Δημήτρης Σκύλλας: «Όλοι οι καλλιτέχνες την ίδια αλήθεια ψάχνουν»

Μεγάλωσε στο Βόλο αλλά από 18 ετών ζει στο Λονδίνο. Εκεί, μετά από λαμπρές σπουδές, έχει κάνει εμφανίσεις στο Victoria and Albert Museum, στο Royal Albert Hall και στο άνοιγμα της Μπιενάλε Κεραμικής της Μεγάλης Βρετανίας. Το 2019 έγινε ο πρώτος Έλληνας συνθέτης που έγραψε έργο για τη Συμφωνική Ορχήστρα του BBC. Το έργο του, “Kyrie Eleison”, δέχτηκε θερμή υποδοχή από κοινό και κριτικούς, αλλά δεν πρόλαβε να παρουσιαστεί στην Ελλάδα λόγω του lockdown.

Φέτος, ο αναγνωρισμένος συνθέτης επιστρέφει στην Ελλάδα, όπου θα παρουσιάσει για πρώτη φορά το νέο του έργο Ο Χορός του Ζαλόγγου από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στις 15 Οκτωβρίου. Λίγες μέρες πριν την πολυαναμενόμενη συναυλία μιλά για τις πηγές έμπνευσής του, τα χαρακτηριστικά του “Ζαλόγγου” του και τις μουσικές του καταβολές.

Μιλήστε μας για τον προσωπικό σας Ζάλογγο. Μεγάλωσα με γυναίκες. Οι γονείς μου χώρισαν όταν ήμουν έντεκα χρονών. Με μεγάλωσε κυρίως η μαμά μου, η γιαγιά μου, η θεία μου και η προγιαγιά μου. Όταν μεγαλώνεις δίπλα σε τόσες γυναίκες και με τόση τριβή και στενή επαφή, είναι αναπόφευκτο να μην αναπτύξεις μια συνειδητότητα ως προς τη θέση της γυναίκας σφαιρικά. Αυτές οι γυναίκες ήταν και είναι αγωνιστές και νικητές. Εκτός της μητέρας μου, οι υπόλοιπες μεγάλωσαν και έζησαν δύσκολα χρόνια, δικτατορία, πείνα και πόλεμο. Στα μετέπειτα χρόνια ζήσανε πιο άνετα, έγιναν δυνατές και ανεξάρτητες. Όμως οι εμπειρίες δε φεύγουν ποτέ από μέσα σου. Μεγάλωσα με αυτά τα πρότυπα και είμαι απόλυτα σίγουρος πως έχουν εισχωρήσει πολύ στο έργο μου. Ίσως γι’ αυτό και εκτιμώ τις δυναμικές γυναίκες στον καλλιτεχνικό χώρο.

Λονδίνο-Αθήνα-Βόλος. Τι σημαίνει κάθε μία από αυτές τις πόλεις για εσάς; Διαβάζοντας αυτές τις τρεις λέξεις στη σειρά, κάτι με χτυπά άμεσα στις συναισθηματικές μου χορδές. Κάθε μία λέξη μου βγάζει εικόνες παράλληλων ζωών, εμπειριών και κυρίως, ανθρώπων της ζωής μου. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Βόλο. Από τα 18 μου χρόνια βρίσκομαι στο Λονδίνο. Σχεδόν κάθε μήνα, βρίσκομαι στην Αθήνα. Κάθε τοποθεσία με έχει κάνει τον Δημήτρη που είμαι σήμερα και έχει συμβάλλει τρομερά στη διαμόρφωση της μουσικής μου ταυτότητας. Η καρδιά μου είναι στην Αθήνα. Η αίσθηση των ονείρων μου, στο Λονδίνο. Ο πυρήνας της μουσικής μου, στο Βόλο. Νιώθω ότι, όσο μετακινούμαι σε αυτές τις τοποθεσίες, βιώνω παράλληλους εαυτούς του ίδιου κόσμου. Αυτό είναι μια πραγματικά υπέροχη αίσθηση, κάτι που μικρότερος δεν είχα φανταστεί. Είναι ισχυρό όπλο για να φτιάξεις μουσική. Μπορεί όμως να είναι και επικίνδυνο, να χαθείς μέσα σε αυτήν την κίνηση. 

Θα θέλατε να μείνετε σε κάποια από αυτές ή σε οποιαδήποτε άλλη πόλη για πάντα; Ή λειτουργεί επάνω σας διαφορετικά το ιστορικό, πολιτιστικό, κοινωνικό υπόβαθρο κάθε διαφορετικής πόλης; Αισθάνομαι πως αν έμενα εντελώς μόνιμα σε κάποια από αυτές τις πόλεις, ίσως έχανα τη μαγεία που μου δίνει η κάθε μία. Διότι μετά θα ήταν από ανάγκη, όχι από επιλογή. Η βάση μου είναι το Λονδίνο και αυτό δεν αλλάζει. Νομίζω ότι η τοποθεσία που βρίσκομαι την κάθε στιγμή με επηρεάζει περισσότερο απ’ όσο θέλω να παραδεχτώ στη διαμόρφωση της μουσικής μου ταυτότητας. Πολλές φορές, συνδέουμε ήχους και αισθήσεις με ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό πλαίσιο κι όταν σε απομακρύνουν από αυτό ενώ βρίσκεσαι σε στιγμή δημιουργίας, μπορεί να προκαλέσει μεγάλο σοκ. Τα τελευταία χρόνια κινούμαι συνεχώς ανάμεσα σε χώρες και πόλεις. Όσο μεγαλώνω χρειάζομαι όλο και πιο λίγα υλικά πράγματα, αν και αγαπώ πολύ τα ποιοτικά και ακριβά πράγματα, δε θα το κρύψω. Δε μου είναι όμως αναγκαία. Γίνομαι όλο και λιγότερο δεμένος με τον ύλη. Με μια βαλίτσα, τις παρτιτούρες μου κι ένα ηλεκτρικό πιάνο, μπορώ να τοποθετηθώ άμεσα σε νέο περιβάλλον και να το θεωρήσω το νέο μου σπίτι. Δε χρειάζομαι τίποτα παραπάνω. Το σπίτι μου είναι όπου είναι η μουσική μου.

Πιστεύετε ότι τα έργα γεννιούνται μέσα μας πολύ πριν γραφτούν; Αν κοιτάξεις βαθιά μέσα σου, θα συνειδητοποιήσεις πως κάποια έργα υπήρχαν μέσα σου σχεδόν από πάντα. Αυτό, εκτός από απύθμενη ωριμότητα και συγκέντρωση, απαιτεί ό,τι πιο δύσκολο μπορεί να πετύχει ένας καλλιτέχνης. Απαιτεί ειλικρίνεια. Όταν ήμουν παιδί, οι στίχοι του τραγουδιού του Ζαλόγγου σε συνδυασμό με τη μελωδία, έκαναν το σώμα μου και το μυαλό μου να ανατριχιάζουν. Έκανα εικόνα αυτές τις γυναίκες και την συναισθηματική τους φόρτιση. Φυσικά δεν ήξερα πώς να το διαχειριστώ. Από τότε που ξεκίνησα να συνθέτω, ήξερα πως θα έρθει η στιγμή να γράψω ένα μουσικό έργο βασισμένο σε αυτό το θέμα. Και τώρα βρισκόμαστε σε αυτήν τη στιγμή. Έχω όμως αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια, κι έτσι μεταμορφώθηκε και η ιδέα μου. Ο Ζάλογγος που θα ακούσουμε από την ΚΟΑ δεν είναι ωμή επανάσταση. Είναι ζεστασιά,  είναι νοσταλγία, απλότητα, επανάσταση αγάπης και συλλογικότητας.

Πώς επηρεάζουν το συνθετικό σας ύφος τα πολλά χρόνια σπουδών, συναυλιών, ταξιδιών και εμπειριών; Νιώθω πως η μουσική μου δεν είναι καθαρά αυτό που ονομάζουμε κλασική μουσική. Δεν είναι ούτε σύγχρονη κλασική μουσική. Αυτός ο όρος μου δημιουργεί κάτι άσχημο και δε θέλω να συνδέεται καθόλου με τη δουλειά μου. Αγαπώ τη μουσική, σαν τρελός. Την καλή μουσική. Την αιώνια μουσική. Αυτή που εκφράζει τη φύση του ανθρώπου στο σύμπαν από πάντα και για πάντα. Αυτή η μουσική δεν βασίζεται σε εύκολα συναισθηματικά κόλπα. Το συναίσθημα δεν πηγάζει από εύκολες συγκινησιακές χειρονομίες για να τραβήξουν απλά την προσοχή του κόσμου. Το συναίσθημα της μουσικής που αγαπώ, που προσπαθώ να κατακτήσω έστω και στο ελάχιστο, πηγάζει από την πιο υψηλή αίσθηση, το δέος. Το δέος είναι άγριο και ζεστό, ουράνιο μα και ωμό. Για να προσπαθήσεις να φτιάξεις μια τέτοια τέχνη πρέπει να προσπαθήσεις να δεις τη ζωή των ανθρώπων σφαιρικά, ανεξάρτητη από χρόνια και αιώνες, από τόπο κι από τάσεις. Ένα έργο για να είναι αριστούργημα θα πρέπει να περιέχει όλον τον κόσμο μέσα του. Και για να έχεις όλον τον κόσμο μέσα στη δουλειά σου,  ή έστω να προσπαθήσεις να τον συμπεριλάβεις στο ελάχιστο, θα πρέπει να κινείσαι συνεχώς, ακόμα κι όταν κάθεσαι ακίνητος. Θα πρέπει να κοιτάς, να μυρίζεις, να αγγίζεις, να βιώνεις με το σώμα σου και να πετάς το μυαλό σου μέσα σε νέες καταστάσεις. Κι έτσι, ίσως, σιγά-σιγά, με πολύ κόπο και υπομονή, καταφέρεις να φτιάξεις μια δική σου συλλογή από σπάνια υλικά που θα μιλούν για έναν κόσμο νέο, κόσμο μουσικό, ποιητικό, παντοτινό.

Ποια η γνώμη σας για την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και πώς νιώσατε λαμβάνοντας την παραγγελία του έργου; Η σχέση μου με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών ξεκινά παράλληλα με τη συνεργασία μου με το BBC, σε μια στιγμή ζωής γεμάτη φως κι αισιοδοξία. Ύστερα από την Βρετανική πρεμιέρα του “Kyrie Eleison”, η μεγάλη ελληνική ορχήστρα της χώρας μας θα πραγματοποιούσε την ελληνική πρεμιέρα του έργου στη Στέγη Ωνάση. Λόγω της πανδημίας, χρειάστηκε να αναβάλουμε τη συναυλία, όμως το κοινό όραμα ακόμα υπάρχει. Ίσως είναι ακόμα μεγαλύτερο. Και μέσα στην απόλυτη ακινησία της πρώτης καραντίνας, ένα μεσημέρι με φως κι αέρα, χτύπησε το τηλέφωνο και μου ζητήθηκε να γράψω ένα νέο έργο για την ΚΟΑ. Κι έτσι γεννιέται ο Χορός του Ζαλόγγου. Και τα συναισθήματα είναι μεγάλα, ηχηρά και ώριμα. Νιώθω μεγάλη εμπιστοσύνη στην ΚΟΑ. Ξεκινάμε την πρώτη μας συνεργασία με ένα επαναστατικό και συναισθηματικό έργο και γνωρίζω πως οι μουσικοί της θα το σεβαστούν και θα το υπερασπιστούν μέχρι τέλους. Η ορχήστρα αυτή μου χαρίζει την εμπειρία ενός νέου έργου, μιας ζεστής εμπειρίας σε μια εποχή δύσκολη. Κι εγώ με τη σειρά μου, εύχομαι να καταφέρω να της χαρίσω ένα έργο το οποίο θα μπει στο μόνιμο ρεπερτόριό της. Με την ΚΟΑ θέλω να ξεκινήσουμε μια σχέση ήθους και οράματος.

Από ποιες μουσικές περιόδους αντλήσατε έμπνευση για να γράψετε το Χορό του Ζαλόγγου και κατά πόσον αυτές οι περίοδοι συμβαδίζουν με την εξέλιξη των διαφορετικών μουσικών ιδιωμάτων; Όλη η μουσική που γράφω, ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό, νιώθω πως δεν ανήκει ολοκληρωτικά στην ταμπέλα της κλασικής μουσικής. Ο Χορός του Ζαλόγγου είναι ίσως το πιο λαμπρό παράδειγμα. Όσο μεγαλώνω και όσο ταξιδεύω, οι αναφορές μου αυξάνονται και δημιουργούν ένα πολύ προσωπικό πλέγμα δημιουργίας. Είναι σα να διαιρώ τον εαυτό μου σε εκατό ανθρώπους οι οποίοι ζουν διαφορετικά πράγματα, ο ένας στην αρχαία τραγωδία, ο άλλος στην παράδοση, άλλος στην κλασική μουσική, άλλος στα εικαστικά, άλλος στα γλέντια και την ποπ μουσική, και όταν επιστρέφουν και ξαναγινόμαστε ένας, υπάρχει η ακόρεστη ανάγκη και το όραμα να φτιάξω μουσική η οποία έχει όλα αυτά τα στοιχεία, αλλά αδιαμφισβήτητα μέσα από το πιο προσωπικό πρίσμα και τα βαθιά μου συναισθήματα. Ο Χορός του Ζαλόγγου έχει μια μεγάλη βάση στη μουσική του Μεσαίωνα. Βρίσκω κάτι μαγευτικό σε εκείνη τη μουσική. Έχει μια αμεσότητα, μια καθαρότητα, την οποία η μουσική του κλασικισμού και του ρομαντισμού δεν είχε ποτέ. Τι όμορφο συναίσθημα να νιώθεις ότι με έναν δικό σου τρόπο, προσπαθείς να ενώσεις τον Μεσαίωνα με το σήμερα! Ακόμα κι αν αυτό αποτύχει, το ταξίδι ήταν και θα συνεχίσει να είναι υπέροχο. Καθώς γράφω τον Χορό του Ζαλόγγου, ξέρω ότι πολλοί θα θελήσουν να με συγκρίνουν με τον Σκαλκώτα, του οποίου ο Ζάλογγος, αν και μικρός, είναι πραγματικά εξαιρετικός. Προσωπικά δεν το νιώθω καθόλου αυτό. Έχουν το ίδιο θέμα, αλλά αυτά τα δύο έργα είναι εντελώς διαφορετικά. Μακάρι όμως να ζούσε ο Σκαλκώτας, να έρθει στην πρόβα μου, να με συμβουλέψει. Θα ήταν ένα όνειρο ζωής.

Υπάρχουν καλλιτέχνες, σύγχρονοι αλλά και παλιότεροι, οι οποίοι επηρεάζουν σταθερά το μουσικό σας έργο; Υπάρχουν. Και είναι πολύ όμορφο, τίμιο και νομίζω θαρραλέο να παραδεχόμαστε ανοιχτά αυτούς που πρώτοι μας επηρεάζουν. Εμένα οι καλλιτέχνες που επηρεάζουν το έργο μου με έχουν κάνει άλλο άνθρωπο και δημιουργό. Αν δεν υπήρχαν, δε θα ήμουν ο συνθέτης που είμαι σήμερα. Νιώθω την ιστορία και τους καλλιτεχνικούς εκπροσώπους της ως μια τεράστια αλυσίδα η οποία ενώνει ιδέες, αισθήσεις και πλευρές της ανθρώπινης φύσης. Από την αρχαιότητα, ο άνθρωπος έκανε τέχνη για τον έρωτα, το θάνατο και το σεξ, και αυτό κάνει και ο καλλιτέχνης του σήμερα. Δεν έχουμε αλλάξει πάρα πολύ. Ίσως τα μέσα έκφρασης, ο πυρήνας όμως είναι ο ίδιος. Γι’ αυτό και ως συνθέτη με ενδιαφέρει η θέση του ανθρώπου σφαιρικά στον κόσμο. Με έχουν επηρεάσει καλλιτέχνες του Μεσαίωνα των οποίων η μουσική μου φαίνεται πιο φρέσκια από τη σημερινή, δεν είναι περίεργο; Υπάρχουν όμως και δημιουργοί στο σήμερα στους οποίους οφείλω σχεδόν τα πάντα. Η Björk είναι μία από αυτούς. Μέσω του έργου της, μου έμαθε πολλά. Ο Arvo Pärt, αδιαμφισβήτητα. Αλλά πέρα από αυτούς, η έμπνευσή μου αντλείται από άλλους χώρους, τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και το σινεμά. Όλοι οι καλλιτέχνες την ίδια αλήθεια ψάχνουν.