23__MG_8016

Τρίτη πρωί, στο διαδίκτυο ξεβράζονται φωτογραφίες του Αντώνη Ρέμου, κάπου στην Αστόρια να τραγουδά ενώ τον ραίνουν με δολάρια. Φώτα μπλε του κοβάλτιου και δολάρια. Φτάνοντας στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης για να συναντήσω τον Στέφανο Τσιβόπουλο, οι εικόνες από το έργο του History Ζero που από σήμερα παρουσιάζεται στο κοινό της Αθήνας (η πλούσια συλλέκτρια έργων τέχνης που φτιάχνει οριγκάμι με χαρτονομίσματα, ο μετανάστης που ψάχνει παλιοσίδερα στους κάδους απορριμμάτων, ο καλλιτέχνης που με το ipad συλλέγει εικόνες της πόλης και ζει σε ένα διαμέρισμα σαν κι αυτά που βλέπουμε στο Monocle) έχουν αυξηθεί κατά μία: Αυτή του Αντώνη Ρέμου που τραγουδά ενώ γύρω του αιωρούνται δολάρια. Χέρια υψωμένα, καρποί που λυγίζουν, δάχτυλα που εκτοξεύουν χαρτονομίσματα, η στιγμή γέννησης ενός νέου νομίσματος.

Θα μπορούσε να ανήκει σκέφτομαι στο αρχείο 32 κειμένων και εικόνων με θέμα τα εναλλακτικά, μη–νομισματικά συστήματα συναλλαγών που συνοδεύουν το φιλμ με τις τρεις ιστορίες στο HistoryZero. Ένα έργο για την αξία του χρήματος, την αξία των υλικών αγαθών στη σημερινή εποχή και τα εναλλακτικά συστήματα συναλλαγών. Όταν ο Στέφανος Τσιβόπουλος κάθεται απέναντί μου, έτοιμος για τις ερωτήσεις τον ρωτάω «Ξέρετε τον Αντώνη Ρέμο;». Παραβλέποντας την έκπληξη του περιγράφω την εικόνα από την Αστόρια. Ακούει προσεκτικά και…

«Τα ινστιτούτα μικροϊκονομικών μελετών στις ΗΠΑ, ακόμη και η Wall Street χρησιμοποιούν εδώ και δεκαετίες λέξεις όπως η πίστη, η ελπίδα, η εμπιστοσύνη. Είναι βασικές αρχές για τη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος. Χωρίς την πίστη προς το χρήμα, χωρίς την κοινή συμφωνία προς αυτό που θεωρούμε το υπέρτατο αγαθό, δεν μπορεί να υπάρχει καπιταλιστικό σύστημα.»

23__MG_8070

Αρα υπάρχει πάνω απ’όλα μια συναισθηματική ακόμα και ρομαντική ταύτιση με αυτό που ονομάζουμε χρήμα. Ακριβώς. Οι οίκοι αξιολόγησης και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα θέλουν να ισχυρίζονται ότι χρησιμοποιούν καθαρά μαθηματικούς και οικονομικούς όρους, αλλά η ουσία όλου αυτού του συστήματος έχει ψυχολογικό υπόβαθρο. Που σημαίνει: Δεν μπορώ να δώσω δέκα δολάρια για να κάνω ένα παιδί λιγότερο φτωχό ή περισσότερο υγιές με ένα εμβόλιο, αλλά την ίδια στιγμή μπορώ να ξοδέψω εκατοντάδες δολάρια με μια κίνηση στην πίστα. Μια κίνηση που ενδεχομένως μου δημιουργεί μια έμπνευση για την ίδια τη ζωή.

Και βέβαια έχει και μια θεατρικότητα αυτή η κίνηση. Είναι σαν μια παράσταση. Εκφράζει την perfomative σχέση που έχουμε με τα χρήματα. Πολλές από τις εναλλακτικές οικονομίες που παρουσιάζω στο Ηistory Zero εστιάζουν ακριβώς σε αυτό . Μια οικονομία μπορεί να είναι καλή ή κακή εξαιτίας του τρόπου που την που την αναπαριστούμε. Αξίζει να εμβαθύνουμε στη σχέση του ανθρώπου που βρίσκεται καθισμένος στο τραπέζι κάτω από το θεό-τραγουδιστή της πίστας και πετάει αυτά τα δολάρια για τα οποία πιστέψτε με ο Αμερικανός φτύνει αίμα για να τα κερδίσει. Και εκτός αυτού τα εκτιμά πάρα πολύ, ξέρει την αξία τους. Στην Ελλάδα έχουμε μια πιο χαλαρή πιο ελεύθερη σχέση.

Σαν ερωτική σχέση. Ενώ ο Αμερικάνος; Είναι πιο πιστός στο χρήμα και στην αξία του. Εδώ το χρήμα είναι μέσο για αυτό που θέλουμε να κάνουμε. Στην Αμερική είναι σκοπός το να έχεις χρήμα. Υπάρχουν τόσοι πολλοί πλούσιοι άνθρωποι που μαζεύουν συνέχεια χρήματα και δεν ξέρουν πώς να τα ξοδέψουν. Γι’ αυτό και η τέχνη έχει μεγάλη σημασία για αυτούς, μετουσιώνει όλες αυτές τις ανασφάλειες και τα ερωτήματα.

Τα έργα τέχνης προσθέτουν αξία στον ίδιο τον «πλούσιο» που τα αγοράζει; Το χρήμα είναι οι ίδιες οι δικές μας προβολές. Και αυτό το αναφέρω στο History Zero. Ολες οι αγωνίες, όλα τα «εγκεφαλικά» που μπορεί να πάθει μια κοινωνία -ακόμη και εμείς οι ίδιοι σε προσωπικό επίπεδο- τα προβάλλουμε μέσω της χρήσης του χρήματος και της αξίας που του δίνουμε τη συγκεκριμένη στιγμή.

Ποια είναι η σημειολογική εξήγηση των δολαρίων που πετάει ο θαμώνας στον Ρέμο; Καταρχάς μηδενίζει την αξία των δολαρίων που πετάει και την ίδια στιγμή μηδενίζει την καθιερωμένη αξία του χρήματος. Και όλα αυτά τα κάνει μέσα σε μία στιγμή. Μηδενίζει, και την ίδια στιγμή προσθέτει μια νέα αξία, η οποία έχει να κάνει ενδεχομένως και με μια μνήμη. Είναι ένας Ελληνας, που ακούει έναν Ελληνα τραγουδιστή που ήρθε από την πατρίδα. Με αυτό τον τρόπο ίσως να νιώθει ότι αγοράζει μια εμπειρία. Μια εμπειρία που δεν μπορεί καν να κοστολογήσει. Θα μπορούσε να δώσει ακόμη και όλη του την περιουσία για αυτή την εμπειρία. Το έχω διαπιστώσει από όλη την έρευνα που έκανα και τη βιβλιογραφία που μελέτησα για να δω πως αντιμετωπίζουν το χρήμα σε διάφορες χώρες. Μια στιγμή αρκεί για να γίνουν τρελές επενδύσεις, να καταστραφούν οικονομικές αυτοκρατορίες, από την κατάρρευση των Lehman Brothers ως την υποβάθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αυτό είναι ένα κομβικό σημείο.

To Ηistory Zero ξεκίνησε από την Μπιενάλε της Βενετίας πέρυσι, όμως ταξίδεψε σε Νέα Υόρκη, Τόκιο, Τορίνο, Βρυξέλλες, Τελ Αβίβ, Σεβίλλη και αλλού. Πόσο διαφέρει η πρόσληψη του έργου από το κοινό ανάλογα με τη χώρα παρουσίασής του; Για μένα το μεγάλο στοίχημα ήταν να κάνω ένα έργο στην Ελλάδα, να έχουμε το αθηναϊκό τοπίο και τους πρωταγωνιστές που είναι κομμάτια της πραγματικότητας μας, και την ίδια στιγμή να ξεπεράσει αυτή η εικόνα τα όρια της Ελλάδας και αυτά που είναι επικολλημένα πάνω της σαν έννοιες – κρίση, πολιτισμική ταυτότητα. Να παρουσιαστεί σε άλλους χώρους και να ασπαστούν αυτή την εικόνα και άλλοι πολιτισμοί. Να γίνει μια υπέρβαση της ίδιας της ταυτότητας. Αυτό έχει συμβεί. Η εικόνα της Αθήνας είναι μια εικόνα του κόσμου. Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα συμβαίνει παντού. Πιο πολύ από ποτέ είμαστε διασυνδεδεμένοι.

Η λέξη κρίση μας συνδέει. Η όχι; Όχι.

Τι μας συνδέει; Δεν υπάρχουν λέξεις για όλα. Ακόμα και η κρίση είναι μια λέξη σύμβαση. Δεν μπορεί να μας μιλήσει με ακρίβεια για αυτό που συμβαίνει. Αν είχαμε τη δυνατότητα, την ευφυία και τον χρόνο να συστήσουμε μια ομάδα Ελλήνων φιλοσόφων να δώσουν νέες λέξεις, νέες τερμινολογίες για αυτό που μας συμβαίνει, σας διαβεβαιώ ότι θα άλλαζε άρδην ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε την κρίση. Είναι μια κρίση καταρχήν γλωσσική: Δεν έχουμε τα εργαλεία που απαιτούν τα φαινόμενα που συμβαίνουν γύρω μας να τα ερμηνεύσουνε διαλεκτικά και να τα κατανοήσουμε. Η κρίση έγκειται στην αδυναμία κατανόησης ενός φαινομένου.

Φτώχεια είναι κι αυτό. Καταρχήν δημιουργική φτώχεια. Δεν τολμούμε να εισάγουμε νέους όρους για αυτό που συμβαίνει. Πρέπει να τολμούμε μέσα σε όσα μας συμβαίνουν. Η ίδια η κοινωνία αντιδρά στους νεολογισμούς, στις νέες ιδέες, στις νέες συνθήκες. Είναι περιφραγμένη, έχει μια δυσκολία στα νέα πράγματα. Υπάρχει ένας φόβος προς την αλλαγή, σε όλα τα επίπεδα, και σε ιδρυματικό, και σε πολιτικό και σε προσωπικό. Μας αρέσει το διαφορετικό, το νέο, αλλά ίσως να είναι ζήτημα γλώσσας. Πρέπει να υπάρξει μια άλλου είδους προσέγγιση πιο δυναμική στον τρόπο με τον οποίο θέλουμε να ρισκάρουμε αυτά που γνωρίζουμε. Υπάρχει ζωή στο άγνωστο.

Στη Μπιενάλε της Βενετίας κάποιοι ήρθαν να δουν το έργο ζητώντας απαντήσεις για την κρίση στην Ελλάδα, αλλά δεν ήταν το έργο ο τόπος για να τις βρουν, είχατε δηλώσει. Τι βρήκαν στο Ηistory ZeroΤα έργα τέχνης είναι καθρέφτες στα οποία κοιτάμε τον εαυτό μας. Και ειδικά τα δικά μου έργα φτιάχνονται με έναν τρόπο που αν και είναι πολύ δομημένος στις εικόνες, υπάρχει μια απόσυρση. Θέλω να δώσω πολύ μεγαλύτερο χώρο στο θεατή. Γίνεται ένας αφηγητής που δομεί μια δική του ιστορία. Ειδικά σε αυτό το έργο υπάρχουν τρεις διαφορετικές ιστορίες, τριών διαφορετικών χαρακτήρων που δεν συναντιούνται ποτέ. Αλλά την ίδια στιγμή ο θεατής παρακολουθεί αυτό το κυκλικό αφήγημα, ένα φίδι που δαγκώνει την ουρά του, ένα σημείο zero, μια κυκλική συνθήκη που δεν ανάγεται στο πριν και στο μετά αλλά σε μια αέναη κυκλική στιγμή. Ο θεατής είναι και μέσα στο έργο αλλά και απ’ έξω. Είναι και θεατής και το θέμα. Εχει τη δυνατότητα να αναπαράγει τη δική του αφήγηση. Θα έλεγα κατά ένα 95% είναι το ίδιο για όλους, αλλά αυτό το 5% που παραμένει είναι αυτό που κάνει πάντα τη διαφορά. Υπάρχουν άνθρωποι που το παρακολουθούν και μου λένε «μπορείτε να μου το εξηγήσετε;». Αυτό που δεν καταλαβαίνουν είναι αυτό που πρέπει οι ίδιοι να μάθουν, όμως.

23__MG_8164

Υπάρχουν στοιχεία που είναι άγνωστα ακόμα και για εσάς στο History ZeroΠολλά πράγματα που έκανα για αυτό το έργο, έμειναν άγνωστα για εμένα τον ίδιο. Ηταν συνειδητή η απόφασή μου να τα διατηρήσω ως άγνωστα. Εχουν άγνωστο σχήμα, άγνωστη γλώσσα, άγνωστη μορφή, είναι όμως εκεί. Θα σας παραπέμψω σε αυτό που έλεγα πριν, ότι πρέπει να είμαστε θαρραλέοι και να πάμε προς το άγνωστο αγκαλιάζοντας το, κάνοντας το δικό μας. Και αυτό θα μας βοηθήσει να καλλιεργήσουμε μια νέα οπτική για όλο αυτό που συμβαίνει γύρω μας.

Πως αντιμετωπίζετε αυτό τα άγνωστο; Πολλές φορές αυτά που έχουν το πιο μεγάλο ενδιαφέρον είναι φευγαλέα. Σχηματισμοί που διαρκούν κλάσματα δευτερολέπτου αλλά αφήνουν έντονο αποτύπωμα στο μυαλό μας. Εστιάζω περισσότερο στο να ανοίξω τον εαυτό μου και να αφήσω αυτά τα στοιχεία να αποτυπωθούν μέσα μου. Λαμβάνουν χώρα ανάμεσα στο υποσυνείδητο και το συνειδητό, έχουν δικό τους χρόνο. Εχει να κάνει και με τον συγχρονισμό, με τα διαφορετικά πράγματα που συμβαίνουν την ίδια στιγμή. Αυτό που κάνω εγώ καθημερινά, οι καθημερινές μου δράσεις, η σχέση μου με το δημόσιο χώρο, τους ανθρώπους, όσο αδιάφορο και βαρετό μπορεί να είναι, προσθέτει σε μια παγκόσμια ενέργεια κινήσεων και δράσεων που έχουν πάρα πολύ μεγάλη επίδραση σε άλλα πράγματα που δεν γνωρίζουμε. Το φιλμ αυτό διαπραγματεύεται: Η δράση κάθε ενός από αυτούς τους πρωταγωνιστές έχει επίδραση στη ζωή του άλλου και συγχρόνως είναι αποδέκτης της αλυσιδωτής αντίδρασης αυτής της πράξης του. Λαμβάνει δηλαδή το αποτέλεσμα της πράξης του μέσα από μια αλυσίδα που ο ίδιος δεν γνωρίζει.

Και οι τρεις ήρωές σας έχουν ένα κοινό αντανακλαστικό: Ο καθένας κάτι ψάχνει, με απόγνωση ακόμη και αν αυτή δεν εκφράζεται σωματικά. Είναι τρεις συλλέκτες διαφορετικών αντικειμένων. Ενας μετανάστης συλλέκτης παλιοσίδερων, ένας συλλέκτης εικόνων μέσα στην πόλη και μια συλλέκτρια έργων τέχνης. Θεωρώ ότι είναι όλο το ίδιο. Οι δράσεις τους είναι συλλεκτικές, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουν την συλλεκτική διαδικασία προσθέτει μια νέα αξία. Ο καθένας με διαφορετικό τρόπο. Όλοι ψάχνουμε να βρούμε πράγματα. Κάθε μέρα.

«Είστε» ο καλλιτέχνης που βλέπουμε να συλλέγει εικόνες της Αθήνας με το ipad του στους δρόμους της Αθήνας; Είμαι και οι 3 χαρακτήρες, αλλιώς δεν θα έβλεπα τη σύνδεση μεταξύ τους. Ξέρετε με έχει προβληματίσει πάρα πολύ η έννοια της οικονομίας και της κτητικής της δομής μέσα από τον τρόπο που διακινείται το σύγχρονο έργο τέχνης. Η σχέση της οικονομίας με την τέχνη στο συγκεκριμένο έργο είναι πολύ δομική. Ποιος είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη; Ποιος είναι ο ρόλος των έργων τέχνης και της τιμής που επιβάλλεται σε αυτά τα έργα;

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και όταν λύγισαν οι διεθνείς αγορές, η αγορά τέχνης αναλογικά υποχώρησε λιγότερο. Όλοι οι brokers στην Αμερική λένε στους επενδυτές όταν δεν ξέρουν που να τοποθετήσουν τα χρήματά τους, ότι ο ασφαλέστερος δρόμος είναι η τέχνη.

Τι σημαίνει αυτό για εσάς τους καλλιτέχνες; Εμείς οι καλλιτέχνες, όπως γνωρίζετε πολύ καλά, πεθαίνουμε στην ψάθα και αναγνωριζόμαστε μετά θάνατον. Τώρα χρησιμοποιώ δυο κλισέ της ελληνικής τέχνης. Αν ένας παιδί πει στον γονιό του ότι θέλει να γίνει καλλιτέχνης, θα του απαντήσει «θα με πεθάνεις στην ψάθα».

«Θα με πεθάνεις», επίσης! (γελάμε). Κι όμως τα κλισέ αυτά είναι μια πραγματικότητα στο 95% καλλιτεχνών. Παλαιότερα ακόμα περισσότερο.

Βοήθησε και η δημοσιότητα, η προβολή, ώστε να μειωθεί το ποσοστό. Η ιστορία είναι η μεγαλύτερη δημοσιότητα. Και δεν τελειώνει στα 15 λεπτά δημοσιότητας του Γουόρχολ. Μεταπολεμικά η τέχνη συνομίλησε καλύτερα με το κοινωνικό κομμάτι, απέκτησε κι άλλους χαρακτήρες. Πάντα θεωρώ ότι ο καλλιτέχνης νομοτελειακά ανήκει στην εργατική τάξη. Παράγει ιδέες, αυτό είναι το έργο του. Αν και είναι ένα πνευματικό και όχι σωματικό σκάψιμο, είναι μια τρομακτικά επίπονη πνευματική διαδικασία. Με το έργο προσπαθώ να δείξω ότι μπορεί να πάρεις μια πρώτη ύλη, ένα παλιοσίδερο ή μια εικόνα και πάνω σε αυτό να εναποθέσεις μια απίστευτη αξία. Ένα κομμάτι σίδερο μηδενικής αξίας, μπορεί να τοποθετηθεί σε μια γκαλερί με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκτήσει αξία 100.000 ευρώ. Αυτός ο μετασχηματισμός στην αξία δεν υπάρχει σε κανένα άλλο προϊόν εκτός από το προϊόν της τέχνης. Και ως τέτοιο με ενδιέφερε να το αποτυπώσω, για να μιλήσω για την έννοια της οικονομίας γενικότερα

Η κατοχή, ο τρόπος κτήσης του συλλεκτικού υλικού τι ρόλο παίζει στις ιστορίες του History ZeroΗ ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στις 3 ιστορίες είναι ο χρόνος. Ένα έργο τέχνης γίνεται μέρος μιας συλλογής πάνω στην έννοια του χρόνου. Ακόμα και αν ανήκει νομικά σε κάποιον, δεν του ανήκει ποτέ ουσιαστικά. Ο τρόπος με τον οποίο συνδεόμαστε με την έννοια της κτήσης είναι σε βάθος χρόνου. Αυτό που μας ιντριγκάρει είναι ο χρόνος της κτήσης. Η έννοια της συλλογής πάντα ακουμπά πάνω στον χρόνο. Εκεί νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον να δούμε τα φαινόμενα που παρατηρούνται μετά την απόκτηση ενός αντικειμένου τέχνης που πραγματικά δοκιμάζεται από το πέρασμα του χρόνου. Αυτή η διαπραγμάτευση της κτήσης μέσα από το πέρασμα του χρόνου είναι δομικό υλικό του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τον τρόπο με τον οποίο κατέχουμε κάτι. Μας ενδιαφέρει πραγματικά το αντικείμενο. Το πρεστίζ του αντικειμένου. Στη φωτογραφία με τον Ρέμο βλέπουμε αυτό το πρεστίζ.

Με ποιόν τρόπο; Η ιδέα της κτήσης δεν έχει να κάνει τόσο πολύ με την αξία σε βάθος χρόνου, αλλά με το πρεστίζ της στιγμής. Αυτός που πετάει τα δολάρια στον Ρέμο είναι ένα συναισθηματικό τζάνκι.

23__MG_7970

Η έκθεση History Zero παρουσιάζεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Η έκθεση συμμετέχει στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών. Επιμέλεια έκθεσης: Συραγώ Τσιάρα, Διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη.

 Τετάρτη με Παρασκευή 17.00-22.00
Σάββατο 10.00-17.00
Κυριακή 11.00-17.00
Και το μειωμένο εισιτήριο 3.50 ευρώ
Αναλυτικά στο cycladic.gr