1976: Έπειτα από την πολύτιμη λογοτεχνική παρακαταθήκη της σειράς έργων Ακυβέρνητες πολιτείες, ο Στρατής Τσίρκας επιχείρησε να ξεκινήσει μια νέα τριλογία ιστορικών μυθιστορημάτων που θα διαπερνούσε τη δεκαετία του ’60 φτάνοντας ως την μεταπολίτευση. Με τον υπέρτιτλο Δίσεχτα χρόνια, ο πρώτος τόμος Χαμένη Άνοιξη, περιγράφει την μεταεμφυλιακή Ελλάδα μέσα από την ιστορία τριών ανθρώπων, οι οποίοι παρά τις διαφορετικές τους καταβολές επηρεάζονται εξίσου από τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της χώρας. Η ιστορία κλείνει με τα Ιουλιανά και τη δολοφόνια του Σωτήρη Πέτρουλα και μαζί με τις τελευταίες σελίδες τερματίζει και ο συγγραφικός οίστρος του Τσίρκα, που λίγα χρόνια μετά πεθαίνει αφήνοντας ανολοκλήρωτο το τελευταίο έργο του.
2014: Παραφράζοντας τον πεζογράφο του 20ου αιώνα, μια Σουηδή δημοσιογράφος πηγαινοέρχεται για δύο χρόνια στο Ελ. Βενιζέλος στην προσπάθεια της να αποδείξει ότι οι Έλληνες δεν είναι ελέφαντες, γράφοντας την Κλεμμένη Άνοιξη. Χρόνια μετά και σε αυτή την καταγραφή της ελληνικής πραγματικότητας, η κατάσταση της χώρας περιγράφεται μέσα από την ιστορία των νέων που κατοικοεδρεύουν στην Αθήνα του σήμερα. Διατηρώντας φιλίες εδώ και διαβάζοντας στα ξένα μέσα ενημέρωσης ότι οι εργαζόμενοι εκτίθενται διεθνώς ως «οι τεμπέληδες της Ευρωζώνης», η Kajsa Ekis Ekman αποφάσισε να ερευνήσει τα αίτια της κρίσης στην Ελλάδα έχοντας ως αφετηρία της το κίνημα των Αγανακτισμένων στην Πλατεία Συντάγματος. Παράλληλα, γνωρίζει το κέντρο μέσα από τις αλλεπάλληλες πορείες που το παραλύουν, συνομιλεί με επιχειρηματίες και εργαζομένους στο εργοστάσιο της ΒΙΟΜΕ, πίνει τσάι με τον Γιώργο Παπανδρέου και καπουτσίνο με τον Αλέξη Τσίπρα. Skulden, όπως τιτλοφορείται στη Σουηδία το βιβλίο της, είναι εκείνος που δανείζεται και θεωρείται ηθικά ένοχος, πρόκειται δηλαδή για έναν τίτλο που αρμόζει ταμάμ στην περιγραφή του ελληνικού κράτους υπό καθεστώς οικονομικής δυσχέρειας. Η Kajsa Ekis Ekman μιλά στην Popaganda για την έρευνα που στοχεύει να διαψεύσει τα πρωτοσέλιδα της Spiegel και της Bild.
Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με την Ελλάδα της κρίσης και όχι με άλλες μεσογειακές χώρες που βρίσκονται στην ίδια οικονομική κατάσταση όπως είναι η Ισπανία και η Πορτογαλία; Αν και όλες οι χώρες της Νότιας ΕΕ πέρασαν από παρόμοιες καταστάσεις, η περίπτωση της Ελλάδας ήταν η πιο σοβαρή. Στις άλλες χώρες οι ηγέτες έχουν επιβάλει λιτότητα για τον πληθυσμό, η Ελλάδα όμως έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό την ανεξαρτησία της σαν χώρα αφού το κοινοβούλιο άρχισε να εκδίδει εντολές της Τρόικα. Η μελέτη της ανάπτυξης στην Ελλάδα ήταν σαν ένα μάθημα ιστορίας σε πραγματικό χρόνο. Απέδειξε ότι η επιβολή λιτότητας πάντα βαθαίνει την κρίση και δεν την λύνει. Έχει δείξει ότι η άρχουσα τάξη εκμεταλλεύεται την κρίση υπέρ της, κάνοντας περικοπές στους μισθούς και ιδιωτικοποιώντας δημόσια περιουσία, γεγονός που με τη σειρά του θέτει τα θεμέλια για μια νέα κρίση.
Στον πρόλογο του βιβλίου αναφέρεις πως κατά τη διάρκεια της συγγραφής λάμβανες αλληλογραφία που ήταν αρνητική απέναντι στους Έλληνες. Μετά την έκδοσή του τα μηνύματα αυτά άλλαξαν; Ποιά είναι η σημερινή εικόνα των Σουηδών για το ελληνικό κράτος και τους πολίτες του; Στην αρχή, όσοι είχαν διαβάσει αναφορές για την Ελλάδα στα ξένα μέσα ενημέρωσης, μου έγραφαν «Ας υποστούν αυτοί οι άνθρωποι τις συνέπειες των επιλογών τους. Ψήφισαν κακές κυβερνήσεις που δανείστηκαν πάρα πολλά, οπότε είναι δικό τους λάθος». Τώρα παίρνω μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από ανθρώπους σε όλη τη Σουηδία. Ταχυδρόμοι, πυροσβέστες, νοσοκόμες, δάσκαλοι μου λένε «Πώς μπορούμε να δείξουμε αλληλεγγύη; Η κρίση θα φτάσει και εδώ;». Γενικά, τα δεξιά σουηδικά μέσα ενημέρωσης έγραφαν για τους Έλληνες πως είναι τεμπέληδες, τα αριστερά πάλι δεν έγραψαν ποτέ κάτι τέτοιο.
Κατά τη γνώμη σου από προέκυψαν αυτοί οι μύθοι; Η ελληνική άρχουσα τάξη πρώτα ξόδεψε όλα τα χρήματα αφήνοντας την κοινωνία ερείπιο και έπειτα χρησιμοποίησε τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης προκειμένου να να πείσει τους πολίτες ότι η κρίση είναι λάθος δικό τους λάθος. Το χειρότερο είναι ότι προέβαλε σαν λύση το να τους παίρνει ακόμη περισσότερα χρήματα και δικαιώματα και να τα παραδίδει στα χέρια των κρατικοδίαιτων.Όμως, είναι γνωστό πως οποιαδήποτε καπιταλιστική κρίση προκύπτει είτε λόγω συστολών στο ίδιο το σύστημα είτε επειδή η οικονομική ελίτ έχει αρχίσει να φέρεται απρόσεκτα. Εάν οι απλοί άνθρωποι δεν αντισταθούν με τη δική τους εξήγηση σχετικά με την κρίση, θα κολλήσουμε σε μία αυτό-ενοχοποίηση, αυτό-απέχθεια και μία ψυχολογική μιζέρια. Σίγουρα η κρίση ήταν πιο σοβαρή σε κάποιες χώρες απ’ ότι σε κάποιες άλλες και λόγω των εμπορικών ανισορροπιών, επλήγησαν οι χώρες της περιφέρειας ενώ ο πυρήνας των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης όχι. Τα μέσα ενημέρωσής τους ξεκίνησαν μία «καμπάνια», στην οποία κατηγορούσαν την ελληνική εργατική τάξη για την κρίση, ενώ συνήθως χρησιμοποιούσαν διάφορα πολιτισμικά στερεότυπα. Η ιδέα του «Έλληνα τεμπέλη κηπουρού ή νοσοκόμας», κυριαρχούσε στη Σουηδία. Βρήκα φρικτό το ότι τέτοιες κοινότοπες ιδέες θα χρησιμοποιούνταν για να εξηγήσουν τη βαθύτερη κρίση στη Δύση μετά το κραχ του 1929 και πόσο μάλλον όταν όλο το οικονομικό σύστημα, η ΟΝΕ και η παγκόσμια τάξη «την γλίτωσαν» χωρίς να κατηγορηθούν καθόλου. Είδα λοιπόν ότι υπήρχε ανάγκη να αντισταθώ με μία άλλη εκδοχή της ιστορίας και αυτός είναι ο λόγος που έγραψα το βιβλίο μου.
Παρατηρείς το σουηδικό αναγνωστικό κοινό να δείχνει ενδιαφέρον για ένα βιβλίο που αναφέρεται στην Ελλάδα των μνημονίων; Ναι, φυσικά και δείχνει ενδιαφέρον. Έχω δώσει πάνω από εκατό ομιλίες για την κατάσταση και θα μπορούσα να πω ότι υπάρχουν τρεις κατηγορίες ανθρώπων που έρχονται στις παραδόσεις: 1) Εκείνοι που παρακολουθούν τις πολιτικές εξελίξεις και αρέσκονται στο να αναλύουν την κατάσταση στην Ευρώπη, 2) Εκείνοι που έχουν βρεθεί πολλές φορές στην Ελλάδα και την αγαπούν, 3) Εκείνοι που έχουν ζήσει παρόμοιες καταστάσεις εδώ στη Σουηδία, αλλά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ενώ η Ελλάδα υπέστη θεραπεία-σοκ, η Σουηδία είχε αργό νεοφιλελευθερισμό, τα πάντα ξεπουλήθηκαν και ιδιωτικοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια είκοσι ετών. Έτσι αναγνωρίζουμε πολλά από το τι σημαίνει «ανάπτυξη».
Ποιές ήταν οι δυσκολίες που αντιμετώπισες κατά τη διάρκεια της έρευνάς σου; Υπήρξαν πολιτικά στελέχη ή οικονομικοί παράγοντες της χώρας που αρνήθηκαν να σου δώσουν συνέντευξη; Κανείς δεν αρνήθηκε να μου μιλήσει εκτός από τον Κόκκαλη. Προσπάθησα να του πάρω συνέντευξη, αλλά η γραμματέας του μου είπε «Δεν θα μιλήσουμε μαζί σας, αλλά θα διαβάσουμε το βιβλίο σας με ενδιαφέρον». Με κάποιους επίσης ήταν δύσκολο να έρθω σε επαφή, έπρεπε να προσπαθώ επί ένα χρόνο μέχρι να καταφέρω να πάρω συνέντευξη στον Αλέξη Τσίπρα. Γενικά όμως όλα μου ερχόντουσαν πιο εύκολα εδώ απ’ ότι στην Σουηδία, εφόσον οι Έλληνες πολιτικοί δεν ήξεραν ποια είμαι.
Παρακολουθείς τι συμβαίνει στον ελληνικό τύπο σήμερα; Ποιες είναι οι διαφορές που εντοπίζεις στην αντιμετώπιση του «ελληνικού ζητήματος» μεταξύ των εγχώριων και των ξένων ΜΜΕ; Ακριβώς επειδή παρακολουθώ τι συμβαίνει, λυπάμαι για το ότι ορισμένοι εργαζόμενοι στον ελληνικό Τύπο έχουν χρησιμοποιήσει το ίδιο παιχνίδι επίρριψης ευθυνών που χρησιμοποίησε η Bild, στρέφοντας τον έναν εναντίον του άλλου. Δημόσιο τομέα κατά του ιδιωτικού, συνταξιούχους κατά των νέων, μετανάστες κατά των ντόπιων, οδηγούς ταξί κατά των δασκάλων. Ως πολίτες πρέπει να είμαστε ενωμένοι αλλιώς δεν θα κερδίσουμε τίποτα και ποτέ.
Υπήρξαν δηλώσεις δημοσιογράφων ή κυβερνητικών στελεχών για την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας που σε έχουν κάνει αίσθηση; Μου κίνησαν αρχικά το ενδιαφέρον η ταινία «Debtocracy» και τα κείμενα του Κώστα Λαπαβίτσα.
Πως βίωσες το εργασιακό καθεστώς των φίλων, των γνωστών ή ακόμα και των αγνώστων που έβλεπες να δραστηριοποιούνται στην πόλη της Αθήνας; Οι άνθρωποι που είδα είτε εργάζονταν όλη την ώρα χωρίς να κερδίζουν ουσιαστικά τίποτα είτε ήταν άνεργοι. Οι συνθήκες εργασίας έχουν επιδεινωθεί και μοιάζουν σαν να βρισκόμαστε πενήντα χρόνια πίσω. Οι μορφωμένοι μεταναστεύουν και έτσι υπάρχει μια συνολική απώλεια «μυαλών» από την χώρα, αν όμως η Ελλάδα θέλει να κρατήσει αυτόν τον κόσμο εντός της, σίγουρα θα πρέπει να υπάρξουν και καλύτεροι μισθοί.
Έζησες από κοντά το κίνημα της πλατείας Συντάγματος. Τι απαντάς σε αυτούς που υποστηρίζουν πως το φαινόμενο των «Αγανακτισμένων» ήταν ένα μεγάλο φιάσκο. Δεν με εξέπληξε αυτό που είδα στην πλατεία, αφού είναι ο ίδιος τύπος κινήματος που ζήσαμε στις αρχές του 2000 στην Πράγα, στο Σιάτλ, στη Γένοβα και στο Γκέτεμποργκ κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών κατά του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Σου προκαλεί ενθουσιασμό και ευφορία το να είσαι μέρος του και έχεις πραγματικά την αίσθηση ότι θα γίνει μια επανάσταση. Αλλά το να μαζεύεται κόσμος στις πλατείες δεν δημιουργεί μια επανάσταση με διάρκεια, όπως είδαμε επίσης και στην Αραβική Άνοιξη. Οι διαμαρτυρόμενοι οφείλουν να είναι πολύ καλά οργανωμένοι και αυτό είναι κάτι που γνώριζαν οι κομμουνιστές του εικοστού αιώνα . Είχαν την πειθαρχία που απαιτείται, γι ‘ αυτό και πέτυχαν στην Ρωσία, την Κίνα, την Κούβα και την Αλβανία. Όταν ο Φιντέλ Κάστρο ήταν στα βουνά, ενημερώθηκε ότι δεκάδες χιλιάδες διαμαρτύρονταν ενάντια του Μπατίστα στην Αβάνα και είπε: «Καλώς, αυτοί είναι σύμμαχοί μας. Αλλά δεν θα κάνουν την επανάσταση. Εμείς θα την κάνουμε». Το πρόβλημα είναι ότι σήμερα ο κομμουνισμός δεν παραμένει θελκτικός, λόγω των αποτυχιών του πραγματικού σοσιαλισμού, οπότε είναι αδύνατο να δημιουργήσει ένα μαζικό κίνημα. Η αλλαγή θα έρθει όταν καταφέρουμε να δημιουργήσουμε ένα μαζικό κίνημα που είναι και δημοκρατικό και οργανωμένο.
Γιατί αποφάσισες να διατηρήσεις την ανωνυμία ορισμένων συνεντευξιαζόμενων, όπως για παράδειγμα κάποιων επιχειρηματιών; Δεν ενδιαφέρομαι να προκαλέσω κουτσομπολιά σχετικά με το ποιος είπε τι. Θέλω να δείξω ένα σύστημα και οι άνθρωποι αποτελούν σύμβολά του. Το πολιτικό κουτσομπολιό στην Ελλάδα είναι ένα είδος ναρκωτικού. Κάθε μέρα υπάρχει ένα νέο «σκάνδαλο» και οι άνθρωποι μιλούν για αυτό όλη την ημέρα, εφευρίσκουν ιστορίες και θεωρίες συνωμοσίας. Πρέπει να ξεπεράσουμε τα πρόσωπα και να διακρίνουμε το σύστημα πίσω από αυτά.
Ποια είναι η εμπειρία σου από τις πορείες στο κέντρο της Αθήνας; Εντυπωσιάστηκα από την αντοχή του λαού. Εμφανίζονται σε απεργία μετά την απεργία, εφοδιασμένοι με Maalox και μάσκες αερίων, έτοιμοι να χάσουν τις δουλειές τους ακριβώς για την διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Ήμουν εντυπωσιασμένη από την πολιτική συνείδηση τόσων πολλών καθημερινών ανθρώπων. Θα το πάρω μαζί μου αυτό για να εμπνεύσει τον σουηδικό λαό. «Μην εγκαταλείπετε» είναι το μήνυμα που πρέπει να γίνει αντιληπτό.
Με ποιόν τρόπο πιστεύεις ότι θα αντιδρούσε ο σουηδικός λαός σε μια αντίστοιχη οικονομική κρίση και στην κοινωνική κατακραυγή που δέχονται οι Έλληνες από τους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς λαούς; Αν μπορείτε να το ανέχεστε την κατακραυγή ή όχι, τι διαφορά κάνει; Το όλο θέμα με τις ηθικές διακηρύξεις από τον γερμανικό Τύπο συνέβη για να προετοιμάσει το έδαφος για λιτότητα και να απομακρύνει κάθε είδους αλληλεγγύη που μπορεί να είχαν άλλοι Ευρωπαίοι προς τους Έλληνες. Στη Σουηδία έχουμε μια καλή κοινωνική πρόνοια – τουλάχιστον μέχρι τώρα – και αν βρεθούμε σε βαθιά κρίση, τέτοιου είδους διακηρύξεις από τον Ευρωπαϊκό τύπο θα είναι το λιγότερο αστείες. Θα έλεγαν ότι φταίνε τα προνόμια και η κρατική μέριμνα που υπάρχει για τα τα παιδιά, η φροντίδα των ηλικιωμένων, οι υψηλοί φόροι και ούτω καθεξής.
Έχεις εικόνα του πως αντιμετωπίζονται οι Έλληνες ως οικονομικοί μετανάστες στην χώρα σου; Αυτοί που έρχονται τώρα είναι κυρίως γιατροί και σχεδιαστές ιστοσελίδων, οπότε βρίσκουν θέσεις εργασίας αρκετά γρήγορα. Οι ρατσιστές εδώ εστιάζονται τόσο υπερβολικά στους Σομαλούς, που ούτε παρατηρούν τους Έλληνες μετανάστες.
Ποιές ήταν οι διαφορές που συναντούσες σε κάθε άφιξή σου στην Ελλάδα και τι έβλεπες να παραμένει ίδιο; Κάθε φορά υπήρχε μια νέα ατμόσφαιρα στον αέρα. Στην αρχή, με τις συγκεντρώσεις στην πλατεία Συντάγματος υπήρχε ευφορία και ηλεκτρισμένα συναισθήματα. Πριν από τις γενικές απεργίες ένιωθες την ένταση, την ελπίδα και την προσμονή. Στη συνέχεια, επί Παπαδήμου, οι άνθρωποι κινούνται σαν ζόμπι και οι διαδηλώσεις έμοιαζαν με πένθιμες πομπές. Στις εκλογές του 2012 φαινόταν η πολιτική κόπωση και η ντροπή των ψηφοφόρων, ενώ μετά τα αποτελέσματα αντιλαμβανόμουν πως άρχισαν να αποδέχονται την υπάρχουσα κατάσταση.
Πιστεύεις πως η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ελλάδα, όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη, συμβάλλει στην εντατικοποίηση της οικονομικής κρίσης; Τώρα μιλάμε για Ναζί και φασίστες, όχι μόνο για μια άκρα δεξιά. Θα έλεγα ότι οι νεοφιλελεύθεροι είναι η άκρα δεξιά. Όταν κυβερνούν για πάρα πολύ καιρό προκύπτει φασισμός, ο οποίος είναι πλέον το σύμβολο της απελπισίας. Εμφανίζεται σε εποχές που δεν υπάρχει καμία ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον, αντίθετα οι άνθρωποι αρχίζουν να επιθυμούν χειρότερο μέλλον για τους άλλους. Οι φασίστες δεν γνωρίζουν τίποτα σχετικά με την οικονομία ή πώς θα λυθεί μια κρίση. Είναι εντελώς άχρηστοι άνθρωποι και ενεργούν μόνο με βάση τα συναισθήματα, και μάλιστα τα κακεντρεχή. Όπως είπε ο Walter Benjamin, «Πίσω από κάθε φασισμό υπάρχει μια αποτυχημένη επανάσταση».
Το βιβλίο της Kajsa Ekis Ekman «Κλεμμένη άνοιξη» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
