Ο Κήπος είχε τη δική του ιστορία

Το Shoegazing City είναι μία στήλη-αστικό ημερολόγιο δύο ανθρώπων που προσπαθούν να συναντηθούν. Μία αρχιτέκτονας κι ένας ποιητής, η Sublolita και ο Latenighter, δίνουν ένα ραντεβού σ’ ένα σημείο της πόλης, καταγράφουν τη διαδρομή τους από διαφορετικές αφετηρίες, κι όταν φτάνουν στο σημείο, παρατηρούν, ρωτούν, κουτσομπολεύουν και αναρωτιούνται για το καθετί. This is a story of Latenighter meets Sublolita. Αυτή είναι η διαδρομή, παράλληλη και εφαπτόμενη, δύο ανθρώπων που έμαθαν να κοιτάζουν κάτω ― ή, μάλλον, προς τα κάτω, εκεί, στη λεπτομέρεια.

Η διαδρομή από το Ρομάντσο της Αναξαγόρα στον… πνεύμονα του κέντρου. Αναξαγόρα – Μενάνδρου – Πειραιώς – Σταδίου – Πλ. Συντάγματος – Όθωνος – Βασιλίσσης Αμαλίας. Τι εύκολο που φαίνεται…

― Είναι το κρύο τσουχτερό.

― Να το αντέξω δεν μπορώ.

Οι βόλτες στο κέντρο της Αθήνας έχουν κάτι από τα κόμικς: γίνονται σε κάδρα, όπου εικόνες ακίνητες προσπαθούν να συντονιστούν με μία μεγάλη ιστορία. Ή με πολλές μικρές, προσωπικές. Οι ιστορίες των ανθρώπων της πόλης είναι υπό αίρεση αν αποτελούν την ιστορία της πόλης.

― Εμείς έχουμε τη δική μας ιστορία;

― Δεν σε καταλαβαίνω.

― Λέω, εμείς μπορούμε να είμαστε η πόλη;

― Δεν με καταλαβαίνεις.

Είναι ζήτημα τύχης, άραγε, να ταυτιστούν οι ιστορίες μας με την ιστορία της πόλης; Τα κάδρα της ζωής μας είναι καρέ μιας μεγάλης αφήγησης; Και το σκηνικό; Πού πάει το σκηνικό όπου ζούμε όταν εμείς αποφασίσουμε να το λησμονήσουμε; Η πόλη πού πάει όταν γίνεται απλώς ο χώρος μιας απλής σκηνογραφίας;

― Μετράω την τύχη μου με αριθμούς.

― Ιδρώνουν τα χέρια σου στο μέτρημα;

― Στο κράτημα.

― Το ίδιο κάνει.

Το κοινωνικό φαντασιακό δημιουργεί σκηνικά όταν τα άτομα συνέρχονται σε κοινές ομάδες. Πού πάει το κοινωνικό φαντασιακό όταν είμαστε κλεισμένοι στα σπίτια μας; Όταν είμαστε κλεισμένοι στις μικρές, στις ελάχιστες υποομάδες που δημιουργούμε; Πού ισορροπεί ο κόσμος ο δικός μας με τον κόσμο των άλλων;

― Μ’ αρέσει που περπατάς στο πλάι μου.

― Πες το πάλι.

― Μ’ αρέσει που περπατάμε μαζί.

― Μην το ξαναπείς.

Είμαστε βολεμένοι, ίσως, στη διαπασών του κλειστού μας χώρου. Θόρυβος. Ταμπέλες που δείχνουν τις προσωπικές μας προσδοκίες, ενώ, συχνά-πυκνά, αιωρούμαστε ανάμεσα σ’ ένα εγώ που έχει τρωθεί και σ’ ένα εσύ που έχει ξεθωριάσει.

― Να βγούμε έξω.

― Να γίνουμε το έξω.

― Εσύ κι εγώ;

― Θα έλεγα εμείς, αλλά πονάει η μέση μου.

― Δώσε μου την άκρη σου.

Ο έξω κόσμος. Υπάρχει, άραγε, ο έξω κόσμος; Η πόλη έξω τι ρόλο παίζει;

Ο χώρος του Εθνικού Κήπου ήταν ανέκαθεν χώρος πρασίνου. Στην αρχαία Αθήνα υπήρχαν τρία δημόσια πάρκα εκτός των τειχών της πόλης. Ένα από αυτά ήταν το ιερό άλσος του Λυκείου, αφιερωμένο στον Απόλλωνα, εκεί ακριβώς όπου είναι σήμερα ο Εθνικός Κήπος. Από τότε, η μόνη περίοδος που οικοδομήθηκε ο χώρος του Εθνικού Κήπου ήταν τον 2ο μ.Χ. αιώνα, επί Αδριανού, όταν κάποιοι Ρωμαίοι αξιωματούχοι έχτισαν εκεί τις βίλες τους, οι οποίες όμως και πάλι είχαν τεράστιους κήπους.

― Οι κήποι της ζωής μας.

― Μάλλον της βασίλισσας Αμαλίας.

― Γιατί μου το χαλάς;

― Η βασίλισσα, όχι εγώ.

Ο Εθνικός Κήπος αποτελεί ουσιαστικά το έργο ζωής της βασίλισσας Αμαλίας, η οποία συνέλαβε το έργο ως χώρο αναψυχής με τριπλή λειτουργία: κήπο των ανακτόρων, δημόσιο πάρκο και βοτανικό κήπο. Την επιμέλεια του σχεδιασμού και της φύτευσης είχε κυρίως ο Γάλλος αρχιτέκτονας και κηποτέχνης Λουί Μπαρό, ο οποίος ακολούθησε τα πρότυπα των αγγλικών κήπων του Μονάχου. Ο Κήπος είναι γραφικός, καμπυλωτός, που σημαίνει ότι όλοι οι δρομίσκοι του (7,5 χιλιόμετρα συνολικά) είναι ελικοειδείς και πάντα οδηγούν σε κάτι διαφορετικό: ένα παρτέρι, μια συστάδα θάμνων, μια λίμνη, έναν πετρόκηπο.

Τα τέσσερα πέμπτα από τα περίπου 500 είδη των φυτών του Εθνικού Κήπου είναι ξένης προέλευσης. Το ιστιοφόρο «Φοίνιξ» μετέφερε 15.000 φυτά από τη Γένοβα, ενώ η Σπάρτη δώρισε 300 μοσχεύματα οπωροφόρων και η Εύβοια έστειλε μεγάλη ποικιλία φυτών. Στο αρχικό σχέδιο του Μπαρό αναφέρονται δεκαέξι κατηγορίες: φοινικοειδή, φυλλοβόλα, λεύκες, αειθαλείς θάμνοι κ.λπ.

― Το όνομά σου.

― Γραμμένο το ’χουν.

― Όχι εγώ, η βασίλισσα.

και

Στον τότε Βασιλικό Κήπο δεν επιτρεπόταν η είσοδος στο κοινό παρά ελάχιστες μέρες το χρόνο, κατά την απουσία των βασιλέων από τα ανάκτορα. Μετά την έξωση του Όθωνα, ο Γεώργιος Α΄ ανέλαβε τη συντήρησή του, ουσιαστικά όμως ο κήπος εγκαταλείφθηκε. Το 1923 χαρακτηρίστηκε «κρατικός δημόσιος κήπος», ενώ το 1927 δημιουργήθηκε με νόμο η Επιτροπή Δημοσίου Κήπου και Δεντροστοιχιών και μετονομάστηκε σε Εθνικό Κήπο. Έκτοτε μένει ανοιχτός στο κοινό από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου. Με την Παλινόρθωση ονομάστηκε πάλι Βασιλικός Κήπος και επανονομάστηκε Εθνικός Κήπος οριστικά πια το 1974.

― Κοίτα!

― Δεν θέλω.

― Κοίτα, σου λέω!

― Πού;

και

Πριν από λίγους μήνες, ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε η παρουσίαση από τον δήμαρχο Αθηναίων Γιώργο Καμίνη και τον ιδρυτή του πολιτιστικού οργανισμού ΝΕΟΝ Δημήτρη Δασκαλόπουλο του προγράμματος «Ανακαλύπτοντας τον Εθνικό Κήπο», το οποίο περιλαμβάνει κηποτεχνική ανάπλαση σε οκτώ σημεία και πρόγραμμα εκθέσεων σύγχρονης τέχνης ανά διετία. Το πρόγραμμα αποτελεί πρωτοβουλία του οργανισμού ΝΕΟΝ και χρηματοδοτείται και υλοποιείται από τον ίδιο, με τη συνεργασία του Δήμου Αθηναίων. Πρόκειται για μια «ήπια», όπως τονίζεται, κηποτεχνική διαμόρφωση και σημειακές παρεμβάσεις ―εκκρεμεί η υλοποίηση ενός συνολικότερου σχεδίου ανάπλασης με βάση παλαιότερη μελέτη του Πολυτεχνείου― με τη σφραγίδα του διάσημου αρχιτέκτονα τοπίων Louis Benech σε συνεργασία με το ελληνικό γραφείο doxiadis+.

Στόχος του προγράμματος είναι να ανασχεθεί η πορεία γήρανσης της βλάστησης του κήπου αλλά και να αποκατασταθεί μια σχετική ισορροπία. Η αρχή αναμένεται να γίνει τον ερχόμενο Μάιο-Ιούνιο με έργα καλλιτεχνών που θα επιλέξει η διευθύντρια της βρετανικής γκαλερί Whitechapel Iwona Blazwick. Ο δήμος, από την πλευρά του, στηρίζει την προσπάθεια, όμως η μελέτη δεν θίγει ορισμένα σοβαρά προβλήματα του Κήπου, όπως οι προβληματικοί περίκλειστοι χώροι για τα ζώα, οι βρόμικες λίμνες, περίπου οι μισοί εργαζόμενοί του που δουλεύουν με σύμβαση ορισμένου χρόνου και βρίσκονται στα δικαστήρια για την ανανέωσή της.

― Η γραφειοκρατία της ζωής μας.

― Δώσ’ μου το χέρι σου λιγάκι.

― Πού υπογράφω;

― Νά, εδώ, κοίτα!

Ταυτόχρονα το νέο αυτό σχέδιο συνάντησε την αντίδραση της Εταιρείας Φίλων του Εθνικού Κήπου και δέκα Αθηναίων πολιτών, οι οποίοι προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ζητώντας να ακυρωθεί η έγκριση της αρχιτεκτονικής μελέτης. Στο αίτημά της η εταιρεία υποστηρίζει ότι τα έργα που περιλαμβάνει η συγκεκριμένη πρόταση ενδέχεται να προσβάλουν τη φυσιογνωμία του κήπου ως ιστορικού τόπου και τη λειτουργία του ως οικοσυστήματος, καθώς και ότι ο δήμος Αθηναίων δεν έχει την κυριότητα αλλά αποκλειστικά τη διοίκηση και διαχείριση του κήπου για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Οποιαδήποτε απόφαση του δημοτικού συμβουλίου που αφορά τον Εθνικό Κήπο προϋποθέτει έγκριση των σχετικών σχεδίων και μελετών από τις αρμόδιες υπηρεσίες των υπουργείων Αγροτικής Ανάπτυξης και Πολιτισμού.