«Γνωριστήκαμε με τον Στιβ εδώ στην Πάτμο το καλοκαίρι του 2009» μου λέει ο Μπάμπης Τσούτσας, γενικός διευθυντής της Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ της Πάτμου, που φέτος συμπληρώνει έξι χρόνια στον φεστιβαλικό χάρτη, και κάπου εκεί καταλαβαίνω τι είναι αυτό που εννοεί όταν συχνά μιλάει για τη μαγική ικανότητα του νησιού να φέρνει απροσδόκητα κόσμο κοντά.
Άνθρωποι του κινηματογράφου κι οι δυο τους, των οποίων ποτέ οι δρόμοι δεν είχαν μέχρι τότε διασταυρωθεί, ο Στιβ Κρικρής κι ο Μπάμπης Τσούτσας βρέθηκαν στο ίδιο τραπέζι σχεδόν τυχαία –ή ίσως πιο σωστά, μοιραία-, χάρη σ’ έναν κοινό γνωστό. «Ο Στιβ ήθελε να κάνει workshops και σεμινάρια», συνεχίζει ο Μπάμπης, «κι εγώ ένα θερινό σινεμά, κι είχαμε έναν κοινό φίλο στον οποίο λέγαμε τις ιδέες μας, ο οποίος κάποια στιγμή είπε “εσείς οι δύο πρέπει να βρεθείτε να μιλήσετε”».
Πριν βρεθώ στην Πάτμο, μού είχαν πει πως ένα απ’ τα πιο συναρπαστικά πράγματα που θα προσέξω στα backstage του φεστιβάλ, είναι το πόσο ακραία διαφορετικοί χαρακτήρες είναι οι δυο του διοργανωτές -αν και οι ίδιοι δεν φαίνονται και τόσο σίγουροι γι’ αυτό: «Ξέρεις, δεν το πολυσκεφτήκαμε, το βάλαμε μπρος από την πρώτη συνάντηση, χωρίς να ξέρουμε τι μάς κρύβει αυτό το πράγμα», θυμάται ο Στιβ, καλλιτεχνικός διευθυντής της διοργάνωσης, μιλώντας για φεστιβάλ που γεννήθηκε ακριβώς μαζί με την ελληνική Κρίση το 2010, πέρασε την πιο περιπετειώδη χρονιά του στην περσινή διοργάνωση, ακριβώς στην καρδιά των capital controls, και φέτος παραμένει όχι μονάχα ζωηρό και ενδιαφέρον, αλλά και γεμάτο ενέργεια, οραματισμό, και σχέδια για το μέλλον. Κι αυτό γιατί, όπως συνεχώς επαναλαμβάνει ο Μπάμπης, η διοργάνωση δεν έχασε ποτέ τον κουλ, παρεΐστικο χαρακτήρα της: «φέραμε φίλους και συνεργάτες απ’ την αγορά, δ/ντες παραγωγής, βοηθούς παραγωγής, ηλεκτρολόγους, τεχνικούς ποπ κορν, μοντέρ, επαγγελματίες καλούς και φίλους που δουλεύαμε μαζί σε διαφημιστικά και διάφορα πράγματα, κι ανέλαβαν ο καθένας από ένα πόστο: ένας έκανε ποπ κορν, άλλος τύπωνε μπλουζάκια, άλλος κουβάλαγε καρέκλες!».
Η αλήθεια είναι βέβαια πως έπαιζαν σε φιλικό γήπεδο, αφού μια βόλτα να κάνεις μονάχα στα καφέ και τα μπαράκια της Χώρας και της Σκάλας, και να σημειώσεις τους σκηνοθέτες, τους παραγωγούς και τους ηθοποιούς του σινεμά που χαλαρώνουν κάνοντας χάζι με τους περαστικούς, καταλαβαίνεις πως το νησί είναι έτσι κι αλλιώς ένα άτυπο θερινό meeting point του ελληνικού οπτικοακουστικού χώρου: «η παρέα εδώ στην Πάτμο ήταν οι περισσότεροι σκηνοθέτες, παραγωγοί, άνθρωποι της τηλεόρασης, συγγραφείς… Οπότε υπήρχε το έδαφος, και έτσι είπαμε, “γιατί δε φτιάχνουμε ένα ωραίο φεστιβάλ, να βλέπουμε ταινίες, να φέρνουμε ξένους καλεσμένους να μιλάνε για το σινεμά τους, και να καθόμαστε όλοι μαζί κάτω απ’ τα αστέρια, να λέμε ωραίες ιδέες με ανθρώπους απ’ όλον τον κόσμο;”». Κι έξι χρόνια μετά, αν έχει ταυτοποιηθεί με κάτι το φεστιβάλ της Πάτμου, είναι ακριβώς αυτό: άνθρωποι του σινεμά και της τιβί, αραχτοί και αγκαζέ με τη μπύρα Fischer που στηρίζει το φεστιβάλ αλαφραίνοντας την ατμόσφαιρα του, μιλάνε χαλαροί για τη δουλειά και το μεράκι τους. Με μια μικρή διαφορά: τώρα, εκτός απ’ το να τα λένε μεταξύ τους, τα λένε και στους ερχόμενους, τους πρωτοεμφανιζόμενους, την επόμενη φρουρά.
Με καθημερινά workshops, panels και σεμινάρια να εναλλάσσονται με τις δεκάδες προβολές, το φεστιβάλ της Πάτμου έχει τα τελευταία χρόνια ρίξει έντονα το βάρος του όχι μονάχα στο να δείχνει σινεμά, αλλά να το διδάσκει και να το παράγει: «Με ενδιαφέρει πάρα πολύ το εκπαιδευτικό κομμάτι, το ενεργό κομμάτι», σημειώνει ο Στιβ για αυτό που έχει γίνει ίσως ο βασικότερος πυλώνας του φεστιβάλ, εξηγώντας πως «για μένα είναι αυτό που από την αρχή είχα οραματιστεί, να γίνει η Πάτμος ένας τόπος εκπαίδευσης νέων κινηματογραφιστών, να φέρνεις ανθρώπους από το industry, δ/ντες φωτογραφίας, σκηνοθέτες, παραγωγούς, που έχουν ένα έργο, και να μπορούν να μεταφέρουν αυτή τη γνώση σε νέα παιδιά. Ζώντας στην Αμερική και σπουδάζοντας εκεί, είχα την τύχη να μπορώ να το βιώσω αυτό, όμως εδώ στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολο».
Το φεστιβάλ, που σε συνεργασία με τον OTE TV έχει ήδη περάσει και στην παραγωγή («κάναμε ένα σπονδυλωτό ντοκιμαντέρ με πορτρέτα της Πάτμου, και κάτι αντίστοιχο θα γίνει και φέτος με το προσφυγικό» είχε σημειώσει νωρίτερα ο Στηβ, με αυτή του τη στόχευση έχει διαμορφώσει σε κάποιο βαθμό και το βασικό κοινό στο οποίο απευθύνεται. «To βασικό κοινό του φεστιβάλ είναι οι κινηματογραφιστές, Έλληνες και ξένοι, που απ’ τη μεριά των Ελλήνων θέλουν να πάρουν τις ταινίες τους και να τις βγάλουν έξω, ή να κάνουν συμπαραγωγές με το εξωτερικό, να διεθνοποιήσουν σε κάθε περίπτωση το έργο τους, και απ’ την άλλη οι ξένοι, οι οποίοι έχοντας καταφέρει κάποια πράγματα στον τομέα τους, έρχονται στην Πάτμο να χαλαρώσουν και να βρουν νέες ιδέες» εξηγεί ο Μπάμπης, αναφέροντας ονόματα όπως αυτά του Alexander Payne και της παραγωγού του Ken Loach, Rebecca O’Braien, ως το είδος των επαγγελματιών που «έρχονται στην Πάτμο για να χαλαρώσουν και να πάρουν ιδέες, χωρίς να βομβαρδίζονται από το industry, χωρίς ατζέντες, χωρίς πορτιέρηδες, χωρίς λιμουζίνες και φλας και photo calls, κι όλα αυτά τα πράγματα που τους κυνηγούν απ’ το PR σε κάθε φεστιβάλ που πηγαίνουν – αυτό δηλαδή που δεν συμβαίνει και δε θα συμβεί ποτέ».
Αυτή η χαλαρή, low-key προσέγγιση την οποία προσπαθούν να διασφαλίσουν οι δυο διευθυντές, κάνοντας πολύ προσεκτικά βήματα στο ρυθμό και τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώνουν το φεστιβάλ, έχει χτίσει και μια ιδιαίτερη, τρυφερή κι αγαπησιάρικη σχέση και με το υπόλοιπο κοινό της διοργάνωσης: τους ντόπιους, τους τουρίστες, και τους απλούς περαστικούς, που είδαν οθόνη και κόπιασαν. «Οι ντόπιοι το αγκάλιασαν κι αυτοί, γιατί δεν έχουν σινεμά εδώ, κι η προσέλευση ήταν ιδιαίτερα συγκινητική, όπως συγκινητική άρχισε να γίνεται μάλιστα και η βοήθεια από τους ντόπιους – την πρώτη χρονιά ήταν όλοι λίγο μουδιασμένοι, και δεν πλησίαζαν πολύ», παραδέχεται ο Μπάμπης, για να συμπληρώσει ο Στιβ πως πλέον «κόσμος που δεν ξέρω με πλησιάζει και με ρωτάει “πότε θα γίνει το φεστιβάλ, το περιμένουμε”, και μάλιστα τη μία χρονιά που κόλλησε λόγω οικονομικής δυσχέρειας, έλειψε πάρα πολύ απ’ το νησί: για ‘μένα είναι πολύ μεγάλη ηθική ικανοποίηση να βλέπεις τον κόσμο να το θέλει, να το ζητάει».
Πριν βρεθώ στην Πάτμο, μου είχαν πει πως ένα απ’ τα πιο συναρπαστικά πράγματα που θα προσέξω στα backstage του φεστιβάλ, είναι το πόσο ακραία διαφορετικοί χαρακτήρες είναι οι δυο του διεθυντές, και μάλλον είχαν δίκιο: ο Μπάμπης γεμάτος ενέργεια και μ’ ένα κεφάλι που βγάζει ατμούς απ’ τις πολλές ιδέες που βράζουν εκεί μέσα, ο Στιβ πιο μειλίχιος, σαν σε συνεχή ζεν ισορροπία ανάμεσα στον ρομαντισμό, τον οραματισμό και τον πραγματισμό. Είναι προφανώς κλισέ να πει κανείς πως αλληλοσυμπληρώνονται, τα κλισέ όμως έχουν λόγο που υπάρχουν ως γνωστόν, κι αυτή η ισορροπία ανάμεσα στους δυο χαρακτήρες είναι κι η αιχμή του φεστιβάλ που έστησαν: απ’ τη μια ο συνεχής καλπασμός του κι οι στόχοι που κατακτιούνται σε ολότελα ενθαρρυντικούς ρυθμούς («όσα είχαμε προγραμματίσει για την πρώτη πενταετία τα καταφέραμε στα πρώτα τρία χρόνια», καμαρώνουν οι διοργανωτές), απ’ την άλλη οι ιστορίες καθημερινής μαγείας που συμβαίνουν στα πέριξ της διοργάνωσης («έχουμε συνεργάτες που έχουν μεταναστεύσει, έχουν γίνει παραγωγοί στο Λος Άντζελες, και μας λένε “έρχομαι πίσω για το φεστιβάλ για να ξαναφτιάξω ποπ-κορν”» λένε και λάμπουν από ακόμα μεγαλύτερη περηφάνια). Είναι σαν το κάρμα που τους είχε φέρει μαζί σ’ εκείνο το τραπέζι το 2009, να τους έχει πάρει από πίσω και να τους προσέχει.
Δεν είναι όμως μόνο το κάρμα, ούτε μόνο η τύχη που φαίνεται να τους πηγαίνει. Η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς άλλωστε, κι οι ενέργεια που εκπέμπουν και οι δυο τους, δεν πιάνει μία μπροστά στο συνδυασμό τρέλας και ζαμανφουτισμού που φαίνεται να τους διατρέχει. Και που προφανώς όλο τους ξελασπώνει: «Το ’15 είχαμε μια χρονιά χαμένη» θυμάται ο Μπάμπης, «γιατί ενώ έγινε το φεστιβάλ, έγινε στην καρδιά των capital controls, οπότε δυο βδομάδες πριν το φεστιβάλ μας είπαν όλοι “Περιμένετε”. Όλοι: οι χορηγοί, το νησί, όλοι», διηγείται, με το χαμόγελο του ανθρώπου που επέστρεψε απ’ την παράνοια. «Τους λέμε “δεν υπάρχει περιμένετε”: ή “ακυρώστε”, όπως ακύρωσαν πάρα πολλά events σ’ όλη την Ελλάδα, ή “πάμε να το κάνουμε”».
Ποια ήταν η πορεία μπορεί κανείς να το μαντέψει. «Όλο το συνεργείο μας, είπε “πάμε να το κάνουμε όπως είμαστε”», συνεχίζει ο Μπάμπης, «κι έτσι ξεκινήσαμε να έρθουμε στην Πάτμο και δεν ξέραμε αν θα υπάρχει Πάτμος εδώ. Μάς έλεγε ο δήμαρχος ότι δεν μπορούν να βρουν βενζίνη για να δουλέψει το ρεύμα, τέτοιες καταστάσεις. Οπότε ξεκινήσαμε να κάνουμε ένα φεστιβάλ με το ίδιο πρόγραμμα, κόψαμε τον έναν χώρο μόνο και κάποιες ταινίες, και βρεθήκαμε να κάνουμε μια πατέντα, ένα πείραμα: βάλαμε μια οθόνη σε έναν εσωτερικό χώρο, και μια οθόνη στον εξωτερικό του τοίχο, για να δημιουργήσουμε μια ταυτόχρονη προβολή της ταινίας σε δυο οθόνες!». Και κάπως έτσι, στην πιο ζόρικη χρονιά του φεστιβάλ, στήθηκε το πρώτο (και πιθανά το τελευταίο) mutliplex που έχει στηθεί ποτέ στη Χώρα της Πάτμου.
Το οποίο, αν μη τι άλλο, δείχνει πώς όταν υπάρχει επιμονή και διάθεση όλα μπορεί κανείς να τα πετύχει, οπώς μπορεί κι η Πάτμος να πετύχει τους επόμενους, μεγαλεπίβολούς της στόχους: «Το φεστιβάλ να αδελφοποιηθεί μ’ ένα μεγάλο φεστιβάλ του εξωτερικού, να στηθεί μια πλατφόρμα προβολής μικρού μήκους ταινιών οι οποίες θα έχουν τη δυνατότητα να πάρουν τηλεοπτική και ψηφιακή διανομή, αλλά και να ταξιδέψουν σε άλλα φεστιβάλ μέσω της Πάτμου, και να δημιουργηθεί ένα summer school με ξένους καθηγητές και ένα πολύ σοβαρό developement panel», σημειώνουν οι διοργανωτές. Το μόνο που δεν θέλουν να πειράξουν είναι αυτή η τόσο κλασική, σχεδόν κουλέρ λοκάλ δυσκολία που έχει το νησί στην πρόσβαση. «Μας αρέσει αυτή η δυσκολία», σημειώνουν, «γιατί έτσι, έρχονται μόνο όσοι πραγματικά το θέλουν».
Εμάς πάντως, μετράτε μας σ’ αυτούς που θέλουν.
Το 6ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Πάτμου ολοκληρώνει στις 27 Ιουλίου τις προβολές και εκδηλώσεις του σε διάφορα σημεία της Σκάλας και της Χώρας της Πάτμου, κι η Popaganda ήταν εκεί, μεταφέροντας τον παλμό μιας #cannotbedownloaded διοργάνωσης.
