγανε φίλοι μουσικοί ότι υπάρχει μια κοπέλα που τραγουδάει γκόσπελ όπως καμία άλλη στην Αθήνα, ότι έκανε βραδιές μόνη της αλλά το έκοψε και δεν θέλει να ξαναπεί ποτέ τέτοια. Μου άρεσε αυτό. Σκέφτηκα τι χαρακτήρας είναι κάποιος που κάνει κάτι τέλεια και το σταματάει στο peak του; Την είδα επίσης σε δύο παραστάσεις του Εθνικού, μετά έφτιαξε τις Φωνές, τις είδα με τον Παυλίδη πέρυσι και πολύ πριν γίνει το viral της «Μάντισσας», είχα την αίσθηση ότι πρόκειται για μια ισχυρή καλλιτεχνική ταυτότητα με πολλές πλευρές. Τη γνώρισα με αφορμή την «Ταράτσα». Τα κορίτσια ήρθαν, μεταμόρφωσαν το χώρο, είπαν τραγούδια αραβικά, μεσαιωνικά, γκόσπελ, μου μάθανε και μένα λίγη χορογραφία… Μου έμεινε ότι η Μαρίνα είναι ένα κορίτσι σαν τα παιδάκια στο Florida Project. Σαν να μένει μόνη της σε ένα χρωματιστό σπίτι, να γεμίζει τη μπανιέρα και από κάπου να ακούγονται μουσικές, χιπ χοπ αλλά από ασιατικές ή αφρικανικές χώρες. Έχει κάτι από flea market. Αν μιλήσεις μαζί της σου λέει τη διαφορά της έντεχνης με τη σκυλάδικη σάμπα στη Βραζιλία ή για τα διάφορα είδη μουσικής στο Ισραήλ και τα παραδοσιακά εδώ. Συνδυάζει πολλές γεωγραφίες, πολλούς τρόπους φωνής μέσα της. Είναι παντού στον κόσμο, στις πιο ζόρικες αγορές, στα πιο σκληρά παζάρια της μουσικής, ακούει κάτι και το μετουσιώνει σε κάτι δικό της.

Μαρίνα πόσο μέσα πέφτει το ψυχογράφημα του κυρίου Δεληβοριά;

Να δω πως θα τα πω γιατί δεν είμαι τόσο ποιήτρια. Όταν πρωτοήρθα στην Αθήνα έμενα στου Γκύζη. Τον είδα με τον Ζακ Στεφάνου στο Μετρό το 2004 και τρελάθηκα. Δεν είχα αρχίσει να ασχολούμαι με τη μουσική. Το πόσο ζήλεψα με αυτή την παράσταση… Πολλές φορές ανθρώπους που θαυμάζεις, γνωρίζοντάς τους ίσως καταλάβεις ότι είχες φτιάξει μια άλλη εικόνα. Ο Φοίβος είναι ακριβώς αυτό που φανταζόμουν, δηλαδή κύριος, ένας υπέροχος παραμυθάς με την καλή έννοια.

Σου αρέσουν περισσότερο οι στίχοι ή η μουσική του;

Μαζί πηγαίνουν. Όπως αντίστοιχα και μένα με ρωτούσαν για το τραγούδι και για το βίντεο (σ.σ. «Μάντισσα»), δε μπορώ να τα διαχωρήσω. Τα σκέφτομαι σε συνδυασμό.

Φοίβος: Υπάρχει και κάτι άλλο που μας ενώνει: μια εμμονή με τον ήχο. Το βρήκα και απελευθερώθηκα στον Αόρατο Άνθρωπο και την Καλλιθέα. Όταν γνώρισα τη Μαρίνα μιλάγαμε για το πως έφτιαξα την Καλλιθέα, και μου έλεγε για το πως έφτιαξε τη «Μάντισσα» και πως θέλει να δουλεύει τα κομμάτια της. Υπάρχει μια εμμονή για το πως πρέπει να ακούγεται το τραγούδι όχι μόνο πως το γράφεις.

Μαρίνα: Με τη «Μάντισσα» ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα την ανάγκη να είμαι πιο εξωστρεφής δημόσια γιατί πάντα φοβόμουν. Υπήρχαν στοιχεία του χαρακτήρα μου που δεν είχα τολμήσει να δείξω προς τα έξω, έχοντας αυτά τα κατάλοιπα του «καλού κοριτσιού από σπίτι με αρχές». Ως τότε ενώ είχα δοκιμάσει πολλά πράγματα μουσικά, ήταν όλα σε χαμηλούς τόνους. Η δουλειά για το τραγούδι δεν ήταν πάνω στην ενορχήστρωση και την παραγωγή, αλλά ψάξιμο δικό μου, εσωτερικό. Είμαι έτοιμη να το κάνω αυτό ή είναι πολύ aggressive;

ΦΔ: «Η χειρότερη περίοδος που βίωσα ποτέ ήταν όταν το Η Ζωή Μόνο Έτσι Είν’ Ωραία το ’95 είχε επιτυχία. Για πρώτη φορά με ρωτούσαν άνθρωποι στο δρόμο: “Πότε το επόμενο; Τι θα γίνει;”. Είναι σαν κάποιος να σε περιμένει σε μια ουρά μπουρδέλου ή δημοσίου ουρητηρίου. Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα εκείνη την ώρα.» (φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος / FOSPHOTOS)

Το ντεμπούτο σου Φοίβο κυκλοφόρησε το 1989. Η Μαρίνα είχε γεννηθεί μόλις τρία χρόνια νωρίτερα. Που εντοπίζετε λοιπόν το χάσμα γενεών που εκ των πραγμάτων υπάρχει μεταξύ σας; Και πως το γεφυρώνετε;

Φοίβος: Τα πράγματα που με συγκινούν στη Μαρίνα είναι ακριβώς αυτά που δεν ξέρω. Ότι είναι από μια άλλη γενιά, ότι αυτά που ακούει, όλος αυτός ο κόσμος που ανακαλύπτει είναι στοιχεία που εγώ ως τραγουδοποιός και ως λεξικεντρικός τύπος δεν άκουγα αλλά τα μαθαίνω τώρα. Όλο αυτό με εμπνέει, με κάνει να δω και τα δικά μου τραγούδια μέσα από ένα άλλο πρίσμα. Ο τρόπος δηλαδή που θα παίξουν τα τραγούδια οι δικοί μου μουσικοί σε αυτή την παράσταση έχει να κάνει και με τον τρόπο που θα ήθελα να τα ακούσει και η Μαρίνα.

Μαρίνα: Επειδή έχω συναναστραφεί με ανθρώπους παλαιότερων γενεών, με τον Φοίβο δεν νιώθω ότι έχει κουραστεί να ψάξει καινούργια πράγματα. Όταν άκουσα την Καλλιθέα τον παραδέχτηκα. Όταν γίνεσαι γνωστός μέσα από ένα ύφος, είναι και λίγο τρομακτικό να πειραματιστείς. Όμως δεν εφησυχάζει μετά από τόση επιτυχία. Αυτό, για μένα, δεν τον κάνει μυαλό της προηγούμενης γενιάς. Είναι πολύ φρέσκος. Σαν να είμαι με κάποιον στην ηλικία μου.

Σε κάθε περίπτωση μία βασική διαφορά ανάμεσά σας είναι ότι εσύ Μαρίνα έβγαλες ένα τραγούδι που έγινε viral αυτοστιγμεί, ενώ εσύ Φοίβο ξεκίνησες πολύ πριν από την έλευση του «νέου, γενναίου, ψηφιακού κόσμου». Σου λείπει εκείνη η εποχή της μη υπερέκθεσης;

Μαρίνα: Εδώ λείπει σε μένα που δεν την έχω ζήσει…

Φοίβος: Από τη μία μου λείπει και από την άλλη με ερεθίζει το ότι ζω σε μια ιστορικώς μεταιχμιακή περίοδο. Αυτό που συμβαίνει στον κόσμο από το ’89 μέχρι σήμερα είναι ένα τεράστιο twist, μια τεράστια ανατροπή των πραγμάτων πολιτικά, κοινωνικά, ιστορικά και μου αρέσει το γεγονός ότι από το ’82 που ακούω μουσική φανατικά, το έχω κάνει με τόσους διαφορετικούς τρόπους. Μικρός μάζευα κασέτες και έφτιαχνα mixtapes. Μετά άρχισα τα βινύλια και όταν μάζεψα χίλια, τελείωσε το βινύλιο και άκουγα discman στις σκοπιές. Μετά άρχισα να ακούω νέα μουσική μέσα από ψηφιακές πλατφόρμες. Ή τα live: στην Ελλάδα, αν εξαιρέσεις ό,τι γινόταν στο Ρόδον και το An όταν ήμουν 20, και μετά στο Gagarin, την τελευταία δεκαετία έχω δει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Στήθηκαν ωραίες μπάντες, φτιάχτηκαν ωραίοι χώροι για να παίξεις μουσική, επομένως θα έλεγα ότι θα μου άρεσε να αλλάξει ακόμα δέκα φορές ο τρόπος που θα ακούμε μουσική μέχρι να πεθάνω. Θα ήθελα να την ανακαλύψω και από άλλες πλατφόρμες που αυτή τη στιγμή δεν τις φαντάζομαι.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Κράτα τον Τζιμάκο

Μαρίνα: Έχει τη γλύκα του να κρατάς το φυσικό προϊόν στα χέρια σου. Για μένα όμως που προσπαθώ να εκφραστώ μέσα από τη μουσική, στην επαφή μου με τους ανθρώπους βρίσκεται η ουσία. Γι’ αυτό θέλω να το κάνω ίσως πιο επαγγελματικά, αν και ακόμα δεν είμαι σίγουρη.

Φοίβος: Σε ό,τι με αφορά, πάντα ξεκινάω από μια μεγάλη ανάγκη να βυθιστώ στα σκοτάδια μου, στα πράγματα που μπορούν να ανασύρουν κάτι μέσα από τον εαυτό μου. Αυτό μετά έχω την ανάγκη να το κάνω show off. Να το κάνω παράσταση, δίσκο… Οπότε παρότι κάθε φθινόπωρο ξυπνάω και θέλω κάτι να κάνω, ποτέ δεν το αισθάνομαι ως επαγγελματική κίνηση. Αυτό μου άρεσε στη Μαρίνα. Τη ρωτούσα τι θα κάνει τώρα που της συνέβη αυτό το απροσδόκητο με το viral της «Μάντισσας» και μου έλεγε δεν ξέρω, θα κάθομαι και θα παίζω εμμονικά μουσική.

Φανταζόσουν ποτέ ότι θα μπορούσε να γίνει τέτοιος πανζουρλισμός με τη «Μάντισσα»;

Μαρίνα: Το ποια είμαι και τι αντέχω, αυτά ήταν τα προβλήματα μου όταν έφτιαχνα το τραγούδι. Δε σκέφτηκα ποιος θα το δει και τι θα γίνει.

Ναι αλλά τι σκέφτηκες όταν είδες ότι έχει εκατομμύρια views στο Youtube;

Μαρίνα: Το πρώτο πράγμα ήταν «λες να το κάνω επαγγελματικά;». Όταν κάποιος κάνει κάτι σαν επάγγελμα, έχει και υποχρεώσεις. Αυτό που νιώθω ότι τώρα με υποχρεώνει είναι η επαφή με ανθρώπους. Με τους συνεργάτες, τις Φωνές, τον Φοίβο. Βάζοντας τη συνθήκη ότι θα εμφανιστούμε σε αυτό το χώρο για τέσσερις παραστάσεις, αρχίζεις να κάνεις έρευνα, πρόβες, μπαίνεις σε ένα πρόγραμμα. Κατά τα άλλα η υποχρέωση του τύπου ότι θα πρέπει να βγάζω 10 τραγούδια το χρόνο ή να κάνω 50 live για να μπορεί να λειτουργήσει ένας μηχανισμός, να μπορέσουν να ζήσουν κάποιοι άνθρωποι, όλο αυτό με αγχώνει και νιώθω ότι ίσως να λειτουργεί και ευνουχιστικά απέναντι στη δημιουργική διαδικασία, γι’ αυτό αρνούμαι να βαφτίσω τον εαυτό μου επαγγελματία μουσικό. Προσπαθώ να κρατήσω τη διάθεση που είχα όταν το έκανα ως χόμπι.

Φοίβος: Η χειρότερη περίοδος που βίωσα ποτέ ήταν όταν το Η Ζωή Μόνο Έτσι Είν’ Ωραία το ’95 είχε επιτυχία. Είχαν περάσει 6 χρόνια από την Παρέλαση που δεν την άκουσαν πολλοί. Έγραφα μόνος μου τραγούδια, τα έπαιζα στους φίλους μου, δεν περίμενε κανένας τίποτα. Ήταν το χειρότερο αίσθημα όταν για πρώτη φορά με ρωτούσαν άνθρωποι στο δρόμο: «Πότε το επόμενο; Τι θα γίνει;». Μου πήρε τρία χρόνια να συνέλθω. Είναι σαν κάποιος να σε περιμένει σε μια ουρά μπουρδέλου ή δημοσίου ουρητηρίου. Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα εκείνη την ώρα.

Μαρίνα: Η ν.1 συνταγή δυστυχίας είναι να έχεις προσδοκίες για το πως θα έπρεπε να είναι η ζωή σου, για τα όσα δεν έχεις και αντί να βιώνεις την κάθε στιγμή, να νιώθεις πόσο ανεπαρκής είσαι.

ΦΔ: «Η ποπ κουλτούρα απαντάει σε αυτό που συμβαίνει στον κόσμο. Και απαντάει πολύ πνευματικά, με τρόπους που οι φιλόσοφοι δε ξέρω ακόμη αν έχουν απαντήσει.» (φωτογραφία: Δημήτρης Μακρής)

Φοίβος: Η ρετρομανία είναι το βασικό χαρακτηριστικό της εποχής σε όλα τα επίπεδα, υπάρχουν τάσεις αναβίωσης των πάντων, του swing, των χρωμάτων στις φωτογραφίες των 60s, του πανκ ροκ. Ένα σορό πράγματα που έγιναν στο δρόμο, μέσα στη βία των πραγμάτων, στο χάος της καθημερινής ζωής, προσπαθούμε να τα αναβιώσουμε τώρα με έναν τρόπο εποπτικό, καλλιτεχνικό. Και εγώ σε ένα βαθμό έπαιξα με αυτό στην «Ταράτσα» – διάβαζα βιβλία για τα αναψυκτήρια και ήθελα πολύ να παίξω με ένα είδος λαϊκής διασκέδασης που άνθισε μετά τον Εμφύλιο στην Ελλάδα. Αυτό όμως που κάνει η Μαρίνα είναι πολύ streetwise, έχει να κάνει με το δρόμο, με την καθημερινή βία, με τους ανθρώπους που συναντάς και τις μουσικές που ακούνε. Αυτό την έχει κάνει να συνδεθεί με το παρελθόν με ένα τρόπο πολύ βαθύτερο από το ρετρό. Έχει οδηγηθεί στα μεσαιωνικά τραγούδια ή στα παραδοσιακά αραβικά, έχει φύγει από το ρετρό και έχει πάει στη μουσική των αιώνων, σε κάτι πιο πρωτόγνωρο και ενδιαφέρον. Αυτό που είναι πάντα η μουσική: κάτι που δημιουργείται από τους φτωχούς ανθρώπους του κόσμου μέσα σε καταστάσεις τελείως αντιμουσικές. Γι’ αυτό πιστεύω ότι θα δούμε πολύ μεγάλη συνέχεια από τη Μαρίνα. Και ακριβώς επειδή δηλώνει αδυναμία να το ελέγξει είμαι ακόμα πιο αισιόδοξος.

Μαρίνα: Καλώς ή κακώς το παλιό μας είναι οικείο. Κάτι που ξέρει ο παππούς σου, έχει περάσει στη μαμά σου, και μετά σε σένα. Όταν βλέπω καινούρια πράγματα, δεν ξέρω αμέσως πως να τα κρίνω. Δεν είναι ότι νιώθω απειλή αλλά δε νιώθω τόσο ασφαλής. Εκεί υπάρχει ο κίνδυνος να εγκλωβιστείς. Μπορεί να μου άρεσε κάτι πιο ποπ, και να μην επέτρεπα στον εαυτό μου να το δοκιμάσει δημιουργικά, γιατί είχα μάθει ότι το ποπ στοιχείο ταυτίζεται στη συνείδηση του κόσμου με την έλλειψη ενός δεύτερου επιπέδου σκέψης. Όποτε συνέχιζα να γράφω «λυπητερά» τραγούδια. Πίστευα ότι η ποπ μουσική δεν θα έπρεπε να με αντιπροσωπεύει λόγω της καταγωγής μου -ο μπαμπάς μου είναι από το Σουδάν- και των καταβολών μου. Όμως καλώς ή κακώς έχω μεγαλώσει με το YouTube και είμαι επηρεασμένη από την αμερικάνικη κουλτούρα, όπως όλοι μας. Για πολύ καιρό ένιωθα ένοχη γι’ αυτό, προσωπικά και μουσικά. Μην με πει κανείς «αμερικανάκι». Οπότε εγκλωβιζόμουν σε αυτό που νόμιζα ότι θα έπρεπε να είμαι, φοβούμενη μην εισπράξει κάτι λάθος ο κόσμος. Όμως έχοντας υπάρξει πολύ κλειστή κι εσωστρεφής, θέλω πια η μουσική μου να είναι επικοινωνιακή, γλαφυρή. Όπως μιλάω τώρα, χρησιμοποιώντας εικόνες και λέξεις για να εξηγήσω αυτό που εννοώ, αντίστοιχα και στη μουσική θέλω να είμαι σε θέση να σπάσω τους φόβους μου, να καταρρίψω τα όριά μου, να βγω απ’ το καβούκι μου και να επικοινωνήσω.

https://www.youtube.com/watch?v=oPX43SfFu0A

Αυτό το άγχος που περιγράφεις είναι και στοιχείο της ηλικίας σου σε κάποιο βαθμό. Φαντάζομαι ότι κάτι αντίστοιχο θα ένιωθες κι εσύ Φοίβο στην αρχή.

Φοίβος: Μια ανάλογη σύγκρουση βίωνα. Από τη μία έβλεπα αμερικανικές, μεταξύ άλλων, ταινίες στο συνοικιακό σινεμά της Καλλιθέας και επηρεαζόμουν βαθιά. Η ζωή μου όμως ήταν θείοι, θείες, οικογένεια, τραπέζια. Όταν μιλάμε ως μουσικολόγοι για κάτι τελειωμένο και το ορίζουμε, ξεχνάμε όλες αυτές τις αντιφάσεις. Για παράδειγμα ο Χατζιδάκις έκανε μία σοβαρή μελέτη πάνω στο ρεμπέτικο, μία πρόταση πάνω στην ελληνική ρίζα. Ξεχνάμε όμως ότι ήταν ένα παιδί από το Παγκράτι λίγο μετά τον Εμφύλιο. Δεν είχε καμία σχέση με τους λεβέντες, πήγαινε στο σινεμά, άκουγε τις μουσικές του Nino Rota και όλο αυτό το συνέδεσε ενοχικά με τις επισκέψεις στα κουτούκια -που τον πήγαιναν διάφοροι φίλοι του πιο «παραβατικοί»- και δημιούργησε κάτι ενδιαφέρον. Όλα αυτά γίνονται μέσα από πολλές τύψεις, αντιφάσεις και φόβους για το ποιος είσαι, πώς θα είσαι σύγχρονος άνθρωπος και θα αναφέρεσαι και στην χώρα ή στην παράδοση, στη γλώσσα που μιλάνε οι άλλοι γύρω σου.

Μαρίνα: Για μένα η μάχη δεν είναι με τη μουσική. Είναι με τον εαυτό μου. Η «Μάντισσα» ήταν η πρώτη φορά που είπα, ως πότε θα εγκλωβίζεσαι; Κάτι που έκανα από μόνη μου βέβαια, είχα αυτόν τον εσωτερικό γονέα που μου κουνούσε το δάχτυλο. Είπα λοιπόν, κοπέλα μου, κάνε αυτό που σου αρέσει. Χωρίς να φοβάμαι ότι θα μεταφραστεί ως φτηνό και ρηχό. Ως ποπ άρα κενό. Κι επειδή έλεγα πριν για τον διχασμό σε σχέση με την αμερικάνικη κουλτούρα, για μένα υπάρχει κι ένα άλλο κομμάτι αραβικό. Η κοπέλα του αδελφού μου είναι από την Ινδία, πάντα κυκλοφορούσα και σ’ αυτές τις γειτονιές, έχω πολλούς φίλους Άραβες, Τούρκους, από τα Βαλκάνια, Ιρανούς…

Η Μαρίνα για τον Φοίβο: «Πολλές φορές ανθρώπους που θαυμάζεις, γνωρίζοντάς τους ίσως καταλάβεις ότι είχες φτιάξει μια άλλη εικόνα. Ο Φοίβος είναι ακριβώς αυτό που φανταζόμουν, δηλαδή κύριος, ένας υπέροχος παραμυθάς με την καλή έννοια.»

Πέρα από αυτά τα προσωπικά άγχη, λοιπόν, και για να κάνω τη σύνδεση με τον ψηφιακό κόσμο που λέγαμε νωρίτερα, πόσο επιβαρυντικά μπορεί να λειτουργήσει η αμεσότητα του feedback από τον κόσμο;

Φοίβος: Ακριβώς επειδή παίρνεις overdose σε μια μέρα, μετά γίνεσαι αρκετά απαθής. Την πρώτη φορά που κάτι είπα και μου την έπεσαν χίλιοι χρυσαυγίτες την ίδια μέρα στο facebook, ή που ανέβασα ένα καινούριο μου τραγούδι και την ίδια μέρα άκουσα από όλους ότι τους φάνηκε αριστούργημα ή μαλακία, όλο αυτό έρχεται πολύ έντονα σαν τέρας μέσα σου και σε καταπίνει μέσα σε 24 ώρες. Την άλλη μέρα είσαι σα να έχεις βγει από αγώνα πυγμαχίας. Μετά δημιουργείται η απάθεια που χρειάζεσαι προκειμένου να κάνεις το επόμενό σου τολμηρό βήμα…

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Ο ένας με τις Τρύπες έριξε το τείχος. Ο άλλος με τα Ξύλινα Σπαθιά το θρυμμάτισε. Και μετά η ζωή τους συνεχίστηκε…

Το ρωτάω αυτό γιατί είναι κάτι που βιώνω και ο ίδιος, προφανώς σε πολύ μικρότερο βαθμό, με τα σχόλια, είτε «αγάπης» είτε «μίσους», για τα κείμενά μου ή για πράγματα που λέω στο ραδιόφωνο. Μερικές φορές είναι σαν να με ακολουθεί ένα μαύρο σύννεφο κακεντρέχειας.

Μαρίνα: Όταν έβγαλα τις «Κούπες», έμπαινα στον πειρασμό να διαβάσω τα σχόλια. Ειδικά μετά τη «Μάντισσα», νοιώθω ότι το feedback, ακόμη και το αρνητικό, λειτουργεί εντελώς απελευθερωτικά. Ό,τι και να κάνω, σε κάποιους θα αρέσει και σε κάποιους όχι. Είναι η πολυφωνία των απόψεων, του γούστου κλπ. Το πως εκφράζει ο καθένας τη δυσαρέσκειά του, είναι ένα άλλο θέμα φυσικά. Επειδή στα live ή στα θέατρα συνήθως θα έρθει να σου μιλήσει ο fan, αυτός που είναι ευχαριστημένος απ’ ό,τι κάνεις, πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με αρνητικό feedback μέσω internet. Γρήγορα όμως κατάλαβα ότι είναι κάτι που δεν με αφορά σε κάθε περίπτωση. Το μόνο που μένει είναι να κάνω αυτό που μου αρέσει. Ποτέ δεν πρόκειται να εκπληρώσεις όλες τις προσδοκίες ή να ευχαριστήσεις όλο τον κόσμο.

Έχετε φτάσει σε ένα σημείο που όλο αυτό δεν σας αγγίζει.

Φοίβος: Καταλαβαίνεις την ανθρώπινη συνθήκη της αποδοχής του έργου, κάτι που δεν είχαν τόσο οι παλιοί – ναι μεν το καταλαβαίναν από τη γειτονιά τους αλλά γενικά το φοβόντουσαν. Ξαφνικά έκαναν μία στραβή και όλη η κοινωνία έπεφτε πάνω τους. Λέγανε οι Beatles ξέρω γω αυτό για τον Χριστό και καίγανε τους δίσκους τους την επόμενη μέρα. Αυτό πια σου συμβαίνει καθημερινά. Οτιδήποτε και να κάνεις είναι ένας που σε σταυρώνει κι ένας που σε υποστηρίζει. Οπότε λες εγώ θα κάνω αυτό που κάνω.

Μαρίνα: Είδατε αυτό που έγινε τώρα τελευταία με το παιδάκι που φορούσε τη μπλούζα του H&M; Θα σου δώσω ένα άλλο παράδειγμα. Ήμουν με φίλους μου στην Αμερική, μαύρους – όπως κι ο μπαμπάς μου είναι μαύρος. Έλεγαν «δε μπορείς να πεις τη λέξη “nigger” γιατί είσαι λευκή, μόνο εμείς μπορούμε». Όμως έτσι μεγαλώνεις εσύ το χάσμα. Έγινε χαμός στην Αμερική, γιατί έβαλαν ένα μαυράκι να φοράει μια μπλούζα που έλεγε “coolest monkey in the jungle”. Βγήκε λοιπόν η μαμά του παιδιού και είπε ότι δεν έχει πρόβλημα, ότι ήταν παρούσα στη φωτογράφιση και δεν ένιωσε ότι εκμεταλλεύτηκαν το παιδί της. Γιατί δηλαδή δημιουργήθηκε ζήτημα με το “coolest monkey”; Επειδή είναι μαύρος και κάποιος μπορεί να κάνει τη σύνδεση ότι ο μαύρος είναι στη ζούγκλα… Τα πάντα λοιπόν εξαρτώνται από τον τρόπο σκέψης του καθενός.

Φοίβος: Ένα απ’ τα πιο διεστραμμένα πράγματα που έφερε η 11η Σεπτεμβρίου είναι αυτού του είδους οι φόβοι. Ξαφνικά η Αμερική, που δέχεται πρώτη φορά επίθεση εντός των εδαφών της μετά το Περλ Χάρμπορ, προσπαθεί να φτιάξει το κάρμα της ορίζοντας το τι είναι προσβλητικό και τι δεν είναι, για την τάδε μειονότητα ή την άλλη και τελικά αυτό που συμβαίνει είναι μία διπλή υποκρισία γιατί αυξάνονται οι φόβοι και ο ρατσισμός.

Ο κίνδυνος του νεοσυντηρητισμού και του νεοπουριτανισμού, εν ολίγοις.

Φοίβος: Για ορισμένα πράγματα που είχανε λυθεί στον ανθρώπινο παράγοντα μέσα στους αιώνες, ξαφνικά είμαστε πάλι εκατό χρόνια πίσω. Δηλαδή γίνεται η αποκάλυψη για τον Louis C.K. και την επόμενη μέρα κατεβαίνει απ’ τις πλατφόρμες όλο του το έργο. Αυτό είναι τρομακτικό. Δεν βοηθάει κανενός είδους ακτιβισμό, κανενός είδους απελευθέρωση του ανθρώπου. Γιατί αυτό θα είναι πάντα το ζήτημα: το ανθρωπάκι που γεννιέται μόνο του και αβοήθητο, να βρει τον τρόπο να απελευθερωθεί, να πετάξει τα δεσμά του. Αυτό δε γίνεται με manual και με διάφορα πρέπει και δεν πρέπει. Αλλά επειδή όλο αυτό έχει να κάνει με μία πολύ συγκεκριμένη φάση του καπιταλισμού, της ιστορίας, των επιθέσεων που γίνονται μεταξύ φονταμενταλιστών σε όλη τη Γη, φοβάμαι πως θα κρατήσει τουλάχιστον έναν αιώνα μέχρι να βρεθεί μία πνευματική λύση. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει. Ας μην ξεχνάμε τις εικονομαχίες, για παράδειγμα. Απλά είναι εντυπωσιακό ότι σε μία εποχή που τα πράγματα είναι τόσο ανοιχτά και μέσα στο μυαλό μας μπαίνει τόση πληροφορία, γυρνάμε πάλι πίσω έντονα πίσω.

ΜΣ: «Αρνούμαι να βαφτίσω τον εαυτό μου επαγγελματία μουσικό. Προσπαθώ να κρατήσω τη διάθεση που είχα όταν το έκανα ως χόμπι.» (Φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος / FOSPHOTOS)

Σε ό,τι έχει να κάνει με το «χάσμα γενεών» που λέγαμε πριν: Ο μεν γράφει τραγούδια εδώ και τριάντα χρόνια. Η δε ξεκίνησε πολύ αργότερα, εν μέσω μιας αν μη τι άλλο δύσκολης περιόδου. Εσύ λοιπόν Φοίβο έζησες το «πριν», ζεις και τη νέα, παγιωμένη πια, πραγματικότητα. Σε αυτήν είναι κατά τη γνώμη σου πιο εύκολη η «πλεύση» για έναν άνθρωπο σαν εσένα που έχει βιώματα από το παρελθόν της ευημερίας ή για έναν άνθρωπο της γενιάς της Μαρίνας;

Φοίβος: Για μένα η πολύ ζόρικη περίοδος ήταν της φούσκας, που έβλεπες γνωστούς σου να παίρνουν διακοποδάνεια ή όλα τα κανάλια να μαϊμουδίζουν ένα πράγμα άρρωστο και δυσάρεστο. Το ποιητικό μου ένστικτο σε εκείνη τη φάση, έλεγε ότι έρχεται κάτι πάρα πολύ κακό και δυσάρεστο, ότι η επόμενη δεκαετία δε θα είναι καθόλου έτσι – το αντίθετο. Ενώ τώρα μέσα στην κρίση, παρ’ ότι πραγματικά κι εγώ υπέφερα όπως και πολλοί δικοί μου, και πολλά πράγματα με θύμωσαν εξαιρετικά και μ’ έκαναν να βγω στο δρόμο και να πω δέκα πράγματα παραπάνω, αισθάνομαι ότι δημιουργείται μία συνείδηση και μία γενιά ανθρώπων, αλλά και κάποια πράγματα δημιουργικά, που θα φέρουν στην επόμενη μέρα πιο πολύ φως παρά σκοτάδι. Δε ξέρω αν είναι σχηματικός τρόπος σκέψης, αλλά το ένστικτό μου τότε ήταν πολύ πιο βαρύ. Έβλεπα πολύ πιο σκοτεινά πράγματα. Τώρα που μιλάμε βλέπω ένα επόμενο βήμα λίγο καλύτερο. Όχι αύριο ή σε έναν χρόνο, αλλά το βλέπω πιο έντονα μπροστά μου ακριβώς επειδή πιστεύω ότι αυτή τη στιγμή το χάος που εξαπλώνεται σε όλον τον κόσμο, κάνει και τη δουλειά του. Σαν αυτή τη δουλειά που κάνει η Μαρίνα και τελικά βγάζει ένα τραγούδι.

Ο Φοίβος για τη Μαρίνα: «είναι ένα κορίτσι σαν τα παιδάκια στο Florida Project. Σαν να μένει μόνη της σε ένα χρωματιστό σπίτι, να γεμίζει τη μπανιέρα και από κάπου να ακούγονται μουσικές, χιπ χοπ αλλά από ασιατικές ή αφρικανικές χώρες. Συνδυάζει πολλές γεωγραφίες, πολλούς τρόπους φωνής μέσα της. Είναι παντού στον κόσμο, στις πιο ζόρικες αγορές, στα πιο σκληρά παζάρια της μουσικής, ακούει κάτι και το μετουσιώνει σε κάτι δικό της»

Εσένα Μαρίνα σου φαίνεται σαν να σου μιλάνε για άλλη χώρα όποτε ακούς τέτοιες ιστορίες για το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν;

Μαρίνα: Κάθε περίοδος super high ακολουθείται από ένα come down. Μετά από την εποχή της απόλυτη γκλαμουριάς, λογικό ήταν να το δούμε κι απ’ την ανάποδη.

Φοίβος: Αυτό το πράγμα που όλοι στο άκουσμα της λέξης ποπ, όπως έλεγε πριν η Μαρίνα, αισθανόμαστε ενοχικά γιατί το νιώθουμε ως κάτι ελαφρύ, εγώ πιστεύω ότι αν ανατρέξει κανείς σε κάθε δεκαετία του 20ου αιώνα, θα δει ότι η ποπ κουλτούρα προφήτευε και έλεγε πράγματα πολύ βαθιά τη στιγμή που έπρεπε να τα πει. Δεν είναι τυχαίο ότι στη δεκαετία του 30’ λίγο πριν τον πόλεμο και την άνοδο του Χίτλερ, όλη η αμερικάνικη κουλτούρα ήταν γεμάτη νουάρ και τέρατα. Αντίστοιχα στη δεκαετία της φούσκας πολλές ταινίες, χωρίς να ξέρουν που θα καταλήξει αυτό, τελείωναν με twist. Πχ στο Fight Club, στην Έκτη Αίσθηση, στο τελευταίο δεκάλεπτο ανατρεπόταν όλη η ταινία. Ήταν σα να προέβλεπε ας πούμε ο λαϊκός, ποπ δημιουργός αυτό που θα ερχόταν. Αντίστοιχα τώρα παντού βλέπεις κάτι ανάλογο με το Game of Thrones: διάφορες ανθρώπινες ομάδες παλεύουν για το ποια θα κυριαρχήσει σε πολύ δυστοπικά περιβάλλοντα. Η ποπ κουλτούρα απαντάει σε αυτό που συμβαίνει στον κόσμο. Και απαντάει πολύ πνευματικά, με τρόπους που οι φιλόσοφοι δε ξέρω ακόμη αν έχουν απαντήσει. Γι’ αυτό κι εγώ την ακούω πολύ προσεκτικά. Ακούω δηλαδή πολύ προσεκτικά το Top 100 του Billboard ή τις ταινίες της Marvel. Θέλω να δω τι μου λένε. Γιατί κάτι μου λένε.

ΜΣ: «Προτιμώ να προσπαθήσω να βρω νέους τρόπους, να κάνω λάθη και να μάθω από αυτά και να πάω σε επόμενη πίστα, από το να παίξω μπαλίτσα safe, να κάνω κάτι που ήδη έχει γίνει και έχει λειτουργήσει.» (φωτογραφία: Δημήτρης Μακρής)

Ο Φοίβος είπε ότι ελπίζει ως δημιουργός να επανεφεύρει τον εαυτό του εκατό φορές. Εσύ Μαρίνα παρά το ότι δεν ξέρεις ακόμη αν θέλεις να ασχοληθείς επαγγελματικά με τη μουσική, κάνεις κάποια προβολή για το μέλλον;

Μαρίνα: Δεν είναι ότι έχω άγχος και δε θέλω να το κάνω επαγγελματικά, απλά δεν θέλω να το κάνω γιατί το πως μεταφράζεται αυτό στο δικό μου μυαλό και στη συνείδηση δε μου κάνει καλό για να προστατεύσω τη δημιουργική διαδικασία. Βασικά νιώθω αυτό που λέει ο Φοίβος, πως πρέπει να ξαναγνωρίσουμε τον εαυτό μας σε κάθε συνθήκη. Πριν από ενάμιση χρόνο οι «Κούπες» ήταν η αλήθεια μου. Ήταν η πρώτη κίνηση που έκανα, ήμουν ντροπαλή. Όσο περνάει ο καιρός βλέπεις πράγματα, μαθαίνεις, γνωρίζεις ανθρώπους, τρως φαγητά, κάνεις ταξίδια, ακούς καινούριες μουσικές. Προσπαθώ κάθε στιγμή να καταλάβω τι μου γίνεται. Μου λένε χαριτολογώντας οι φίλοι μου: «και πέρυσι σε αυτή τη φάση δεν ήσουν; Δεν προσπαθούσες να καταλάβεις τι είσαι;» Και πέρυσι και πρόπερσι και αντιπρόπερσι και φέτος. Είμαστε σε μία εποχή που τα ερεθίσματα και οι πληροφορίες ταξιδεύουν πολύ γρήγορα, οπότε στην προσπάθειά μου να έχω τα μάτια μου και τ’ αυτιά μου ανοιχτά, δε μπορεί να μη μ’ επηρεάζουν αυτά τα πράγματα και να μη με αναδιαμορφώνουν συνέχεια.

Μα αυτή η διαρκής αναζήτηση δεν είναι ίδιον του δημιουργικού ανθρώπου;

Μαρίνα: Ακόμα και στα super mainstream αμερικάνικα ποπ, τα τραγούδια δεν είναι πια όπως ήταν. Και μορφολογικά η μουσική έχει αλλάξει, έχει φύγει από αυτό που είχαμε παλιά, κουπλέ, ρεφρέν, κουπλέ, γέφυρα. Ακόμα και στον Bieber, ξαφνικά του κάνουν παραγωγή ο Diplo και ο Skrillex που κάποτε ήταν underground και παραμένουν aggressive. Ή βγαίνει το καινούριο άλμπουμ του Pharell με τους N.E.R.D και στα βίντεο είναι λες και βλέπεις Massive Attack. Ακόμα και η Beyonce στα βίντεό της έφυγε από τα χρυσάφια. Νιώθω ότι ακόμα και εκεί, στο σούπερ φωτεινό και λαμπερό mainstream, δεν είναι πια όπως ήταν. Όταν έχει περάσει μια εποχή που -τουλάχιστον έτσι το βλέπω εγώ ως κοινό- όλοι φώναζαν, όλα ήταν δυνατά, τσίτα τα γκάζια, τα ντεσιμπέλ, ενορχηστρωτικά, όλα χρυσά, κόκκινα, σούπερ μπαρόκ και πληθωρικά, ο μόνος τρόπος για να κάνεις κάτι νέο, είναι να το αδειάσεις εντελώς. Το πιο πολύ από το πολύ δεν υπάρχει.

Μπορεί το mainstream να «προσγειώνεται» κάπως αλλά κατά τη γνώμη μου δεν θα πάψει, και σωστά δεν θα πάψει, να υπάρχει στην απέναντι όχθη από το όποιο underground. Εσάς σας απασχολεί καθόλου αυτός ο διαχωρισμός;

Μαρίνα: Καθόλου!

Φοίβος: Ούτε εμένα. Ο καθένας μας είναι ο χαρακτήρας του. Αν εγώ είμαι σε κάποια επίπεδα περίεργη προσωπικότητα και μου αρέσουν πράγματα που αρέσουν σε λίγους ή μόνο στους ομοίους μου ή από την άλλη αν είμαι μια προσωπικότητα του δρόμου, που είμαι μαζί με όλους και μου αρέσουν τα πράγματα που αρέσουν στους άλλους, αυτό θα είναι και η μουσική μου. Δεν μπορώ ούτε να παραστήσω τον εναλλακτικότερο των πραγμάτων, που έτσι νιώθω όντως, ούτε να κάνω τον άνθρωπο του κυρίαρχου ρεύματος και της κυρίαρχης ιδεολογίας ενώ δεν είμαι. Δεν με απασχολεί όμως όλο αυτό. Με απασχολεί να γράψω ένα τραγούδι, να βρω τις ισορροπίες του, τις αρμονίες του, την ομορφιά του, την ασχήμια του. Αυτό κάπου θα με κατατάξει αυτομάτως.

Ο Φοίβος είσαι και στο six d.o.g.s και στην Ταράτσα, σαν να λέμε.

Φοίβος: Φυσικά. Στο six d.o.g.s θα υπάρξει και μια πλευρά μου που -αν κι εγώ δεν το πιστεύω- ίσως να φαίνεται ότι αφορά πιο λίγους, αλλά και στην Ταράτσα υπάρχουν πάρα πολλά παράξενα πράγματα, τα οποία δεν θα τα δεις σε κανένα mainstream θέαμα, σε καμία περίπτωση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Στο Φλερύ κάθε βράδυ μαθαίνει η Καλλιθέα σινεμά

Μαρίνα: Μπορώ να εντοπίσω την ανάγκη του κόσμου να τοποθετήσει κάπου τα πράγματα και τους άλλους. Όταν δεν μπορώ να καταλάβω πως είναι κάποιος, δεν ξέρω και πως να του φερθώ. Νιώθω μια ανάγκη να πω ότι αυτός είναι φίλος μου ή δεν είναι. Δεν μπορεί να είναι απλά κάποιος που περπατάει δίπλα μου. Το αντίθετο του φίλου όμως δεν είναι ο εχθρός. Είναι το «δεν είναι φίλος». Όλοι καταφεύγουμε στα πλαίσια. Λέμε ότι αυτός είναι έντεχνος άρα θα παίξει σε αυτό το ραδιόφωνο, θα εμφανιστεί σε αυτή την σκηνή, θα κάνει παρέα με αυτούς τους ανθρώπους, θα πάει σε αυτό το μπαρ. Για μένα αυτό λειτουργεί πολύ εγκλωβιστικά, είναι σαν να μου καθοδηγεί το μυαλό και την δημιουργική διαδικασία. Προτιμώ να προσπαθήσω να βρω νέους τρόπους, να κάνω λάθη και να μάθω από αυτά και να πάω σε επόμενη πίστα, από το να παίξω μπαλίτσα safe, να κάνω κάτι που ήδη έχει γίνει και έχει λειτουργήσει. Προτιμώ να κάνω τη «Μάντισσα» έτσι όπως την έκανα και να πάρω και αρνητικό feedback στην προσπάθεια μου να ανακαλύψω κάτι. Λένε ότι δεν αγγίζουμε την παραδοσιακή μουσική γιατί είναι ιεροσυλία. Όμως κανείς δεν ξέρει πως πρωτοξεκίνησαν αυτά τα πράγματα. Δηλαδή το «Θα σπάσω κούπες», που το ξέρω καλά, υπάρχει μια εκτέλεση του 1907 του Μενεμενλή στο youtube, μετά η Παπαγκίκα το έκανε κάτι άλλο, όπως και η Ελευθερία Αρβανιτάκη. Κανείς δεν ξέρει πως μπορεί να είχε ξεκινήσει πριν από το 1907 αυτό το τραγούδι. Θέλοντας και μη μέσα στις εποχές, θα γίνεται χαλασμένο τηλέφωνο. Το θέμα είναι να φτάνει το μήνυμα.

Φοίβος: Αυτό το χαλασμένο τηλέφωνο, μου αρέσει πολύ σαν δημιουργική σκέψη.

Μαρίνα: Μακάρι να βγει και μια νέα τραγουδίστρια το 2030 και να το πει όπως της έρθει.

Φοίβος: Σε αυτή την παράσταση, θα πω τραγούδια από όλη την ιστορία μου, ταυτόχρονα η Μαρίνα θα πει την «Μάντισσα» και τις «Κούπες» αλλά και τραγούδια από όλη την μουσική ιστορία, όπως έχει φτάσει μέσα από το χαλασμένο τηλέφωνο στα αυτιά της. Ταυτόχρονα έχουμε τον Ντούβα, που μεγάλωσε με Nirvana, παίζει με τους Monovine αλλά, γουστάρει cool jazz, ενώ πήγε στην Κόστα Ρίκα και τώρα ακούει λάτιν RnB. Έχουμε τον Κωστή που ξεκίνησε από Thelonious Monk και ακούει dubstep και μουσικές από ταινίες τρόμου. Έχουμε τον Παντέλη, που είναι όλη η ιστορία της θεσσαλονικιώτικης ροκ σκηνής. Έχουμε τον Yoel, έναν Κουβανό που παίζει όλο και πιο ελληνικά τραγούδια, οπότε είναι αναγκασμένος να ισιώσει το μαλλί του. Όλα αυτά τα πράγματα είναι ένα χαλασμένο τηλέφωνο που φτιάχνει μια παράσταση. Φτιάχνουν 4 βράδια στην Αθήνα.

Εκτός από τις πρόβες που κάνετε μαζί, γράφει ο καθένας σας νέο υλικό;

Μαρίνα: Έκανα κάποια ταξίδια αυτό τον καιρό και προσέγγισα ανθρώπους των οποίων ήμουν φαν. Κάποιους παραγωγούς από το Ισραήλ, την Αγγλία, το Βερολίνο και τώρα βρήκα το θάρρος να τους στείλω μηνύματα. Έχω κανονίσει μερικά ραντεβού σε διάφορα μέρη του κόσμου. Έχω ήδη πάει στο Λονδίνο και στο Ισραήλ και θέλω να δω που θα οδηγήσουν αυτές οι συναντήσεις. Προς το παρόν έχουν βγει πολύ ωραία πράγματα.

Φοίβος: Εγώ ακολουθώ πάντα ένα πολύ συγκεκριμένο μοτίβο. Όχι επίτηδες. Είναι έτσι ο εαυτός μου. Μετά από έναν δίσκο δεν θέλω καθόλου να γράψω. Θέλω να παίζω, να κάνω θεάματα, να κάνω πράγματα μαζί με άλλους και μετά έρχεται μια στιγμή που δεν μπορώ να κάνω αλλιώς, υποφέρω άμα δεν μείνω μόνος μου. Ε, δεν έχει έρθει ακόμα αυτή η στιγμή.

https://www.youtube.com/watch?v=cV4tPcuCFFs

Το στούντιο στη μονοκατοικία, στην Καλλιθέα, υπάρχει ακόμη;

Φοίβος: Αυτή τη στιγμή αραχνιάζει. Το έχω λίγο γρουσουζιά να πάω πάλι εκεί και να γράψω. Πρέπει να βρω κάτι καινούριο, έναν άλλο χώρο να με εμπνεύσει. Δεν αγχώνομαι. Κάποια στιγμή μου έρχεται ένα τραγούδι που δείχνει που θα πάνε και τα υπόλοιπα. Είχα δυο χρόνια να γράψω και μια μέρα έγραψα το «Θα ‘θελα να ‘μουνα εκεί» και ήξερα ότι ο δίσκος θα είναι ο Αόρατος Άνθρωπος. Αντίστοιχα μια μέρα, μετά από πέντε συνεχόμενα όνειρα που έβλεπα το παλιό μου σπίτι στην Καλλιθέα, ότι είχε από κάτω τρύπες όπου υπήρχαν ανέκδοτα demos του Tom Waits και χειρόγραφα του Βακαλόπουλου κάτω κρυμμένα, πήγα εκεί να δω αν όντως υπάρχουν. Επειδή δεν βρήκα τρύπες πήρα την κιθάρα και έγραψα το «Ερημιά στην Καλλιθέα» και ήξερα πάλι τι θα είναι αυτός ο δίσκος.

Μαρίνα: Εγώ έχω βρει το επόμενο δικό μου τραγούδι. Νομίζω ότι και τα υπόλοιπα θα κινηθούν κάπου εκεί.

Φοίβος: Είναι διαφορετικό. Πάει κόντρα σε αυτό που θα περίμενε κάποιος από τη Μαρίνα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Εξομολόγηση στο Au Revoir

Μαρίνα: Μετά τις «Κούπες» που πραγματικά ήταν για την πλάκα μου -τότε ασχολιόμουν αποκλειστικά με το θέατρο, ούτε έκανα λάιβ, ούτε καν οι Φωνές δεν υπήρχαν επισήμως, βρισκόμασταν με τα μισά από τα κορίτσια κάθε Σάββατο και τραγουδούσαμε επειδή γουστάραμε- λέω ώπα, δεν σημαίνει ότι με όλο αυτό που συνέβη πρέπει να γίνω υποχρεωτικά τραγουδίστρια. Το ίδιο πράγμα έγινε και μετά με τη «Μάντισσα». Κάθε φορά που συμβαίνει κάτι προσπαθώ να απεγκλωβιστώ και να μηδενίσω. Νομίζω ότι δεν θα σταματήσω να σκέφτομαι τη μουσική, τα βίντεο και το πως μπορούν να είναι μαζί. Όσο αποκτάω και το θάρρος της γνώμης μου σε προσωπικό επίπεδο, άλλο τόσο θα θέλω να το εμπλέξω και στην μουσική. Αυτό που έλεγε ο Καζαντζάκης, κι ας είναι κλισέ, είναι ό,τι πιο απελευθερωτικό. Ακόμα και σχέσεις που δεν μπορούν να διαλυθούν, όπως είναι η οικογένεια, σκέψου πόσες φορές έχουμε νιώσει εγκλωβισμένοι, ακριβώς επειδή νομίζουμε ότι έχουμε κάποια υποχρέωση. Όχι, δεν έχεις καμία υποχρέωση. Με τον αδερφό μου, που είναι ο πιο αγαπημένος μου άνθρωπος, δεν νιώθω την υποχρέωση να έχουμε σχέση. Θέλω όμως. Έτσι, δεν νιώθω την υποχρέωση να γίνω τραγουδίστρια, θέλω. Δεν μπορώ να σκεφτώ και να εκφραστώ αλλιώς. Ο καθένας μας βρίσκει έναν τρόπο να εκφραστεί. Ας πούμε, εγώ αραβικά σπούδαζα στο δημοτικό. Ενώ ξέρω την γλώσσα, δεν τη χρησιμοποιήσω σήμερα, γιατί δεν μπορώ να εκφράσω το επίπεδο της σκέψης μου. Δες τώρα στην Αμερική που είναι νούμερο ένα ο Kendrick Lamar που πιάνει τον παλμό της κοινωνίας εκεί. Ποιος είναι ο δικός μας παλμός αυτή τη στιγμή και πόσο είμαστε διατεθειμένοι να να δούμε την πραγματικότητα αυτού που συμβαίνει γύρω μας; Ναι μεν είμαστε στην Ελλάδα, ναι μεν είμαστε στα Βαλκάνια, αλλά δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο. Δίπλα μας είναι και οι Άραβες. Από την Αίγυπτο βλέπουν την Κρήτη. Πρέπει να ξέρουμε ποιοι είμαστε, κάτι που έχει να κάνει με το σχολείο, τη γλώσσα που ξέρεις να μιλάς καλύτερα και σε ποιον θεό ή σε οτιδήποτε πιστεύεις για να πατάς στα πόδια σου. Αλλά καλώς ή κακώς το πράγμα αλλάζει και είναι χειρότερο να αλλάζει και να μην το δέχεσαι.

Φοίβος: Οι χειρότεροι άνθρωποι που ασχολούνται με την μουσική ή με την οικονομία ή με την πολιτική είναι αυτοί που προσπαθούν να κρατήσουν τα περασμένα μεγαλεία.

Μαρίνα: Φτάνουν μέχρι εκεί που καταλαβαίνουν. Το θέμα είναι να καταλαβαίνουμε όλο και πιο πολύ.

Φοίβο μου είχες πει πριν από χρόνια ότι σε εκνεύριζε που διάβαζες στα περιοδικά ότι η τάδε πλατεία της Αθήνας τάχαμου θυμίζει τη δείνα πλατεία της Βαρκελώνης.

Φοίβος: Ότι ο Άγιος Σπυρίδωνας είναι η Piazza Duomo της Αθήνας…

Το αφήγημα ότι η Αθήνα είναι το νέο Βερολίνο σε εκνευρίζει ακόμη περισσότερο;

Φοίβος: Αυτή τη στιγμή η Αθήνα είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες πόλεις να ζήσει κάποιος. Είναι ένα μέρος που μέσα σε όλη του την ταλαιπωρία, έχει πεισματικά στήσει τα πόδια του στο δικαίωμα για ξενύχτι και «αλητεία». Δεν το βλέπεις αυτό αλλού. Πας έξω για να βρεις την καλλιτεχνική ελευθερία και βλέπεις κάτι πόλεις που κλείνουν από τις δέκα το βράδυ. Η Αθήνα σήμερα είναι πολύ πιο όμορφη και δημιουργική από ότι ήταν πριν από δέκα ή είκοσι χρόνια.

Μαρίνα: Μου έλεγε η γιαγιά μου ότι από ένα πιάτο έτρωγε μια ολόκληρη οικογένεια κάποτε. Η ιστορία κάνει κύκλους. Αν θεωρήσουμε ότι τώρα είμαστε σε μια περίοδο παρακμής, προφανώς κάποια στιγμή θα έρθει η άνθιση. Πιστεύω στη δύναμη της μονάδας που συνδιαμορφώνει ένα σύνολο. Όταν βλέπω κάποιον να πετάει σκουπίδια στον δρόμο, δεν αντέχω, του κάνω παρατήρηση. Ένα σκουπίδι από τον καθένα, αρκεί για να γίνει σωρός. Αυτό σκέφτομαι και για την «ενέργεια» που εκπέμπει ο καθένας. Προσπαθώ να είμαι όσο λιγότερο επιθετική γίνεται. Καλά να είναι όλοι οι άνθρωποι πραγματικά και ο καθένας να κάνει ό,τι μπορεί. Πρέπει όμως ο ένας να βοηθήσει τον άλλο ώστε να υπάρξει κατανόηση. Δυστυχώς έχουμε όλοι συσσωρευμένο τόσο θυμό. Είναι κρίμα. Όχι άλλες μούντζες στα φανάρια!