«Το τραγούδι της κυρά-Δομνίτσας», μιας «ξεχασμένης» γυναίκας της Ελληνικής Επανάστασης

Η παράσταση ξεκίνησε στις 16 Ιουλίου. Streaming. Έκανε δύο στάσεις σε Νάξο και Πάρο. Ζωντανά. Μετά. Στα τέλη Ιουλίου (27 και 29). Λίγο πριν τις φωτιές. Πήγε να ξεκινήσει αρχικά κανονικά πριν το μεγάλο χαμό, ήρθε ο Covid 19 όμως και στρογγυλοκάθισε ολούθε, δίνοντας παράλληλα το σύνθημα. Απαγόρευση. Στην καρέκλα. Τη σκηνή. Την επαφή.

Το σθένος της Δομνίτσας όμως μέγιστο. Το βλέπεις πια στο GNOTV. Η μόνη έξοδος. Η μόνη είσοδος. Μια παράσταση για το 1821 όχι από αυτές που φαντάζεσαι. Ή φοβάσαι. Όχι. Αυτή είναι μια παράσταση για να δεις, να νιώσεις, να καταλάβεις, πως η ιστορία επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά. Πως η ιστορία έχει τους δικούς της κανόνες. Ξεφεύγει, παρουσιάζεται πάλι, αναλύεται, εξηγεί. Και διασώζει μέσα στο χρόνο, με τη  μουσική, τις φωνές, τις λέξεις και την ερμηνεία, αυτές τις μοναδικές φιγούρες που αξίζουν να διασωθούν.

Τέσσερις γυναίκες για να σώσουν μία. Εξηγώ!

Η παράσταση «Το τραγούδι της κυρά-Δομνίτσας» δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Θα ήταν μια κανονική παράσταση της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Δεν έγινε ποτέ. Την σταμάτησε η πανδημία. Η νέα εποχή της Λυρικής όμως βοηθά και προλαβαίνει. Η παράσταση βιντεοσκοπήθηκε και είναι εδώ, για να τη δει κάποιος στο GNO TV με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους, έως τις 31 Δεκεμβρίου 2021 

Διαβάζω ένα απόσπασμα από το δελτίο τύπου που συνοδεύει την παράσταση: «Στα ταραχώδη χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, μια παραγνωρισμένη ηρωίδα του Αγώνα συνομιλεί με τον εαυτό της, την εποχή της και το σύγχρονο κοινό. Το τραγούδι της κυρα-Δομνίτσας, αφηγείται με τον δικό του τρόπο –σε τέσσερις πράξεις με λόγο και μουσική– την ιστορία της Θρακιώτισσας καπετάνισσας και ηρωίδας της Ελληνικής Επανάστασης Δόμνας Βισβίζη. Το τραγούδι της κυρα-Δομνίτσας χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη ιστορικά τεκμήρια (αρχειακές καταγραφές, μαρτυρίες της εποχής, έγγραφα, ημερολόγια πλοίου, επιστολές), τα οποία και επεξεργάζεται με ποικίλο συγγραφικό τρόπο, από τον δημοτικό δεκαπεντασύλλαβο ως τη βιωματική γραφή, με σκοπό να αποδώσει την εξωτερική πραγματικότητα των γεγονότων και την εσωτερική ζωή των προσώπων. Την ιστορία της Δόμνας Βισβίζη, σε μορφή μονολόγου με χορικά στάσιμα, αποδίδει με ευαισθησία η ηθοποιός Σύρμω Κεκέ και συνθέτει, με τα μέσα του μουσικού θεάτρου, μια γυναικεία δημιουργική ομάδα που αποτελείται από τη δημοσιογράφο/συγγραφέα Μάρω Βασιλειάδου, τη συνθέτρια Μάρθα Μαυροειδή, που συνυφαίνει με γνώση παραδοσιακά και σύγχρονα ακούσματα, και τη σκηνοθέτρια Μαρία Μαγκανάρη. Συμμετέχει επταμελές μουσικό σύνολο και το γυναικείο φωνητικό σύνολο chórεs».

Τέσσερις γυναίκες για να σώσουν μία.

Η συνθέτρια Μάρθα Μαυροειδή: «η σύνθεση κινείται σε δύο επίπεδα: ένα κυριολεκτικό, με αναφορές στη μουσική της ευρύτερης περιοχής της Θράκης μέσα από την επιλογή των οργάνων, των ρυθμών και των μουσικών δρόμων· και ένα μεταφορικό, αντιμετωπίζοντας τα μουσικά ιδιώματα με ελεύθερο τρόπο και αξιοποιώντας τα ηχοχρώματα των οργάνων για να δημιουργήσει ηχοτοπία που απευθύνονται στο υποσυνείδητο».

Η δημοσιογράφος/συγγραφέας Μάρω Βασιλειάδου: «εδώ συναντιούνται οι μοίρες πολλών γυναικών, γιατί η Δόμνα έζησε, μέσα σε μία, πολλές ζωές. Όλες έχουν τη δική της φωνή: η ερωτευμένη νύφη του 1800, η μικρομάνα που νανουρίζει εν πλω τα παιδιά της, η χήρα που αναλαμβάνει το γκουβέρνο ενός πολεμικού πλοίου μέσα στις φωτιές της Επανάστασης, η άπορη που αναζητά το δίκιο της στημένη μερόνυχτα μπροστά στις πόρτες μιας απρόσωπης κρατικής διοίκησης».

Η σκηνοθέτρια Μαρία Μαγκανάρη: «Η δική μας Δόμνα είναι γήινη, κουβαλάει τους ήχους, τις μυρωδιές, τις παραδόσεις του τόπου της. Έχει προαισθήματα. Συναντά το πεπρωμένο της με τον τρόπο των ηρώων του δημοτικού τραγουδιού. Ο αγώνας για την ελευθερία θα βιωθεί ως τόπος γυναικείας απελευθέρωσης, αλλά και ως πηγή οδύνης και προσωπικών απωλειών».

Και η πρωταγωνίστρια. Σύρμω Κεκέ. Αυτή που βγαίνει μέσα από τις σκιές, πρώτη ανάμεσα σε ένα μπουκέτο από φωνές και πρόσωπα, για να συστήσει ξανά κάποια που έψαχνε χρόνια, τρόπο να ακουστεί. Και το καταφέρνει με τον πιο ζωντανό, άγριο και βαθιά συναισθηματικό τρόπο.

Τι ήταν αυτό στην ιστορία της κυρά-Δομνίτσας που σας έκανε να πείτε το ναι, ποιο είναι αυτό το στοιχείο που «ακούμπησε» περισσότερο από όλα τα άλλα, στις σκέψεις σας;

Αν και η ίδια Θρακιώτισσα, ομολογώ πως δεν γνώριζα την ιστορία της Δόμνας. Με συγκίνησε βαθιά η τόλμη, η πίστη και η αυτοθυσία της.  Μιλάμε για μια γυναίκα που παντρεύτηκε αρκετά μεγάλη για την εποχή της, ταξίδεψε πολύ με τον άντρα της πριν τον αγώνα, ενώ έφτασε να αναλάβει τη διακυβέρνηση του πλοίου τους όταν εκείνος σκοτώθηκε. Μια γυναίκα με εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πορεία ζωής. Που θυσίασε τα πλούτη και την κοσμοπολίτικη ζωή στο όνομα της ελεύθερης πατρίδας, που έχασε τον άντρα της, το παιδί της… κι έφτασε να ζητιανεύει τα αυτονόητα. Ένιωσα πως είχε μια αξία να κάνουμε αυτήν την παράσταση και να «μνημονεύσουμε» αυτήν την τρομερή γυναίκα.

Η ιστορία της Δομνίτσας είναι άγνωστη σε πολύ κόσμο. Αναρωτιέμαι τι ήταν αυτό που έσωσε μέσα στην Ιστορία τη Μαντώ Μαυρογένους για παράδειγμα και όχι αυτή;

Ούτως ή άλλως τα γυναικεία πρόσωπα του 1821 είναι λιγοστά. Οι αιτίες έχουν να κάνουν με την εποχή. Στις αρχές του 19ου αιώνα οι γυναίκες ζούσαν μια ιδιωτική ζωή, περιορισμένη στα του σπιτιού τους και με ελάχιστη συμμετοχή στα κοινά. Δύσκολο λοιπόν να γράψουν Ιστορία σε μια Επανάσταση. Η Μαυρογένους και η Μπουμπουλίνα, είναι από τις λίγες που είχαν μια οικονομική επιφάνεια και αυτονομία ώστε να δράσουν «σαν άντρες». Η Δόμνα Βιζβιζή είναι μια προσωπικότητα γνωστή στη Μακεδονία και κυρίως στη Θράκη, μια που καταγόταν από εκεί, από την Αίνο, της τώρα πλέον ανατολικής `Θράκης, τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ίσως δεν είναι τόσο αναγνωρίσιμη στην υπόλοιπη Ελλάδα, επειδή η Θράκη άργησε πολύ να ονομαστεί επισήμως Ελλάδα.

 Μάρω Βασιλειάδου, Μάρθα Μαυροειδή, Μαρία Μαγκανάρη και εσύ. Τέσσερις γυναίκες που “ανακαλύπτουν¨ μια άλλη, πέμπτη. Πόσο τυχαίο ήταν αυτό;

Με τη Μαρία Μαγκανάρη μας δένει πια μια μακροχρόνια προσωπική σχέση και συνεργασία. Στη συγκεκριμένη δουλειά όμως είχαμε τη χαρά να μας καλέσουν να συνεργαστούμε για πρώτη φορά οι υπέροχες Μάρω Βασιλειάδου και Μάρθα Μαυροειδή που μας εμπιστεύθηκαν την εξαιρετική δουλειά τους- το κείμενο και την μουσική σύνθεση αντιστοίχως. Ήταν από την αρχή τόσο αβίαστη επικοινωνία μας και παρότι δεν είχαμε ξαναδουλέψει μαζί καταλάβαμε από πολύ νωρίς ότι ήταν σωστό αυτό το “πάντρεμα”.

Η ιστορία έχει πολλά παραδείγματα σαν της Δομνίτσας. Ηρωικοί άνθρωποι που δεν αναγνωρίστηκαν στην εποχή τους, ίσως κάποιοι ούτε και αργότερα. Ισως κάποιοι μάλιστα διώχθηκαν ενώ είχαν προσφέρει τα πάντα.

Νομίζω ότι δεν χάνονται οι άνθρωποι από την συλλογική μνήμη. Αυτές οι επιμέρους ιστορίες που φτιάχνουν την Ιστορία με κεφαλαίο Ι, ζουν στις αφηγήσεις και ταξιδεύουν από στόμα σε στόμα μέσα στα χρόνια. Το τι επιλέγει κάθε φορά να θυμηθεί και να τιμήσει η επίσημη Ιστορία κάθε χώρας, σχετίζεται με την ιδεολογία, το εθνικό αφήγημα, τις συνθήκες κάθε εποχής. Όμως η παράσταση εμπνέεται από ένα ιστορικό πρόσωπο, και γίνεται θέατρο χάρη στην μυθοπλασία.

Η Δομνίτσα μέσα από την αναγκαιότητα των συνθηκών, ανέδειξε την σπουδαιότητα του φύλου της. Τι νιώθετε πως έχει αλλάξει ίσως, στο θέμα της θέσης της γυναίκας, σε αυτή την περιοχή της Μεσογείου, μετά από τόσα χρόνια;

Η Δόμνα του έργου αντιμετωπίζει τα συγκλονιστικά γεγονότα της εποχής της με όπλο τις ιδέες και τα οράματα του καιρού της. Το έργο την παρακολουθεί από τη νιότη και το γάμο της ως το θάνατο της. Η γυναικεία ταυτότητα καθορίζει μία μόνον πλευρά της σύνθετης προσωπικότητας της, και δεν ήταν το μόνο στοιχείο που καθόρισε τις επιλογές της. Πιστεύω ότι μια σύγχρονη γυναίκα μπορεί να την καταλάβει κι η Δόμνα θα μπορούσε να συνομιλήσει μαζί της σε έναν υποθετικό διάλογο κι ας υπήρχαν πολλές άγνωστες λέξεις και για τις δύο.

Εντυπωσιακό το φωνητικό σύνολο που σας συνοδεύει. Πως δουλέψατε μαζί; Πως συνδυαστήκατε μαζί του(ς);

Για μένα ήταν πραγματικά μια πολύ ενδιαφέρουσα και ευχάριστη συνάντηση. Έμεινα έκπληκτη όταν συνειδητοποίησα πόσο εξαιρετικές είναι οι Chόrεs ( μουσική διεύθυνση Μαρίνα Σάττι, μουσική διδασκαλία Ειρήνη Πατσέα) και πόση δουλειά κρύβεται πίσω απ’ όλο αυτό. Δουλεύαμε παράλληλα αλλά και μαζί. Για μένα ήταν πολύ φυσικό και αβίαστο αυτό το πάντρεμα, νιώθω πως κέρδισα πολλά παρατηρώντας τες να δουλεύουν.

Το να παίζετε σε μια παράσταση που ξέρετε πως δεν θα έχετε τον κόσμο μπροστά σας, ζωντανά, πόσο επηρεάζει ή αλλάζει  τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύετε;

Δουλέψαμε την παράσταση πάντα με τη σκέψη πως θα καταφέρει κάποτε να παιχτεί μπροστά σε ζωντανό κοινό και η χαρά μας είναι μεγάλη που τα καταφέραμε έστω και για δύο μέρες, σε Νάξο και Πάρο. Δεν άλλαξε κάτι στην τεχνική μου όσο δούλευα, απλά είναι πολύ δύσκολο να μιλάς και να απευθύνεσαι στο κενό. Τα μάτια που σε κοιτούν είναι συμπαίκτες και συνομιλητές σου, σε ανατροφοδοτούν συνεχώς. Καταλαβαίνω πως οι πανδημία μας ανάγκασε να βρούμε καινούριους τρόπους ώστε να μπορέσουμε να επιβιώσουμε αλλά το θέατρο απαιτεί σώματα μαζί, συνεύρεση, συμπαρουσία. Από τη φύση του.

Η εμπειρία σε Νάξο και Πάρο τι σας άφησε τελικά;

Και στα δύο νησιά είχαμε την τύχη να παίξουμε σε πολύ όμορφα μέρη που έγιναν ιδανικά σκηνικά για την παράστασή μας. Στη Νάξο είχαμε τον πύργο (Πύργος Μπαζαίου) που έμοιαζε πραγματικά σαν το αρχοντικό της οικογένειας Βιζβίζη ενώ στην Πάρο είχαμε για φόντο τη θάλασσα. Πιστεύω ότι είναι μια παράσταση που της ταιριάζει πολύ ο ανοιχτός χώρος αλλά νομίζω πως και σε κλειστό θέατρο θα είχε πολύ ενδιαφέρουσα ατμόσφαιρα. Ούτως ή άλλως οι πιο ωραίοι χώροι είναι αυτοί που έχουν ανθρώπους, ζωντανά μάτια να παρακολουθούν

Για τη μετάδοση του έργου “Το τραγούδι της κυρα-Δομνίτσας” από την GNO TV προπωλούνται εισιτήρια των 5 ευρώ στην www.ticketservices.gr και στο https://tickets.public.gr/

Η παραγωγή βιντεοσκοπήθηκε χωρίς την παρουσία κοινού και με όλα τα αναγκαία μέτρα προστασίας από τον Covid-19 στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις 24 Απριλίου 2021.

Στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης,

Η παραγωγή και η δημιουργία της GNO TV υλοποιούνται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) [www.SNF.org] για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Δημήτρης Πάντσος

Share
Published by
Δημήτρης Πάντσος