Φωτο: Ιωάννης Καμπάνης / Επιτάφιος, Μουσείο Ακρόπολης / Μουσική διεύθυνση: Στάθης Σούλης, ερμηνεύουν: Νατάσσα Μποφίλιου, chórεs
Υπάρχουν πολλά που μπορείς να μάθεις ένα κρύο απόγευμα στις γωνιές της πόλης. Περπατώντας, τρέχοντας σχεδόν για να προλάβεις, στα αραιοπερπατημένα ανοιξοχειμωνιάτικα σοκάκια. Μπορείς να μάθεις, να δεις δηλαδή ξεκάθαρα, πως ο Αθηναίος δεν αγαπά τις γκρίζες μέρες, θέλει ήλιο, φασαρία, κίνηση, την άνεση του να περπατάς χωρίς να ανοιγοκλείνεις την σαστισμένη σου ομπρέλα κάθε φορά που ένα ξαφνικό ψιλόβροχο κάνει βουτιά και χαϊδεύει το κεφάλι σου. Μπορείς να δεις όμως μεταξύ άλλων πολλών και τη μεγάλη του λαχτάρα, να νοιώσει, να δει, να απολαύσει κάτι διαφορετικό. Κάτι που στην κουρασμένη του καθημερινότητα , για να λέμε την μεγάλη αλήθεια, δεν του δίνεται και απλόχερα. Και ίσως να νοιώσει σαν ένας τουρίστας που κάνει τριήμερη απόδραση σε μια ξένη πόλη πέφτοντας πάνω στο πιο σωστό φεστιβάλ για να του τη συστήσει. Ναι, καλό θα ήταν κι αυτό!
Η ιδέα και το έργο του Καλλιτεχνικού Διευθυντή της ΕΛΣ Γιώργου Κουμεντάκη είχαν όλα τα φόντα να «ταρακουνήσουν» τις άνευρες συνήθειες των κατοίκων αυτής της πόλης. Ειδικά μέσα σε μια εβδομάδα που η θρησκευτική ατμόσφαιρα προσπαθεί να εκφράσει το συναίσθημα της και να μπορέσει ίσως να ξεφύγει από τα αμιγώς εκκλησιαστικά στεγανά της. Και το έκανε. Ακόμη κι αν ο καιρός σε αυτή την πρώτη μέρα του 1ου Λατρευτικού Φεστιβάλ δεν ήταν μαζί του. Ακόμη και αν έπρεπε να επαναπροσδιορίσει το πρόγραμμα του, αφού η βροχή ή η υποψία της, ανέβαλαν συναυλίες ή περιόρισαν την πρόσβαση σε κάποιες από αυτούς.
Φωτό: Βαλέρια Ισάεβα / Μουσική διεύθυνση: Μάρκελλος Χρυσικόπουλος / Στον Ιερό Καθολικό Καθεδρικό Ναό Αγίου Διονυσίου του Αεροπαγίτου το Σταμπάτ Μάτερ του Ροσσίνι βρήκε το σωστό μέρος να αναδειχθεί.
Ο κόσμος πάντα ξέρει. Έτσι όπως έστριψα από την Ομήρου στην Πανεπιστημίου για να βρεθώ στον Ιερό Καθολικό Καθεδρικό Ναό Αγίου Διονυσίου του Αεροπαγίτου, η ουρά που «έχτιζε» υπομονετικά το κλίμα της «επιτυχίας», για αυτά τα free entrance, ήταν μεγάλη, πολύ μεγάλη. Όπως και το κρύο που ξαφνικά είχε αποφασίσει να βουτήξει στα βαθιά και να γεμίσει τα πρόσωπα με μάλλινα σκουφάκια. Τετρακόσιους χωρά η εκκλησία, ήμουν από τους τυχερούς, γιατί εδώ δεν παίζουν κρατήσεις, μόνο σειρά προτεραιότητας, πηγαίνεις εγκαίρως γιατί αλλιώς ξέρες πως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να πας στην πηγή και να μη πιείς νεράκι. Και εδώ υπήρχε κόσμος που δεν ήπιε.
Να μια ευκαιρία να επισκεφθείς χώρους που τόσα χρόνια στην πόλη που σε φιλοξενεί, δεν έχεις δει ποτέ. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, η Εθνική Λυρική Σκηνή και η Eurolife FFH φροντίζουν γι αυτό. Πόσες φορές άρχαγε να έχεις περάσει απ’ έξω από αυτή την ωραία εκκλησία σε ένα από τους πιο κεντρικούς δρόμους της πόλης; Και πόσες φορές να έχεις υποσχεθεί στον εαυτό σου πως κάποια στιγμή, ναι, θα διασχίσεις τη σιδερένια θύρα και το προαύλιο και θα μπεις μέσα; Εκατό χιλιάδες; Μπορεί και περισσότερο. Το έκανα για πρώτη φορά. Να ναι καλά το Στάμπατ Μάτερ ο χριστιανικός ύμνος που αναφέρεται στη «θλίψη και τον πόνο της μητέρας του εσταυρωμένου Ιησού». Να ναι καλά και πιο ειδικά, αυτό του Τζοακίνο Ροσσίνι και η «μεταγραφή δωματίου» του Ζακ- Νικολά Λεμμένς. Να ναι καλά και ο Μάρκελος Χρυσικόπουλος στη μουσική διεύθυνση και όλοι αυτοί οι ωραίοι επτά μονωδοί που έντυσαν με τις φωνές τους την πρώτη μου συνάντηση με την καθολική αυτή αρχιτεκτονική υπερπαραγωγή του Leo von Klenze. Διαβάζω στο σαιτ της λυρικής που δεν ξεχνά ποτέ να μας γεμίζει με ωραίες πληροφορίες: «Η σημερινή μεταγραφή με πιάνο, αρμόνιο και μικρό φωνητικό σύνολο –κατά τα πρότυπα της Μικρής επίσημης λειτουργίας [Petite messe solennelle] στην αρχική της μορφή– εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1879 και οφείλεται στον Βέλγο Ζακ-Νικολά Λεμμένς, δεξιοτέχνη εκκλησιαστικού οργάνου και του αρμονίου Μυστέλ. Ας σημειωθεί πως ο ίδιος ο Ροσσίνι, αντί του αρμονίου, ως εναλλακτικό όργανο είχε σκεφτεί το ακορντεόν». Μέχρι να τελειώσει η συναυλία είχα αποφασίσει πως αυτή που μοιάζει με ξανθιά πριγκίπισσα του Χόλυγουντ και αυτός που είναι φτυστός του Κρίζ Αιζακ ήταν και οι αγαπημένοι μου σολίστ από αυτή τη πρώτη επαφή με τη μεγάλη βραδιά.
Φώτο: Βαλέρια Ισάεβα / Equabill στο Μουσείο της Ακρόπολης / Το νεοσύστατο γυναικείο φωνητικό σύνολο Equábili Vocal Ensemble, σε διεύθυνση του Αγαθάγγελου Γεωργακάτου, παρουσίασε a cappella, χορωδιακά έργα συνθετών της Αναγέννησης, του Ρομαντισμού και του 20ού αιώνα.
Το καλό με αυτό το 1ο Φεστιβάλ Λατρευτικής Μουσικής είναι πως θα σου δώσει ευκαιρίες να δεις πολλά και διαφορετικά πράγματα. Θα φωτίσει έννοιες και συναισθήματα όπως η μετάνοια, η ευλάβεια, η λύτρωση, η εξιλέωση, αλλά και η ανάσταση, με συνθέσεις Ροσσίνι, Σοπέν, Μέντελσον, Παλεστρίνα, Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, πιανιστικά των Μπαχ / Χάυντν, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Ραβέλ, Μεσσιάν, Κούρταγκ κ.ά., καθώς και χορωδιακά των Βέρντι, Πουλένκ, Ντεμπυσσύ κ.ά. Και θα περιλάβει ένα σωρό περισσότερα. Γερμανικές θρηνωδίες, λατρευτικά τραγούδια και χορωδιακά της Μεσογείου, έργα του 20ού αιώνα που πραγματεύονται τον θρήνο, μουσικές των σούφι δερβίσηδων της Πόλης, μοιρολόγια της Παναγίας, εγκώμια του Επιταφίου και εκκλησιαστικούς ύμνους που συνδέονται με τη μορφή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ηχητικές εγκαταστάσεις, νέα έργα Ελλήνων συνθετών και αναγνώσεις συνοδεία μουσικής.
Πολλές οι ευκαιρίες να δεις θαυμάσια πράγματα αλλά και μια πιθανότητα βεβαίως να χάσεις κάποια από αυτά. Το μετρημένο στα όρια και προσεκτικό για κάθε χρόνο εμφάνισης, πρόγραμμα, δεν θα επιτρέψει με μεγάλη ευκολία, πάντα, να δεις όλα αυτά που θέλεις. Οι θέσεις καλύπτονται γρήγορα από το κόσμο που περιμένει έξω, ειδικά αν οι εσωτερικοί χώροι έχουν χωρητικότητα 50 ή 100 ατόμων. Έτσι έχασα χτες το ««… ἐν τῇ ἐρήμῳ», opus 124 (2022), στο Φετιχιέ Τζαμί. Αλλά και το Equabill στο Μουσείο της Ακρόπολης. Οπότε συμβουλή μου για μη χάσεις κάτι που θες να δεις πολύ, δες καλά το πρόγραμμα και εξασφάλισε πως θα είσαι απ’ έξω από αυτό που θες να δεις, no matter what, τουλάχιστον μισή ώρα πριν. Μη σου πω, να βάλεις και ένα τέταρτο παραπάνω, για μεγαλύτερη σιγουριά. Μη γκρινιάζεις για την αναμονή. Το αποτέλεσμα θα σε αποζημιώσει.
Φωτό: Ιωάννης Καμπάνης / Ο μονόλογος του βαρύτονου Άγγελου Χονδρογιάνη στο «… ἐν τῇ ἐρήμῳ», opus 124 (2022) / στο Φετιχιέ Τζαμί, ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της οθωμανικής περιόδου στην Αθήνα.
Αν βεβαίως ο χώρος είναι εξωτερικός, οι πιθανότητες να δεις και να ακούσεις έστω και από μακριά την μουσική πρόταση, αυξάνονται κατακόρυφα. Έτσι είδαμε την Νατάσα Μποφίλιου στον Επιτάφιο του Μίκη Θεοδωράκη στον προαύλιο χώρο του Μουσείου Ακρόπολης. Η παράσταση των πέντε είχε αναβληθεί λόγω βροχής, οπότε και ο κόσμος που είχε συσσωρευτεί μπροστά στην σκηνή όπως και στα σκαλιά και πέρα από αυτά, ήταν αναμενόμενα πολύς (η παράσταση θα επαναληφθεί στον ίδιο χώρο, στις 20:00, την Μεγάλη Τετάρτη). Διαβάζω στο σάιτ: «Στη εκδοχή της συναυλίας αυτής τα οκτώ τραγούδια παίζονται χωρίς διακοπή, σχηματίζοντας έναν αδιάσπαστο κύκλο τραγουδιών. Ο θρήνος της μάνας (σολίστ) παντρεύεται με το μοιρολόι της γυναικείας χορωδίας, ενώ το εισαγωγικό μέρος του τραγουδιού «Μέρα Μαγιού» επανέρχεται ως «έμμονη ιδέα» (idée fixe) καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, υποδηλώνοντας την πομπή του τελευταίου αποχαιρετισμού».
Η ορατότητα παρά την συσσώρευση του κόσμου ήταν καλή, το φως του μουσείου έντυνε το φωνητικό συγκρότημα των Chórεs εντυπωσιακά, η Μποφίλιου αγκάλιαζε τους ήχους και τις λέξεις με ερμηνευτικό σεβασμό, η Ακρόπολη απέναντι έλαμπε στο φως μιας πανσελήνου που άρχιζε να σβήνει, ενώ παράλληλα όπως θα έλεγε και ένας καλοκαιράκιας ποιητής, το κρύο συνέχιζε να πέφτει βαρύ.
Φωτό: Ιωάννης Καμπάνης / Η φιλαρμονική της Πολεμικής Αεροπορίας on the road.
Είπαμε, χτες Μεγάλη Δευτέρα, ήταν μια κρύα μέρα και μια πιο ακόμη κρύα νύχτα. Γι’ αυτό ίσως και η μπάντα της Πολεμικής Αεροπορίας ξεκίνησε και ολοκλήρωσε το δρομολόγιο της από την Διονυσίου Αεροπαγίτου έως την Πλατεία Καπνικαρέας κάπως «ατροφικά». Οι ωραίες νότες της, στα κατανυκτικά πλαίσια της ημέρας, ξεχύθηκαν μόνο στις τρεις «στάσεις» της διαδρομής, μέσω Θησείου, αποφεύγοντας τα μεσοδιαστήματα, χάνοντας έτσι μια καλή ευκαιρία για να ντύσουν όλη τη διαδρομή με την θεραπευτική τους μουσική . Η ιδέα πάντως της «ένδυσης» των χώρων και των διαδρομών που τους ενώνει μέσα στην πόλη, με ζωντανή μουσική που «περπατά», παραμένει εξαιρετική και υποθέτω πως σήμερα και αύριο, με τις μπάντες του Στρατού Ξηράς και του Ναυτικού που ακολουθούν, όσο είναι δυνατόν, η μουσική θα «πνίξει» κάθε εικόνα που γεννά η όμορφη διαδρομή !
Και κάπως έτσι ήρθε μετά η ώρα που έπρεπε να διαλέξουμε. Ανάμεσα στη Λειτουργεία των πειρασμών στον Ιερό Ναό Αγίου Ελισαίου και στον Υμνολογικό οδοιπορικό στη Μεγάλη Εβδομάδα, στο Μετόχι Πανάγιου Τάφου. Ξεκινούσαν την ίδια ώρα, ευτυχώς όμως το πρώτο επαναλαμβάνεται σήμερα Μεγάλη Τρίτη, ίδια ώρα, στις 22:30 (αυτό που λέγαμε πριν, όταν βλέπουμε προσεκτικά το πρόγραμμα, αυτό σώζει τη διάθεση), οπότε και ανεβήκαμε σιγά σιγά προς την Πλάκα. Μπαίνοντας από το στενό πλαϊνό προαύλιο, είδα κάποιους να κοιτούν από τα μισόκλειστα τζάμια, στο φωτισμένο μόνο από κεριά, εσωτερικό χώρο.
Φώτο: Βαλέρια Ισάεβα/ Στο Μετόχι Πανάγιου Τάφου, η κατάνυξη είναι μεγάλη / Ένδυμα του λόγου η εκκλησιαστική μουσική, «τα τραγούδια του Θεού» κατά τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.
«Ο Βυζαντινός Χορός Τρόπος, υπό τη διεύθυνση του Πρωτοψάλτη και δασκάλου της ψαλτικής τέχνης Κωνσταντίνου Αγγελίδη, ερμηνεύει ύμνους της Ορθόδοξης εκκλησιαστικής παράδοσης από τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας. Μια προσέγγιση των γεγονότων της Μεγάλης Εβδομάδας μέσα από τις ακολουθίες των ημερών. Προικισμένοι με το ιδιαίτερο τάλαντο του ποιητικού λόγου, οι υμνογράφοι της Εκκλησίας μάς κληροδότησαν μέσα από την ποιητική τους δημιουργία τις λεπτές τους συγκινήσεις και την πνευματική τους εμπειρία. Ένδυμα του λόγου η εκκλησιαστική μουσική, «τα τραγούδια του Θεού» κατά τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, που μας εισάγουν με τον προσευχητικό και αναγωγικό τους χαρακτήρα στο μυστήριο του Εσταυρωμένου και Αναστημένου Χριστού».
Κανονικά το ανδρικό αυτό σχήμα του Βυζαντινού Χορού Τρόπος θα σκόρπιζε τις μουσικές του ευωδιές, έξω στο προαύλιο, ο καιρός όμως και το δυνατό κρύο, το οδήγησαν τελικά εντός. Μπροστά στην αγία τράπεζα απλώθηκε ως ανθρώπινο φωτοστέφανο, σκορπώντας ευγνωμοσύνη και θρησκευτική ευδαιμονία. Είτε είσαι πιστός, είτε όχι, είτε είσαι ορθόδοξος χριστιανός είτε όχι, αυτή η ηχητική αρμονία έμοιαζε να φτιάχτηκε για όλους. Και αυτό είναι ένα κέρδος, πέρα από θρησκευτικά σύνορα.
Και μετά όπως λένε και στην μεγάλη οθόνη, όταν κάτι συνεχίζεται και δεν τελείωσε ακόμη, to be continued …
Φωτο: Ιωάννης Καμπάνης / Λειτουργία των πειρασμών στον Ιερό Ναό Αγίου Ελισαίου / Ένα έργο στα όρια του μουσικού θεάτρου και ενός είδους σύγχρονης λειτουργίας με θέμα τους πειρασμούς της Καινής Διαθήκης
Ακένωτος κρήνη / Μουσείο Ελληνικών Μουσικών Λαϊκών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης» – Κέντρο Εθνομουσικολογίας / Στις 17.00, 18.00, 19.00
Αφιέρωμα στον Παλεστρίνα / Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών / Στις 17.00, 18.00, 19.00
Continuum / Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου / Στις 17.00, 18.00, 19.00
Ιερές μουσικές των σούφι δερβίσηδων της Πόλης / Φετιχιέ Τζαμί (Ρωμαϊκή Αγορά) / Στις 17.00, 18.00, 19.00
Έργα λατρευτικής μουσικής σε πιάνο – Μέρος Α΄ / Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός / Στις 18.00
Λατρευτικές μουσικές του κόσμου / Μουσείο Ακρόπολης (προαύλιος χώρος) / Στις 18.00 και στις 20.00
Σημύδες / Λουτρό των Aέρηδων / Στις 19.00, 20.00 και στις 21.00
Threnodiæ Germanicæ / Ιερός Καθολικός Καθεδρικός Ναός Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη / Στις 19.30
Έργα λατρευτικής μουσικής σε πιάνο – Μέρος Β΄/ Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός / Στις 20.00
Επτά λατρευτικά τραγούδια / Πεζόδρομος Διονυσίου Αρεοπαγίτου (Αγία Σοφία) / Στις 21.00
Μουσική Στρατού Ξηράς / Αφετηρία: Διονυσίου Αρεοπαγίτου (Αγία Σοφία) – Στάση: Είσοδος Ακρόπολης – Τερματισμός: Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου / Στις 21.45
Λειτουργία των πειρασμών / Ιερός Ναός Αγίου Ελισαίου – Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού / Στις 22.30
Καταλόγι / Μουσείο Ελληνικών Μουσικών Λαϊκών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης» – Κέντρο Εθνομουσικολογίας / Στις 17.00, 18.00, 19.00
Μάτια μου, μάτια / Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου / Στις 17.00, 18.00, 19.00
Dies iræ – Υπέρβαση και λατρεία στον Μεσαίωνα / Φετιχιέ Τζαμί (Ρωμαϊκή Αγορά) / Στις 17.00, 18.00, 19.00
15 Εσπερινοί / Μουσείο Ακρόπολης (προαύλιος χώρος) / Στις 17.00 και στις 18.00
Έργα λατρευτικής μουσικής σε πιάνο – Μέρος Α΄ / Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός / Στις 18.00
Απαστράπτουσα ψυχή / Μουσείο Ακρόπολης (ισόγειο) / Στις 18.00 και στις 19.00
Θρήνος και μεταφυσικό στοιχείο στη μουσική του 20ού αιώνα / Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών / Στις 18.00 και στις 19.00
Σημύδες / Λουτρό των Aέρηδων / Στις 19.00, 20.00 και στις 21.00
Έργα λατρευτικής μουσικής σε πιάνο – Μέρος Β΄ / Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός / Στις 20.00
ΜεῙΖοΝ Ensemble / Μητροπολιτικός Καθεδρικός Ναός Αθηνών / Στις 21.30
Μουσική Πολεμικού Ναυτικού / Αφετηρία: Πλατεία Μητροπόλεως – Στάση: Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών και Παναγίας Γρηγορούσας – Τερματισμός: Πλατεία Μοναστηρακίου / Στις 22.15
Παπαδιαμάντης – Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων / Ιερός Ναός Αγίου Ελισαίου – Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού (προαύλιος χώρος) / Στις 22.30
Φωτό: Ιωάννης Καμπάνης / Ρ-evolution -passion στο Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών / Ένα είδος συνόδου ετερόκλητων στοιχείων, τόσο από άποψη μουσικής όσο και ενορχήστρωσης.
Φώτο: Ιωάννης Καμπάνης / Στις λυκαυγές της άνοιξης, πρωτότυπες συνθέσεις του Κυριάκου Καλαϊτζίδη, στο Μουσείο Ελληνικών Λαικών Οργάνων / Μια αγκαλιά, ένα χάδι κι ένα φιλί σε μια μουσική νησίδα αναστοχασμού.