O Jacob Kirkegaard και οι ήχοι που δεν ακούγονται

Ο Jacob Kirkegaard σου προσφέρει ένα κλειδί. Αν επιλέξεις να το χρησιμοποιήσεις, μπορείς να ανακαλύψεις μια οδό που έρχεται να σου υπενθυμίσει ότι η καθημερινότητα μας και ο κόσμος είναι μια πολύ πιο πλούσια εμπειρία από αυτή που έχουμε συνηθίσει να βιώνουμε. Όχημά του; Οι ήχοι.

Στο έργο του «Isfald» ακούγεται τρεχούμενο νερό, ψιχάλες και στο βάθος κάτι σαν βροντή, σαν καταιγίδα ήχοι που οδηγούν τη φαντασία σου σε μια βροχερή μέρα στη πόλη. Κι όμως είναι οι ήχοι του παγετώνα Kungerlussuaq που λιώνει στη Γροιλανδία, ήχοι που ο Jacob Kirkegaard κατέγραψε με ειδικά μικρόφωνα υποβρυχίως. Μέσα από τα έργα του αναδύονται κρυμμένες πτυχές του κόσμου ή πτυχές που επιλέγουμε να ξεχνάμε. Όπως στο ΑΙΟΝ, ένα ηχητικό πορτρέτο των εγκαταλελειμμένων χώρων στην αποκλεισμένη ζώνη του Τσέρνομπιλ, στην Ουκρανία. Μια άδεια πισίνα, μία εκκλησία, ένα γυμναστήριο και έναν συναυλιακό χώρο- τόπους άλλοτε συναθροίσεων και κοινωνικής ζωής επέλεξε ο καλλιτέχνης για να μελετήσει τη σιωπή. Πρώτα ηχογράφησε τα δωμάτια για 10′ και έπειτα έπαιξε αυτόν τον ήχο και μες στον χώρο ηχογραφώντας και πάλι, διαδικασία που επανέλαβε δέκα φορές. Αυτός ο πολλαπλασιασμός των ψιθύρων συνέθεσε τελικά ένα ηχοτόπιο που αποδεικνύει πως οι χώροι αυτοί είναι ακόμα ζωντανοί όσο και αν προσπαθούμε να τους διαγράψουμε από τη συλλογική μας μνήμη.

Φωνές, γέλια και μια ραπτομηχανή σε λειτουργία ακούει κανείς στο πρώτο track του «The Ears of Other», ένα ηχητικό πορτρέτο της Αιθιοπίας. Ήχοι που σε κάνουν να αισθάνεσαι οικεία και ζεστά, που σε κάνουν να νιώθεις πως αποτελείς και εσύ μέρος του τόπου που δεν βλέπεις, αλλά ακούς. Γιατί ακούγοντας τις δουλειές του Kirkegaard δεν κατανοείς απλώς, αλλά νιώθεις πως η πραγματικότητα είναι μια βαθιά προσωπική υπόθεση για την σύνθεση της οποίας χρειάζεται να επιστρατεύσεις και να εμπιστευτείς όλες σου τις αισθήσεις.

Τα έργα του αποτελούν παράλληλα και έρευνα και Τέχνη. Άλλοτε φαίνεται να έχουν έντονες ανθρωπολογικές αναφορές, άλλοτε πολιτικές (όπως την καταγραφή των ήχων του τείχους μεταξύ του Ισραήλ και της Παλαιστίνης). Ωστόσο, το έργο του δεν χωρά εύκολα σε κατηγορίες καθώς ο Jacob Kirkegaard πειραματίζεται με ένα ευρύ φάσμα ήχων: από το τραγούδι που παράγουν οι χαμηλές συχνότητες του Βόρειου Σέλας (πατήστε εδώ για να ακούσετε τον ήχο ) ως ανθρώπους που κοιμούνται σε ξενοδοχείο του Βερολίνου (πατήστε εδώ για να ακούσετε τον ήχο). Τα έργα του έχουν παρουσιαστεί στο MOMA της Νέας Υόρκης, στο Mori Art Museum του Τόκιο και σε πλήθος γκαλερί και πολιτιστικών χώρων. Κι όλα ξεκίνησαν απλά. Με ένα κασετοφωνάκι.

Φωτό: Katinka Fogh Vindelev

Αναρωτιόμουν πώς επικεντρωθήκατε στους ήχους, αφού κι εσείς μεγαλώσατε σε μια εποχή που οι εικόνες άρχισαν να κυριαρχούν στον δυτικό πολιτισμό; Με ενέπνευσε ο πατέρας μου. Μου χάρισε ένα κασετοφωνάκι όταν ήμουν έξι χρονών. Ξέρετε από αυτά τα κασετόφωνα που έπαιρναν τις μεγάλες κασέτες. Άρχισα λοιπόν να ηχογραφώ τη φωνή μου και μετά να παίζω το αρχείο αργά και να ακούγομαι σαν τέρας, μετά έπαιζα το αρχείο γρήγορα. Άρα, άρχισα από τότε να παραποιώ τους ήχους και να πειραματίζομαι! Μετά ηχογραφούσα τους συμμαθητές μου στο διάλειμμα, χωρίς να το ξέρουν ασφαλώς. Ακόμα έχω αυτές τις κασέτες! Έπειτα ήρθε η μουσική στη ζωή μου. Άρχισα στα 12 μου χρόνια να μαθαίνω κιθάρα και αρχικά στράφηκα στο heavy metal. Aργότερα έκανα το δικό μου γκρουπ, αυτή τη φορά παίζοντας punk rock. Πού και πού όμως συνόδευα τον πατέρα μου με το δικό του συγκρότημα που έπαιζαν μουσική από τα Βαλκάνια.

Όταν ακούει κανείς τα έργα σας έχει την αίσθηση ότι αφήνετε πολύ χώρο στο κοινό σας, ότι δεν επιβάλλετε μια συγκεκριμένη αίσθηση ή ατμόσφαιρα. Αυτό είναι κάτι που έχετε στο μυαλό σας όταν δημιουργείτε; Είναι πολύ σημαντικό για εμένα να μην υπαγορεύω στους ανθρώπους το πώς θα αισθανθούν. Έτσι, ναι είναι κάτι που έχω στο μυαλό μου και έχει ενσωματωθεί στον τρόπο με τον οποίο ηχογραφώ. Μου αρέσει οι άνθρωποι να διαδρούν με τους ήχους χωρίς εγώ να τους ελέγχω. Η σχέση μου με τους ήχους μοιάζει λίγο σαν ανθρώπινη σχέση. Πιστεύω πως αν προσπαθήσω να κατανοήσω κάποιον άνθρωπο, το καταλάβω και να αποδεχθώ αυτό που πραγματικά είσαι, τότε μπορούμε να βρεθούμε κάπου στη μέση, να διασκεδάσουμε μαζί και ίσως να πάρουμε κάτι ο ένας από τον άλλον. Αν εσύ παραμείνεις εσύ και εγώ παραμείνω εγώ, τότε μπορεί να υπάρξει αληθινή διάδραση μεταξύ μας. Με αυτόν ίδιο τρόπο σχετίζομαι και με τους ήχους. Μου είναι πολύ σημαντικό να καταλάβω με τι είδος ήχο δουλεύω και δεν θέλω να τον μετατρέψω σε κάτι που δεν είναι από τη φύση του. Για εμένα η δουλειά μου με τους ήχους δεν διαφοροποιείται από τη ζωή μου. Η ζωή είναι τέχνη και η τέχνη ζωή.

Το παράδοξο με τη δουλειά σας είναι πως αφενός είναι έρευνα, διέπεται δηλαδή από επιστημονικότητα, αφετέρου είναι παράλληλα ποιητική. Χμμ. Τι είναι ποίηση για εσένα;

Υποθέτω κάτι με ρυθμό που μπορεί να συγκινήσει τον εσωτερικό μου κόσμο. Εντάξει ήθελα να ξέρω, γιατί αυτό που σημαίνει ποίηση για εσένα μπορεί να μην σημαίνει το ίδιο για εμένα. Προσωπικά με ενδιαφέρει η αφηγηματικότητα, όχι τόσο μια συγκεκριμένη ιστορία, αλλά η αφήγηση. Πήγα για παράδειγμα στη Γροιλανδία για να ηχογραφήσω τον ήχο των πάγων που λιώνουν και το έκανα γιατί πραγματικά ήθελα να ακούσω αυτόν τον ήχο. Και ίσως το αποτέλεσμα μπορεί να θεωρηθεί ποιητικό αφού μιλά στις αισθήσεις μας και δεν αφορά τελικά μόνο το γεγονός, από την άλλη αποτελεί και γεγονός αυτός ο ήχος.

Πώς επιλέγετε τα θέματά σας; Μου αρέσει να δουλεύω με πράγματα και καταστάσεις που με απασχολούν προσωπικά και ελπίζω κάθε φορά να ενδιαφέρουν και άλλους ανθρώπους. Με ενδιαφέρει να ερευνώ και να ανοίγω κάποια βαθύτερα πεδία κατανόησης. Πήγα για παράδειγμα στη Παλαιστίνη πέρσι για να ηχογραφήσω αυτό το τείχος που το κράτος του Ισραήλ κατασκευάζει. Προσπάθησα να το αφουγκραστώ και να καταγράψω τις δονήσεις του. Είναι σχεδόν αδύνατον να μιλήσεις για αυτό το θέμα χωρίς θυμό αλλά δεν θέλω να λέω τη δική μου γνώμη, αλλά να αφήσω το ίδιο να “μιλήσει” μέσα από τους ήχους που παράγει. Αυτό που με εξιτάρει καλλιτεχνικά είναι πως το ίδιο το τείχος έχει τόση ενέργεια. Είναι από μόνο του ένα άσχημο κτίσμα και σε κάνει να φοβάσαι την άλλη πλευρά. Στην ουσία χτίζουν έναν τοίχο για να “ελευθερωθούν” από αυτό που είναι δίπλα τους. Αυτή η προσέγγιση όμως είναι αρχέγονη, αυτό το “κλείσε τα μάτια σου, φτιάξε ένα τείχος” αντί να αναζητήσουν πραγματικές λύσεις.

Ο Jacob Kirkegaard στη Γροιλανδία

Αισθάνεστε ότι το έργο σας γίνεται πολιτικό; Ίσως τα πράγματα να αλλάζουν, όμως δεν έχω πρόθεση να εκφράζω τη θέση μου. Κι αυτό γιατί όλοι γύρω μας προσπαθούν να μας επιβάλλουν τι να σκεφτόμαστε και πώς να νιώθουμε -από τους πολιτικούς και τους επιχειρηματίες ως τους διαφημιστές. Πιστεύω ότι ο ρόλος της τέχνης είναι να κατανοεί, να ακούει και να έχει συναισθήματα για καταστάσεις που είναι τόσο φορτισμένες πολιτικά. Να προσπαθεί δηλαδή να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις, τη ζωή.

Στη πορεία σας έχετε κάνει το ηχητικό πορτρέτο μίας και μόνο χώρας, της Αιθιοπίας. Πώς και γιατί την επιλέξατε; Κάποια χρόνια πριν έτυχε να ακούσω μουσική από την Αιθιοπία και μου φάνηκε πολύ διαφορετική από τη μουσική των υπόλοιπων αφρικανικών χωρών. Σκέφτηκα ότι θα πρέπει να είναι ένα πολύ ιδιαίτερο μέρος. Έτυχε ένας φίλος να κάνει μια δουλειά εκεί και χρειαζόταν ηχολήπτη κι έτσι πήγα. Εντυπωσιάστηκα με αυτό που ένιωσα. Ένιωσα σαν να επέστρεφα στο σπίτι μου. Προέκυψε μια πολύ ωραία χημεία με τους ανθρώπους, οι οποίοι ήταν μάλιστα πολύ πρόθυμοι στο να συμμετάσχουν στο πρότζεκτ.

Ναι κι εγώ αισθάνηθηκα αυτή τη ζεστασιά και την οικειότητα ακούγοντας το έργο. Βασικά, ένιωσα για πρώτη φορά τη δυναμική των ήχων. Έχουμε εθιστεί τόσο πολύ στις εικόνες που σχεδόν δεν επικοινωνούν πια με τον εσωτερικό μας κόσμο. Ενώ ο ήχος μπορεί να προκαλέσει βαθιά συγκίνηση. Αυτό συμβαίνει γιατί ο ήχος βρίσκεται παντού γύρω σου, μπορεί να σε αγγίξει. Ενώ οι εικόνες είναι μόνο μπροστά σου αν θες να τις βιώσεις. Ωστόσο, δεν μπορούν να σε περιβάλλουν, δεν μπορούν να σε αγκαλιάσουν με τον ίδιο τρόπο.

Τι αποκομίσατε για τη σιωπή από το έργο σας στο Τσέρνομπιλ; Είναι λίγο δύσκολο να συνοψίσεις την εμπειρία, αλλά θα πω ότι υπάρχουν μέρη στον κόσμο που οι άνθρωποι θέλουν να διαγράψουν από τη μνήμη τους. Κυρίως όμως αποφεύγουν να συσχετίζουν τα γεγονότα, όπως το Τσέρνομπιλ με την καταστροφή στη Φουκουσίμα. Το Τσέρνομπιλ έχει λοιπόν σφραγιστεί, έχει χαρακτηριστεί ως “απαγορευμένη ζώνη”. Για εμένα όμως ήταν πολύ σημαντικό να το αφουγκραστώ και να συνειδητοποιήσω ότι αυτά τα μέρη παραμένουν ενεργά, έχουν ήχο, έχουν ζωή.

Σε λίγες μέρες, στο “In Mute Festival” θα παίξετε live συνοδεύοντας το αριστούργημα του βωβού κινηματογράφου “The Passion of Joan of Arc”. Πώς έχετε σκεφτεί να το προσεγγίσετε; Αρχικά σκέφτηκα “πώς να κάνω κάτι που να βγάζει νόημα;”. Έτσι, άρχισα να σκέφτομαι την εποχή στην οποία ζούσε η Ιωάννα της Λωραίνης, ποιος μπορεί να ήταν ο τόνος, ο ήχος αυτής της εποχής. Βρήκα λοιπόν τη μουσική εκείνης της εποχής, αφού σχετιζόταν με τη ζωή της. Χρησιμοποίησα κάποιες από αυτές τις συνθέσεις και τις “πείραξα”, βασικά τις επέκτεινα χρονικά κι έπειτα τις συνδύασα με άλλες συνθέσεις. Ήθελα να επεκτείνω τον χρόνο ώστε να δημιουργήσω τελικά μια “κατάσταση’, μια ατμόσφαιρα που να καθρεφτίζει τον τόνο της εποχής, μιας εποχής που έκαιγε γυναίκες στην πυρά.

 *To Ιn Mute Festival θα πραγματοποιηθεί από τις 24- 26 Οκτωβρίου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Έλληνες και ξένοι μουσικοί θα συνοδεύσουν live ταινίες βωβού κινηματογράφου και πειραματικές. sgt.gr

 *Την Κυριακή 26 Οκτωβρίου στις 18:00 ο Jacob Kirkegaard θα δώσει ομιλία ανοιχτή στο κοινό με τίτλο “Earside Out”.