SIFF 2022: Ταξίδια με πανιά ανοιχτά στα μελτέμια της 7ης τέχνης

«Δεν θα μας διαλύσετε»: αν κάτι ξεχώρισα περισσότερο από όλα στο φετινό, εξαιρετικό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου – SIFF 2022, είναι αυτό το συγκλονιστικό κείμενο της εργατιάς κατά των αφεντικών, πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η ομώνυμη ταινία του κινηματογραφιστή και ποιητή Jazra Khaleed, με θέμα τον ταξικό πόλεμο που δονούσε τη Συριανή κοινωνία, αρχές του περασμένου αιώνα. Μαζί με αυτό και το άκρως ενδιαφέρον αφιέρωμα στον Τέο Ρόμβο, τον πολυταξιδεμένο συγγραφέα-εκδότη-ακτιβιστή, με τη βαθιά ουσία της κάθε λέξης, που ρίζωσε στο κυκλαδίτικο νησί συνεχίζοντας από εκεί τους αγώνες του για ένα καλύτερο αύριο της Γης και των ανθρώπων.

Σαν καλοκαιρινό μελτέμι που στριφογυρίζει χορεύοντας κάτω από γαλανό ουρανό, το SIFF 2022 εξέπεμψε ισχυρό σήμα στη φετινή, επετειακή εκδοχή του, αφήνοντας ένα αποτύπωμα που δεν ξέρω αν και εμείς οι ίδιοι, την ώρα που το ζούσαμε, αντιληφθήκαμε την ιδιαίτερη σημαντικότητά του. Αρκετές μέρες μετά από ένα, από κάθε άποψη, απολαυστικό και μεστό τετραήμερο, η αύρα πνέει ακόμη ολοζώντανη, ψιθυρίζοντας ότι κάτι ξεχωριστό συνέβη εκεί.

Το SIFF φέτος έκανε πραγματικότητα έναν από τους βασικούς προορισμούς της τέχνης: δημιούργησε προβληματισμούς, ανέγειρε ερωτήματα, αφύπνισε συνειδήσεις. Συγχρόνως, έκανε ενδελεχείς έρευνες, αποκάλυψε καταστάσεις, υπενθύμισε γεγονότα, υπογράμμισε πως η ιστορία κύκλους κάνει και, τέλος, δήλωσε την πρωταρχική σημασία του Τόπου -ως γενέτειρα ή ως πατρίδα της καρδιάς σου-, και της διαφύλαξης της πολιτιστικής, περιβαλλοντικής και φυσικής κληρονομιάς του στους αιώνες των αιώνων.

Απλωμένο σε θαυμάσιους τόπους του κυκλαδίτικου νησιού με τη βαθιά ιστορία και κουλτούρα, τη ναυτική και ναυπηγική παράδοση, την πολύπλευρη αρχιτεκτονική, τη διασταύρωση πολιτισμών και τη μεταναστευτική σημασία, το φεστιβάλ, με ένα πρόγραμμα ικανό να το χαρείς χωρίς να αγχώνεσαι μη τυχόν χάσεις κάτι, πλημμύρισε κόσμο. Με πελαγίσια αλμύρα να το νοτίζει από παντού κι έναν αέρα εύφορο να το δροσίζει, με μουσικές να το χαλαρώνουν, με τοπικά ποτά και μεζέδες να το νοστιμίζουν, με ανθρώπους γεμάτους χαμόγελα και πραγματικό ενδιαφέρον για το νησί -θεατές, εθελοντές, ξένους καλεσμένους, Συριανούς, τουρίστες, σινεφίλ, “ψαγμένους” ή λιγότερο “ψαγμένους”.

Τέσσερεις μέρες με κέντρο την ίδια τη Σύρο και τη σημασία της για τον ίδιο τον θεσμό και αναλόγως αντίστροφα, όπως φάνηκε από την sold out πρεμιέρα στο θερινό Παλλάς, με το αποκατεστημένο ψηφιακά μικρού μήκους ντοκιμαντέρ «Σύρος, το Δαντελένιο Νησί» του Αντώνη Αλμπανόπουλου, από το μακρινό ’63, να μας μυεί στην ιστορία και την πολιτισμική, βιομηχανική και περιβαλλοντική κληρονομιά του νησιού.

Προβολές αξέχαστες στο παραδοσιακό ναυπηγείο του Ταρσανά (https://tarsanas-syros.gr/), το παλιότερο ενεργό του είδους του στην Ελλάδα, από το 1860. Πώς να μην ταιριάξουν στην ατμόσφαιρά του, πλάι πλάι, με τον άνεμο ανάμεσα στα ξύλινα σκαριά να σφυρίζει για την ειρήνη, οι ταινίες «The Homeland of Electricity» («Η πατρίδα του ηλεκτρισμού») της Larisa Shepitko -καλλιτεχνική ανάθεση μάλιστα για τον εορτασμό της 50ής επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης το 1967- και «A Tall Tale» («Ιστορία Για Αγρίους») της Lucia Babjaková Nimcová, ντοκιμαντέρ παρατήρησης, γυρισμένο το 2016 στη δυτική Ουκρανία.

Ενώ στο γεμάτο αυτοκίνητα αυτοσχέδιο ντράιβ-ιν της Ντελαγκράτσια στην Ποσειδωνία, οι Leslie Howard, Bette Davis και Humphrey Bogart θύμισαν το μεγαλείο τους στο ρομαντικό δράμα «The Petrified Forest» (Το Απολιθωμένο Δάσος) του Archie Mayo, γυρισμένο το 1936 στο ομώνυμο Εθνικό Πάρκο Απολιθωμένου Δάσους της Αριζόνα. Τόπο με σημασία, έρημη γη των Απάτσι και των Νάβαχο.

Ανάμεσα στις δράσεις και τα δρώμενα, μεταμεσονύχτιο beach πάρτι στο Κόμητο, installations στο Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Κυκλάδων, συζητήσεις σημαντικές για τον Τόπο της Σύρου στο θέατρο Απόλλων, συνοδευόμενες από προβολές ταινιών μικρού μήκους και projects που γεννήθηκαν στα εργαστήρια του φεστιβάλ, μια γιορτινή παρουσίαση της εντυπωσιακής επετειακής έκδοσης «4.924.800 δευτερόλεπτα» -όσα δηλαδή έχει διαρκέσει το ταξίδι από τότε που ο θεσμός είδε το φως της πρώτης προβολής δίπλα στη θάλασσα.

Κι ένα φαντασμαγορικό θέαμα λήξης, έξοχα φωτισμένων καϊκιών, κάτω από τα αστέρια, που σχεδίασαν οι αρχιτέκτονες Point Supreme, Ειρήνη Περάκη και Adrien Meuwly (Comte/Meuwly). Διαδοχικά συναισθήματα χαράς και συγκίνησης άφηνε μέσα σου ο υπέροχος συνδυασμός τόπου και πολιτισμού, εκείνο το βράδυ, βλέποντας –κι ακούγοντας– το θαλασσινό πανόραμα με τους πρωταγωνιστές του, τις βάρκες, τους ψαράδες, να παρελαύνουν μέσα σε κύματα φωτός και ξεγνοιασιάς. Αλλά και τις εικόνες από τα παραδοσιακά ναυπηγεία που προβάλλονταν πάνω στον βράχο του Αγίου Νικολάου, πολύτιμο αρχειακό υλικό το οποίο παραχώρησε το Δίκτυο Αρχιπέλαγος, ( https://archipelagonetwork.org/el/). Ένας νέος οργανισμός για τη διαφύλαξη, καταγραφή και προώθηση της οπτικοακουστικής κληρονομιάς των Κυκλάδων που έχει ήδη κάνει έργο ουσιαστικό.

Το SIFF φέτος, ίσως περισσότερο από ποτέ, ακόμη και μέσα σε μια δύσκολη εποχή και αρκετά εμπόδια, κατάφερε να κάνει μια γιορτή διαφορετική, ανεξάρτητη, με αύρα ξεχωριστή και πνοή ελευθερίας όπως αυτή των θαλασσάνθρωπων που αγναντεύουν με πάθος τους ορίζοντες και δεν σκιάζονται να πούνε τα πράγματα με το όνομά τους.

«Το διακηρύσσουμε, πως είναι νόμος της κοινωνικο-οικονομικής εξελίξεως, νόμος μοιραίος και αναπόδραστος, το σημερινό πλουτοκρατικό σύστημα να μεταβληθεί και να δημιουργηθεί ένα νέο, στηριζόμενον απάνω σε βάσεις δικαιοτέρας διανομής του πλούτου. Να γιατί η νίκη έχομε απόλυτη πεποίθηση ότι μας ανήκει»: Με αυτά τα λόγια τελειώνει η ταινία του Jazra Khaleed, που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του εργαστηρίου «Εναλλακτικά Μονοπάτια». Ένα διαμαντάκι έρευνας και ουσίας που αποκαλύπτει τους αγώνες των εργατών του νησιού, μια ζωντανή απόδειξη πως η ιστορία κύκλους κάνει ακόμη και σε τόπους μικρούς, σε θαλασσοκοινωνίες (σ.σ. όπως εύστοχα και όμορφα αποκαλεί τις κοινωνίες των νησιών, στο βιβλίο του «Ακολουθήστε τες», ο Τέος Ρόμβος).

Αυτοί όμως οι μικροί κόσμοι είναι παράλληλα και μεγάλοι, είναι Τόποι που μπορούν να πάνε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα, το ίδιο δυνατά όπως και τα αστικά κέντρα, Τόποι που μπορούν να φιλοξενήσουν πρωτοπόρες στιγμές τέχνης, δηλώνει ξεκάθαρα ο θεσμός και το εγχείρημα το αποδεικνύει. Όπως η προβολή του βωβού, ασπρόμαυρου, ιδιαίτερου φιλμ «Architects’ Congress» («Συνέδριο Αρχιτεκτόνων») του 1933, όπου ο καινοτόμος Ούγγρος καλλιτέχνης και δάσκαλος της σχολής Bauhaus, Laszlo Moholy-Nagy, καταγράφει το 4^ο Διεθνές Συνέδριο Νέας Αρχιτεκτονικής που ταξίδεψε πάνω στο  επιβατηγό Patris II από τη Μασσαλία στην Αθήνα και πίσω. Τη σύνδεση στον χρόνο έδωσε ζωντανά η Αθηναία μουσικός Saber Rider αυτοσχεδιάζοντας ένα ξεχωριστό ηχοτοπίο, καθώς το πλοίο περνούσε τον Ισθμό της Κορίνθου ή οι αρχιτέκτονες έκαναν στάση στην Αθήνα και βόλτα στη νέα δεξαμενή νερού του Μαραθώνα, πριν τα επίσημα εγκαίνια του συνεδρίου με θέμα τη λειτουργική πόλη (The Functional City) στο Πολυτεχνείο, κάτω από την ειδικά για αυτό φωταγωγημένη Ακρόπολη. Μοναδικές στιγμές στο ναυπηγείο του Ταρσανά.

Αλλά κι εκείνες στη Ντελαγκράτσια και τον «Απόλλωνα» με την εμβληματική παρουσία του Τέο Ρόμβου, μιας προσωπικότητας με έργο εξαιρετικό που δεν γύρεψε ποτέ επιβραβεύσεις και δεν φώναξε ποτέ την αξία του. Ο πολύχρονος αγώνας του για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και πλούτου της Σύρου και γενικότερα του Αιγαίου πελάγους, μαζί με τη σύντροφό του Χαρά Πελεκάνου και πολλούς ακόμη συνεργάτες, υποστηρικτές και φίλους, αποδίδει συχνά καρπούς και νίκες πολύτιμες, προλαβαίνοντας εργολαβικές θηριωδίες και οικολογικές καταστροφές. Άκρως ενδιαφέρουσες οι προβολές των πειραματικών φιλμ «1…» του ίδιου και «Φρικτές Αναμνήσεις 1» του σκηνοθέτη Νίκου Θεοδοσίου, φίλου καρδιακού για έξι δεκαετίες, που καταγράφουν εικόνες της ζωής τους στο ανήσυχο Παρίσι του 1968-69. Ενώ η ταινία «Follow Them» (Ακολουθήστε τες), μια ανάθεση της επιμελήτριας Νάντιας Αργυροπούλου στην σκηνοθέτιδα Εύη Καλογηροπούλου, με αφορμή προπέρσινη έκθεση-αφιέρωμα στην Ostrava της Τσεχίας, στον ίδιο και τη σύντροφό του, το καλτ περιοδικό τους «Τρύπα» και τις εκδόσεις Octapus Press (το αναρχικό ομώνυμο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων πυρπόλησαν το 1975 οι φασίστες), δίνει ένα ακόμη καθοριστικό στίγμα του έργου τους.

Όμως ήταν αυτές οι κουβέντες που πήραμε πριν φύγουμε από το νησί, στον γεμάτο  ανήσυχα πνεύματα «Απόλλωνα», την τελευταία βραδιά του φεστιβάλ. Εκεί όπου ο ακτιβιστής ανέπτυξε για μια ακόμη φορά, με τους συντρόφους του, τις οικολογικές αγωνίες για τη Σύρο, τα νησιά, το Αιγαίο, και την ανάγκη προώθησης του εναλλακτικού τουρισμού, «έναν τουρισμό της Γνώσης και της Μάθησης, που θα σέβεται τη νησιωτικότητα, το τοπίο, την ιστορία». Για την εξαιρετική σημασία των ερημονησίδων του Αρχιπελάγους, αυτών των «μικρών παράδεισων» για τη θαλάσσια ζωή, τα αποδημητικά και τα σπάνια πουλιά. Για το Γεωπάρκο Κυκλάδων, ένα όραμα για το οποίο κάτοικοι, ακτιβιστές και επιστήμονες συνεργάζονται και αγωνίζονται εδώ και χρόνια. Για την πίστη του στις γυναίκες που θα πάρουν τους δρόμους να σώσουν τα ακατοίκητα νησιά και θα κάνουν έτσι τους άνδρες να τις ακολουθήσουν. Με αυτά τα λόγια του Τέο Ρόμβου (αποτυπωμένα και στο βιβλίο του «Ακολουθήστε τες» https://romvos.wordpress.com/ ) για τις γυναίκες, τη Μάνα Γη, τα μικρά ακατοίκητα νησιά, αυτούς τους μη-τόπους που οδηγούν στην Ουτοπία, επιλέγω να κλείσω αυτόν τον σύντομο απολογισμό σε ένα φεστιβάλ γεμάτο ουσία: «Κι εγώ ονειρεύομαι ότι στο περιπετειώδες και άγνωστο αυτό σύμπαν των χιλιάδων ακατοίκητων νησιών του Αιγαίου, θα ήταν ιδανικό να κατευθυνθούν τα θηλυκά για να τα σώσουν. Κορίτσια, κοπέλες, γυναίκες, αϋλούδες, εσείς που είσαστε πονόψυχες και ψυχοπονιάρες κι αφουγκράζεστε τον κάθε λυγμό και στεναγμό, ακούστε τον θρήνο των μικρών αυτών τόπων που φιλοξένησαν εκείνο το πρώτο ζευγάρι και τον απόλυτο έρωτα, τα μύρια όσα έμβια και την παρθένα φύση που παρακολουθούσαν μαγεμένα…

»Κατά κάποιο τρόπο όλα φαίνονται να συγκλίνουν ότι ο παράδεισος με κατοίκους την Εύα και τον Αδάμ σ’ ένα τέτοιο ερημονήσι έλαβε χώρα. Γιατί εδώ ξεδιπλώνεται ο μη τόπος, η ουτοπία… Εάν, λοιπόν, αποφασίσουν να ταξιδέψουν εδώ εκείνες οι γυναίκες που είναι φτιαγμένες από την πάστα της προσφοράς και της δοτικότητας, θα τις ακολουθήσουν και οι άντρες. Γιατί αυτές οι ακατοίκητες βραχονησίδες ανήκουν σε όλα τα περαστικά πλάσματα που θέλουν να ξαποστάσουν, να περιεργαστούν και να ανακαλύψουν, να καταλάβουν, να κατανοήσουν πώς ξεκινάει η ζωή, μιας και όλα συνηγορούν στο ότι αυτές οι ακατοίκητες νησίδες ανήκουν στα φυτά, στα μεταναστευτικά πουλιά και σε όσους ελεύθερους κι απάτριδες θελήσουν να τις κατοικήσουν για λίγο ή για πάντα….».