POP13: Οι δέκα καλύτερες εκθέσεις του 2013

Η οικονομική κρίση, όπως ήταν φυσικό, έχει επηρεάσει και τον χώρο της τέχνης. Σε πολλές γκαλερί το εκθεσιακό πρόγραμμα είναι πολύ πιο άτονο απ’ ότι παλιότερα, και οι εκθέσεις διαρκούν περισσότερο προκειμένου να περιοριστούν τα έξοδα. Βέβαια, από την άλλη, υπάρχουν γκαλερί οι οποίες ομολογούν ότι οι πωλήσεις πάνε καλά, και ότι αυτοί που συνεχίζουν να έχουν χρήματα συνεχίζουν και να επενδύουν στην τέχνη. Σε κάθε περίπτωση το πρόβλημα της τέχνης στην Ελλάδα δεν είναι η ποσότητα, αλλά η ποιότητα. Τα μεγάλα (κατ’ ευφημισμόν) μουσεία είτε είναι στελεχωμένα με επιμελητές δεινόσαυρους είτε δεν έχουν συλλογές. Και σχεδόν όλα, για διαφορετικούς λόγους το καθένα, δεν μπορούν να μετακαλέσουν μεγάλες εκθέσεις από το εξωτερικό. Έτσι οι ιδιωτικές συλλογές συνεχίζουν να παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στην εικαστική παιδεία των Ελλήνων.

Και μια τεράστια ενόχληση… Προς τις γκαλερί και τα ιδρύματα που έχουν καταργήσει την ελληνική εκδοχή του site τους: Βαριέστε ή νομίζετε ότι ζείτε σε άλλη χώρα; Σε κάθε περίπτωση, ξεπεζέψτε από το καλάμι και φτιάξετε ελληνική σελίδα τώρα!

Μετά λοιπόν από αυτές τις ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις για τον χώρο της τέχνης ας δούμε ποιες ήταν οι δέκα καλύτερες εκθέσεις της χρονιάς – με απολύτως προσωπικά κριτήρια και χωρίς βέβαια να μπορώ να ισχυριστώ ότι είδα όλα τα σόου που παρουσιάστηκαν. Εκθέσεις που θα μπορούσαν να γοητεύσουν ένα διεθνές κοινό, ικανές να δημιουργήσουν σκέψεις και συζητήσεις. Αλφαβητικά οι δέκα καλύτερες εκθέσεις του 2013 ήταν:

«A Thesis on the Shelf» του  Ηλία Καφούρου στην γκαλερί ΑΔ

Η έκθεση παρουσίαζε μία σειρά σχεδίων, όπου ξετυλίγεται ένα κουβάρι από διαφορετικές φαινομενικά ιστορίες που αναπτύσσονται κατά μήκος συμπλεκομένων διαδρομών. Η τελική εικόνα, ενώ αρθρώνεται από κλασικές μορφοπλαστικές διατυπώσεις, αποκτά έναν έντονα ψυχεδελικό χαρακτήρα. Ο Καφούρος αποτυπώνει την σκέψη κοινωνικών ομάδων που αμφισβητούν τις mainstream επιλογές, και διαθέτουν εναλλακτικές απόψεις, διαφορετικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά και εφαρμόζουν μειονοτικές πρακτικές. Πρόκειται για έναν δημόσιο χώρο που αναδεικνύει το πρωτόγονο, και την άλογη επιθυμία απέναντι στο έλλογο, το ελεγχόμενο και το υποταγμένο. Στο εσωτερικό αυτού του χώρου δημιουργούνται νέες φυλές και κοινότητες που επαναθέτουν ζητήματα όπως ο εκ νέου προσδιορισμός της έννοιας του πολίτη και της συμμετοχικής δημοκρατίας.

«Echoes of Silence», ομαδική έκθεση σε επιμέλεια των Douglas Fogle και Δημήτρη Παλαιοκρασσά, στο πλαίσιο του Remap4.

Ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ συμμετείχε στη διοργάνωση ReMap 4 παρουσιάζοντας την έκθεση Αντηχήσεις της Σιωπής η οποία περιελάμβανε 22 έργα από 16 διάσημους καλλιτέχνες όπως οι: Sarah Lucas, Robert Gober, Louise Bourgeois, Νίκος Κεσσανλής, Peter Fischli και David Weiss, Joseph Beuys και Juan Muñoz. Στη λογοτεχνική φαντασία ο οικιακός χώρος ταλαντεύεται μεταξύ δύο άκρων: Από τη μια βρίσκονται τα καταφύγια, όπου μπορεί κανείς με ασφάλεια να επιδοθεί στην ποιητική ρέμβη, από την άλλη χώροι του ανοίκειου, σκοτεινοί και δύσθυμοι, “στοιχειωμένοι”. Η κατοικία στον Κεραμεικό όπου φιλοξενήθηκε η έκθεση, συγκέντρωσε μια σειρά έργων που μιλούσαν, το καθένα με τον τρόπο του, για την εστία και το περιβάλλον της, για τη διαμόρφωση των προσωπικών και συλλογικών ταυτοτήτων, την ενίοτε δυσλειτουργική οικογένεια, το σκοτεινό ασυνείδητο της αρχετυπικής δυτικής οικογένειας, τον θεμελιακό πολιτισμικό ναρκισσισμό του σύγχρονου κόσμου, την εικόνα της ευτυχισμένης πυρηνικής οικογένειας, την οποία τόσο επίμονα προωθεί η κυρίαρχη γύρω μας κουλτούρα της κατανάλωσης.

«En Grisaille Nowadays», ομαδική έκθεση σε επιμέλεια Σκάρλετ Σματάνα, Συλλογή Γιώργου Οικονόμου

Μέσα στους αιώνες το γκρι χρησιμοποιήθηκε στην τέχνη ως το μέσο και το χρώμα για πειραματισμούς και επίτευξη της αντανάκλασης. Το γκρι ως παράγωγο μίξης του λευκού με το μαύρο, ταυτόχρονα όμως με πολλές αποχρώσεις, είναι το μόνο χρώμα που έχει την ικανότητα να απορροφά και να αντανακλά το φως, δημιουργώντας απεριόριστους θερμούς και ψυχρούς τόνους. Παράλληλα είναι το μόνο χρώμα που βρίσκεται σε μια διαρκή διαδικασία μεταμόρφωσης. Τα έργα της έκθεσης αγκάλιασαν  αυτή την ασάφεια, με το να δημιουργούν ερωτήματα, όπως: Τι είναι ζωγραφική; Τι είναι η αναπαράσταση; Ποια η σχέση και των δύο στην εποχή μας; Η έκθεση  «En Grisaille Nowadays» είχε ως στόχο να εξερευνήσει την ποικιλία και το βάθος, καθώς και τις επιλογές της μονοχρωματικής ζωγραφικής στις αποχρώσεις του γκρι, στο τέλος του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα. Περιελάμβανε εξαιρετικά έργα των Άνταμ Μακούεν, Αντρέας Γκούρσκι, Γιαγιόι Κουσάμα, Χάινς Μακ, Τζιμ Ντάιν, Κάντυ Νόλαν, Τσαρλς Ρέι, Άγκνες Μάρτιν και Μάρτιν Κιπενμπέργκερ.

«Frame of Reference» του Charles Sandison, στην γκαλερί Bernier-Eliades

Ο Charles Sandison επηρεάστηκε από τη (Μετά) Μινιμαλιστική γλυπτική καθώς και την Εννοιολογική Τέχνη και δημιούργησε μία νέα οπτική γλώσσα. Χαρακτηριστικό της δουλειάς του Sandison είναι η χρήση λέξεων που προβάλει με τη βοήθεια υπολογιστή πάνω σε αρχιτεκτονικά στοιχεία: Προσόψεις κτιρίων, τοίχους, οροφές, δάπεδα κτλ. δημιουργώντας video-εγκαταστάσεις. Κάθε λέξη στο έργο του Sandison έχει συγκεκριμένη κίνηση και συμπεριφορά. Με αυτόν τον τρόπο, παράγεται ένα σύστημα, μία τεχνητή νοημοσύνη, ένας μηχανισμός που ο θεατής μπορεί να μαντέψει, αλλά ο σκοπός του οποίου παραμένει ένα μυστήριο. Τα έργα δημιουργούν την αίσθηση ότι ο θεατής βρίσκεται σε ένα ευρύ και ανοιχτό περιβάλλον, μια περιοχή όπου η κίνηση και η μεταμόρφωση των λέξεων δίνουν σχήμα στην ελευθερία της σκέψης και του ονείρου.

«Long Legged Linguistics – Φωνήματα και Πόθοι», των Slavs and Tatars, σύμβουλος επιμέλειας Μαρίνα Φωκίδη, Art Space Pythagorion, Σάμος

Η έκθεση περιελάμβανε παλιότερα έργα των Slavs and Tatars αλλά και έργα που έγιναν ειδικά για αυτή την παρουσίαση. Η δουλειά της διάσημης κολεκτίβας εξερευνά τις εκλεκτικές συγγένειες των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στην «περιοχή ανατολικά του πρώην τείχους του Βερολίνου και δυτικά του Σινικού Τείχους, γνωστή ως Ευρασία». Ο χριστιανισμός, το Ισλάμ, ο κομμουνισμός, οι παραδόσεις των λαών, εξετάζονται με όχημα την γλώσσα και με μια χιουμοριστική προσέγγιση που προσπαθεί να ξορκίσει τους ποταμούς αίματος που έχουν χυθεί για όλες αυτές τις «μοναδικές» και «αδιαμφισβήτητες» ιδέες. Η ομάδα των Slavs and Tatars καταφέρνει να οπτικοποιήσει με ευφάνταστο, τολμηρό και αισθητικά ενδιαφέροντα τρόπο την γραφή, ενώ ταυτόχρονα παίζει με όλα τα θέσφατα όπως η ψυχανάλυση, η θρησκεία και οι πολιτικές ιδεολογίες, για να διακηρύξει το ατελές της ανθρώπινης φύσης και άρα την ανάγκη για ανεκτικότητα.

«Mercedes S500» της Μάρθας Δημητροπούλου, Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα

Πρόκειται για μια γλυπτική εγκατάσταση που αναπαριστά σε φυσικό μέγεθος μια θωρακισμένη Mercedes-Benz S500, κατεξοχήν όχημα μετακίνησης φορέων εξουσίας, κατασκευασμένη αποκλειστικά με πευκοβελόνες. Με το έργο η εικαστικός επιχειρεί ουσιαστικά την αμφισβήτηση τόσο του μέσου για τη δημιουργία του καλλιτεχνικού έργου (οι πευκοβελόνες είναι ένα ευτελές υλικό που η ίδια η φύση έχει απορρίψει), όσο και της μορφής. Το αντικείμενο που έχει επιλέξει – σύμβολο πλούτου, εξουσίας και δύναμης – αποδυναμώνεται, αφού παρουσιάζεται ως μια εύθραυστη μορφή, και χάνει τον κοινωνικοπολιτικό του χαρακτήρα υπονομεύοντας έτσι έμμεσα τα ίδια τα μέσα άσκησης και αντιπροσώπευσης της εξουσίας. Και καθώς η οικονομική κρίση επεκτείνεται, μετασχηματίζεται υπό μια έννοια και το ίδιο σε ένα «υλικό απόρριψης», που κάποια στιγμή θα ξεπεραστεί, όπως τόσα άλλα σύμβολα εξουσίας έχουν ξεπεραστεί στο παρελθόν.

«NOTEMPLE», σε επιμέλεια του εικαστικού καλλιτέχνη HOPE, γκαλερί The Breeder

Ο HOPE αντιμετώπισε την έκθεση ως μια πλατφόρμα εξερεύνησης εναλλακτικών λατρευτικών πράξεων, ως έναν αντι-ναό. Μία σκηνή από το avant-garde θρίλερ Santa Sangre του Alejandro Jodorowsky ήταν το σημείο εκκίνησης για την έκθεση. Οι καλλιτέχνες, που ο ΗΟΡΕ κάλεσε να συμμετάσχουν στην έκθεση, ξεχωρίζουν για τον αντικομφορμιστικό χαρακτήρα της δουλειά τους, η οποία ταυτόχρονα προτάσσει νέους πνευματικούς ορίζοντες. Highlights της έκθεσης οι πειραγμένες φωτογραφίες των αρχαιοελληνικών γλυπτών του HOPE, που δεν είσαι σίγουρος αν απεικονίζουν αγάλματα φαγωμένα από την αρμύρα της θάλασσας ή προφητεύουν την μετάλλαξη του ανθρώπινου είδους, τα αφαιρετικά και λεπταίσθητα γλυπτά του Vassilis H, και τα κολάζ της Kandis Williams που δημιουργεί πολύπλοκα κολάζ με εμφανής επιρροές από τις Αφρο-Αμερικάνικες ρίζες της, χρησιμοποιώντας φωτογραφικό υλικό που αναπαριστά αυτόχθονες Αμερικανούς.

«The System of Objects», επιμέλεια Ανδρέα Αγγελιδάκη και Maria Cristina Didero, Ίδρυµα ∆ΕΣΤΕ

Εμπνευσμένος από το βιβλίο του Jean Baudrillard, The System of Objects, ένα έργο-σταθμό του 1968, ο αρχιτέκτονας και συγγραφέας Ανδρέας Αγγελιδάκης εστιάζει το βλέμμα του στις ποικίλες συλλογές που δημιούργησε στο πέρασμα των χρόνων ο συλλέκτης Δάκης Ιωάννου και εισβάλει στο κεντρικό κτήριο του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ στην Αθήνα με σκοπό την “επανεκκίνησή” τους. Σκοτεινό, προκλητικό, ερεθιστικό, αναζωογονητικό, το πνεύμα των έργων και των αντικειμένων οδηγεί τον θεατή σε ένα περίπλοκο ταξίδι μέσα στους χώρους του ΔΕΣΤΕ. Ο Αγγελιδάκης προχώρησε σε μια αντισυμβατική ανάγνωση της παγκοσμίου φήμης συλλογής και σχεδίασε μια ευφάνταστη παρουσίασή της, καταφέρνοντας να την βγάλει από τα κλισέ των επιμελητών που συχνά έχουν ως  προτεραιότητα το χρηματιστήριο της τέχνης.

«… Try again. Fail again. Fail better», εγκατάσταση του Νίκου Ναυρίδη, Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας, Αισχύλεια 2013

«Ένα έργο, μια διαδρομή νοητική και αισθητηριακή με αφορμή το παρελθόν και πως αυτό συχνά προδιαγράφει το παρόν» λέει ο Ναυρίδης. «Γιατί η Ελευσίνα υπήρξε ένας τόπος που πάντα έκρυβε μέσα της κάτι το απειλητικό, αφού οι επισκέπτες της ζητούσαν να υπερβούν το ανθρώπινο μέτρο, την ανθρώπινη μοίρα. Ένας “Κοινός Τόπος” γεμάτος προσδοκίες και οράματα. Γι’ αυτό και εντελώς γεμάτη από ανάσες, δηλαδή εντελώς άδεια. Κι όμως η ζωή δεν μετριέται από τον αριθμό των αναπνοών που παίρνουμε αλλά από τις στιγμές που μας κόβουν την ανάσα. Ελευσίνα 2013. Ένας τόπος για να συλλογιστείς “τα ανθρώπινα”».

Ο τίτλος της έκθεσης προέρχεται από την φράση του Samuel Beckett «Ever tried. Ever failed. No matter. Try again. Fail again. Fail better».

«pō(-)ĭ-trē», Hydra School Project σε επιμέλεια Δημήτρη Αντωνίτση, Σαχτούρειο Γυμνάσιο,  Ύδρα

Με τη έκθεση «pō(-)ĭ-trē» ο Δημήτρης Αντωνίτσης  θέλησε να διερευνήσει ζητήματα όπως ο λόγος και η γραφή, η ομορφιά, το σφρίγος των νιάτων και το γήρας, η σεξουαλικότητα, το σεξ, η συζήτηση γύρω από τα φύλα και τις κοινωνικές συμβάσεις, η καλαισθησία, η ηθική, ο εκφασισμός, το όνειρο, η Τέχνη. Δημιούργησε ένα Kunstkammer -ένα cabinet de curiosités με όλες τις συνεκδοχές που περιέχει ο όρος, αυτές του θεάτρου, της προπαγάνδας, και του πάτρωνα- όπου ο αιώνιος έφηβος Αντωνίτσης συνάθροισε  ό,τι αγαπά, τις φαντασιώσεις του, τα ιδανικά του, τους φόβους και τις μύχιες σκέψεις του, τη θεώρησή του για τον κόσμο, σαν σε σχολικό λεύκωμα, έχοντας όμως πλήρη επίγνωση ότι είναι ενήλικας και ότι απευθύνεται σε ενηλίκους.