Τα βιβλία της ζωής μου: Γιάννης Ευσταθιάδης

Ποιο ήταν το αγαπημένο σας βιβλίο όταν μεγαλώνατε;

Μιας και συνεχίζω να μεγαλώνω ακόμα ή, μάλλον, μεγάλωσα όλα τα προηγούμενα χρόνια της ζωής μου και θα μεγαλώνω (ελπίζω) και στο μέλλον, η απάντηση είναι: αγαπώ όλα τα βιβλία που έχω διαβάσει και όλα όσα ελπίζω να διαβάσω, γιατί η αγάπη είναι και ανάμνηση και προσδοκία. Αυτή είναι η πρώτη απάντηση στην πρώτη ανάγνωση του ερωτήματος. Η δεύτερη –γιατί κατανοώ την ουσία του–, μπορεί να οριστεί σε περιόδους και είδη. Π.χ. έμαθα να διαβάζω πριν καν πάω στο Δημοτικό, από τα περιοδικά της μητέρας μου και, κυρίως, τον «Θησαυρό». Αγάπησα στη ζώνη 7-10 ετών τα εικονογραφημένα βιβλία (Ο αναμαλλιάρης Πέτρος) και περιοδικά (τα Κλασσικά πρωτίστως)· λίγο αργότερα, τα περιπετειώδη μυθιστορήματα (με μάγεψαν οι Σκοτσέζοι αρχηγοί και το Υπό δύο σημαίας), ενώ καθώς πήγαινα σε γαλλικό σχολείο, εισέβαλε νωρίς στη ζωή μου και ο Ουγκώ. Η ουσιαστική πάντως επαφή μου με την ελληνική λογοτεχνία άρχισε κάπου στα 13, όταν μου χάρισαν την τρίτομη Ανθολογία του Περάνθη, πού σύντομα έγινε το ευαγγέλιό μου. Το βιβλίο, όμως, που σημάδεψε όχι μόνο τη νεότητά μου, αλλά και όλη τη ζωή μου, είναι –το έχω ξαναπεί– η Κορομηλιά του Κοσμά Πολίτη.

Ποιο βιβλίο διαβάσατε και ξαναδιαβάσατε;

Δεν συνηθίζω να ξαναδιαβάζω βιβλία. Το ότι δεν προλαβαίνω είναι αληθές, αλλά όχι επαρκές επιχείρημα. Πολλές φορές δεν το κάνω ή το κάνω μόνο αποσπασματικά, γιατί θέλω να κρατήσω μέσα μου την αναντικατάστατη συγκίνηση της πρώτης επαφής. Είχα γράψει πριν από χρόνια: «Τι μένει (ακόμα πιο οδυνηρό) από ένα μυθιστόρημα που διαβάσαμε πριν από 10 ή 20 χρόνια; Όχι το ίδιο το έργο, αλλά η ανάμνηση του έργου, η δική μας πολύ προσωπική αναπαραγωγή με την εξαιρετικά κοπιώδη διαδικασία της ανασύνθεσης· ένα περίγραμμα, ίσως, μια πολύ σχηματική υπόθεση, το όνομα ενός ήρωα ή τα χαρακτηριστικά της ηρωίδας και, ίσως πιο συχνά, μια σελίδα στην οποία ξαναγυρίζεις, ένας αφορισμός, ένας ευρηματικός διάλογος, μια φράση εντέλει. Υπάρχει μια αίσθηση πολύ πιο σημαντική στα έργα τέχνης από την όραση ή την ακοή: αυτή της μνήμης· που αυθαίρετα και γοητευτικά τα αναπαράγει αποσπασματικά και κατακερματισμένα μέσα μας.»

Σας ώθησε ποτέ βιβλίο να κάνετε κάτι ανόητο;

Δεν είμαι αναγνώστης αστυνομικής λογοτεχνίας και δεν ξέρω, αν ήμουν, κατά πόσον κάποιος συγγραφέας μπορούσε να με ωθήσει σ’ ένα φόνο (ενός τρίτου, αν το βιβλίο ήταν καλό ή του ίδιου του συγγραφέα, αν ήταν κακό). Για να επιστρέψω, πάντως, στο ερώτημα, τα καλά βιβλία σε κάνουν πάσχον πρόσωπο –όπως οι ήρωές τους– και συμμέτοχο στα αδιέξοδά τους, στα αναπάντητα ερωτήματά τους και, κυρίως, σε εμβαπτίζουν στην πολυφωνική μοναξιά τους. Το να προσθέτεις στη δική σου μοναξιά τη μοναξιά πλασματικών προσώπων, θα μπορούσε να θεωρηθεί μια μορφή ανοησίας – ευπρόσδεκτης πάντως.

Σας ενέπνευσε κάποιο βιβλίο να γίνετε κάτι άλλο εκτός από συγγραφέας;

Ασφαλώς. Θέλησα να γίνω πλοίαρχος, όπως ο Νέμο. Θέλησα να γίνω ιππότης, όπως ο Ντ’ Αρτανιάν, ερημίτης σαν τον Ροβινσόνα Κρούσο, ταξιδευτής σαν τον Γκάλιβερ. Αργότερα, ονειρεύτηκα να λέγομαι Ισμαήλ για να γνωρίσω το υδάτινο μέρος του κόσμου, να γίνω παρατηρητής σαν τον Πάλομαρ για να διερευνήσω τα ανθρώπινα μυστήρια, να γίνω μπάρμπα-Γιαννιός για να κοιμηθώ υπό την χιόνα, να γίνω ο θείος Βάνιας, να γίνω Άριελ, να γίνω Φιλάργυρος (γιατί δεν είμαι), να γίνω έστω Μεφιστοφελής (αλλά όχι Κουασιμόδος, εννοείται). Κοντολογίς, όλα τα καλά βιβλία με ενέπνευσαν να γίνω κάποιος άλλος. Αντιθέτως, συγγραφέα με έκαναν τα κακά βιβλία, γιατί, διαβάζοντάς τα, σκεπτόμουν πως θα μπορούσα να γράψω καλύτερα.

Ποιο βιβλίο εύχεστε να είχατε γράψει;

Αδυνατώ να απαντήσω στο ερώτημα, γιατί, δυστυχώς, ακούω συχνά τη φράση «Αυτό το ποίημα θα ήθελα να το έχω γράψει εγώ» ή «αυτή τη μουσική τη ζήλεψα, θα ’θελα να ’ναι δική μου» κ.λπ., κ.λπ., και τη θεωρώ έκφραση υπέρτατου και κούφιου ναρκισσισμού, με παντελή έλλειψη αυτογνωσίας. Θα αναφέρω κάποια ετερόκλητα έργα που λατρεύω: την Τρικυμία του Σαίξπηρ, την Τελευταία μαγνητοταινία του κυρίου Κραπ του Μπέκετ, τη Γυναίκα της Ζάκυθος του Σολωμού, τις Αόρατες πόλεις του Καλβίνο. Αν σ’ αυτά προσθέσω πως αυτά τα έργα «θα ευχόμουν να τα έχω γράψει εγώ», θα ήταν αυτόχρημα γκροτέσκο και γελοίο. Σε τελική ανάλυση, όλοι θα θέλαμε να έχουμε γράψει τα μεγάλα έργα της ιστορίας.