Περπατώντας στην Πανεπιστημίου με τον Martin Knuijt

Βρεθήκαμε με τον Martin Knuijt (η προφορά του επωνύμου του μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημιές στη γλώσσα σας, ας διατηρήσουμε λοιπόν τους λατινικούς χαρακτήρες) την επόμενη μέρα των εγκαινίων της έκθεσης «Η Αθήνα στο κέντρο» που παρουσιάζει τις οριστικές μελέτες που κέρδισαν τον διαγωνισμό του Rethink Athens για την ανάπλαση του κέντρου της Αθήνας με άξονα την Πανεπιστημίου. Το ραντεβού μας ήταν στο κέντρο της Στοάς Tου Βιβλίου δίπλα στον ρωσικό πολύγραφο. Έφτασα δέκα λεπτά νωρίτερα και όταν ήρθε ο αρχιτέκτονας που ηγείται του ολλανδικού γραφείου Okra που κέρδισε τον διαγωνισμό, φάνηκε να ξαφνιάζεται λίγο. «Εντάξει κι εγώ από τον ολλανδικό νοτο είμαι κι έχω συνηθισει να είμαστε κάπως χαλαροί σχετικά με τα ραντεβού μας, εδώ έχω εξοικειωθεί για τα καλά με αυτό που λέτε ακαδημαϊκό τέταρτο».
O Martin Knuijt είναι γελαστός, συνεργάσιμος (ακόμα κι αν πρέπει να στηθεί στη μέση της Πανεπιστημίου με το φανάρι να αναλαβει πράσινο από στιγμή σε στιγμή  χαμογεώντας στα μηχανάκια που σκαρφαλώνουν στο πεζοδρόμιο της Κοραή), καθόλου σοβαροφανής. Μοιάζει και στα τρία αυτά χαρακτηριστικά με τον συνάδελφό του Αλφρέντο Μπρίλεμπουργκ που επιβλέπει την συμπληρωματική πλατφόρμα του Rethink, το Reactivate Athens, στοιχεία που τους δίνουν επικοινωνιακό προβάδισμα. Μπορεί να μιλήσει με την ίδια άνεση για τον αγαπημένο του Άγιαξ, ενώ αραδιάζει συνεχώς παραδείγματα από τη διεθνή πρακτική που μπορούν να φανούν χρήσιμα στην περίπτωση της Αθήνας. Και στέκεται ιδιαίτερα στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης της πόλης μας. Όχι με την πεσιμιστική έννοια του «δεν υπάρχει αύριο», αλλά τονίζοντας τη διάσταση της κοινωνικής ειρήνης που μπορεί να προωθήσει μια πόλη σε αναγέννηση.

«Κανονικά δε συμμετέχουμε σε ανοιχτούς διαγωνισμούς, παίρνουμε έργα με αναθέσεις, όμως ο συγκεκριμένος ήταν μεγάλη πρόκληση. Από τη μία πλευρά γιατί η Αθήνα σηματοδοτεί την αφετηρία του ευρωπαϊκού πολιτισμού κι από την άλλη γιατί αντιμετωπίζει όλα αυτά τα προβλήματα σήμερα. Είμαστε εξειδικευμένοι στην αρχιτεκτονική τοπίου και το πρώτο που κοιτάμε είναι η πόλη ως σύνολο.

Η προσέγγισή μας, επομένως, όφειλε να σεβαστεί τα διάφορα στρώματα ιστορίας που φέρει η Αθήνα στο δέρμα της και παράλληλα να προσθέσει μοντέρνες σύγχρονες λύσεις. Το σημαντικό όμως με κάθε προσθήκη είναι η διαχρονικότητα, ας πούμε σε εκατό χρόνια να έχει αφομοιωθεί τόσο ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι υπήρχε ανέκαθεν. Δε μας ενδιέφερε να αφήσουμε διακριτή την υπογραφή μας όσο να προσαρμοστούμε και να φανούμε χρήσιμοι»

Kάνει τις απαραίτητες συστάσεις, συμπληρώνοντας μια βασική περιγραφή του τρόπου με τον οποίο εργάστηκε το αρχιτεκτονικό γραφείο Okra. «Φυσικά, ήρθαμε στην Αθήνα για να παρατηρήσουμε από κοντά την κατάσταση, όμως το πιο σημαντικό ήταν να δημιουργηθεί η ομάδα η οποία ταίριαζε στην περίσταση. Συνεργαστήκαμε με ειδικούς στη μικτή αστικοποίηση, με το πανεπιστήμιο του Wageningen για βιοκλιματικές συμβουλές και διοργανώσαμε εσωτερικά workshops προκειμένου να εξετάσουμε τις δυνατότητες και τις προκλήσεις του project. Στη συνέχεια σχεδιάσαμε το όραμά μας, αυτό που μπορείτε να δείτε στις μακέτες».
Ο Knuijt είχε επισκεφθεί ξανά την πόλη μας πριν  από αρκετα χρόνια ως φοιτητής. Η σημερινή εικόνα είναι φυσικά εντελώς διαφορετική. «Πρόκειται για μια πόλη κατακερματισμένη, μια πόλη της οποίας οι γειτονιές δεν συνδέονται άνετα κι εύκολα. Επίσης, είναι εμφανές το κυκλοφοριακό πρόβλημα, ενώ ακόμα και κάποιος που δε ζει εδώ είναι εύκολο να εντοπίσει τον πόνο που βιώνει η πόλη λόγω κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών. Η πρώτη εντύπωση ήταν λοιπόν αντιφατική, το βάρος των μνημείων κοντράρεται με την ανάγκη για βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης, ο αέρας της ιστορίας συναντά π.χ. την έλλειψη πρασίνου μεσαίας κλίμακας. Ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα είναι τα τόσα πολλά άδεια/εγκαταλειμμένα κτίρια».

Στρατηγικές για μια νέα Αθήνα

«Οι στόχοι μας λοιπόν κινηθήκαν σε τρεις άξονες.
Πρώτον, ο περιβαλλοντικός. Σχεδιάσαμε μια πράσινη σπονδυλική στήλη στο κέντρο της πόλης. Το πράσινο δεν είναι απαραίτητο μόνο γιατί γενικά κι αόριστα καλλωπίζει. Δίνει και πρακτικές λύσεις ειδικά σε μια πόλη που προσπαθεί να ξαναβρεί τη σχέση της με τον δημόσιο χώρο. Δημιουργεί σκιά, χαμηλώνει τη θερμοκρασία, κάνει πιο ελκυστικά τα σημεία δημόσιου συγχρωτισμού.

Επίσης, υπάρχει το ζήτημα του νερού. Το καλοκαίρι έχετε έλλειψη, σχεδόν όπως οι αφρικάνικες χώρες, ενώ το χειμώνα υποφέρετε από πλημμύρες μόλις βρέξει λίγο παραπάνω. Ο σκοπός είναι να αναδιοργανωθεί ο τρόπος συγκομιδής του νερού ούτως ώστε να χρησιμοποιηθεί στη φύτευση και να εξυπηρετηθεί το προαναφερθέν πράσινο concept. Είναι πολύ σημαντικό για τις σύγχρονες πόλεις να είναι αυτάρκεις με τα βρόχινα αποθέματα και να μη χρειάζεται να χρησιμοποιούν από εκείνα του πόσιμου νερού.

Ο δεύτερος άξονας είναι η ανάγκη μιας διαφορετικής ισορροπίας όσον αφορά το κυκλοφοριακό με καλύτερες συνδέσεις κι αποσυμφόρηση κεντρικών αξόνων. Θα επεκταθεί ας πούμε η γραμμή του τραμ μέχρι το τέρμα της οδού Πατησίων και θα αντιστραφεί η κίνηση στην Ακαδημίας και την Αγίου Κωνσταντίνου με ταυτόχρονη πεζοδρόμηση του μέρους της Πανεπιστημίου από την Πατησίων μέχρι την Γ’ Σεπτεμβρίου. Η υπερβολική χρήση του αυτοκινήτου ακόμα και για απλές μετακινήσεις δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Το αντιμετώπισαν κι άλλες πόλεις που έκαναν τη μετάβαση σε ηπιότερη χρήση. Φυσικά, έχει να κάνει με την ποιότητα των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Αν έχεις μόνο μια γραμμή μετρό, ναι χρειάζεσαι το αμάξι σου. Αν έχεις τρεις όμως (κι ετοιμάζεται και η τέταρτη), τα πράγματα είναι καλύτερα. Δεν έχεις πρόβλημα στάθμευσης και στο τέλος της ημέρας κινείσαι και πιο γρήγορα. Το παράδειγμα του παριζιάνικου τραμ θα χρησιμοποιήσω εδώ γιατί είναι πολύ ενδεικτικό μιας εξαιρετικής  κάλυψης του αστικού ιστού της γαλλικής πρωτεύουσας.

Κι ο τρίτος άξονας είναι η Αθήνα να ξαναγίνει ζωντανή. Προωθούμε την ιδέα «μιας πόλης – θεάτρου 1000 δωματίων» προσπαθώντας να βρούμε έστω και προσωρινές λύσεις για τα άδεια κτίρια. Σκεφτείτε το κάπως σαν την έκθεση εδώ στη Στοά Του Βιβλίου που 20 καταστήματα έχουν γίνει για αυτό διάστημα χώροι έκθεσεις για τις οριστικές μακέτες. Δεν μπορούμε να διατάξουμε, να επιβάλλουμε συγκεκριμένους τρόπους αξιοποίησης, αλλά μπορούμε να δώσουμε γενικές κατευθύνσεις και να προωθήσουμε την pop up κουλτούρα των εναλλασσόμενων χρήσεων. Έχουμε μελετήσει κι εξετάσει ανάλογα διεθνή παραδείγματα – Βερολίνο, Παρίσι, Νέα Υόρκη, Σαγκάη. Ή ας πούμε στο Άμστερνταμ που υπάρχει η ιδέα του “Upsterdam” που σπρώχνει νέους επαγγελματίες σε άδεια γραφεία διασπαρμένα σε όλη την πόλη. Εκεί, η κεντρική ιδέα είναι η αντίθετη της «κεντρικοποίησης» αλλά είναι πολύ ενδιαφέρουσα η υλοποίησή της. Στο Βερολίνο έβαλαν μπροστά το καλλιτεχνικό κομμάτι και με άξονα, π.χ. τις γκαλερί συνδύασαν τον πολιτισμό με τη νεανική κατοικία. Στην Αγγλία προώθησαν μέσω ίντερνετ το matchmaking σε εμπορικές ζώνες ούτως ώστε οι ιδιοκτήτες να μη μένουν με άδεια ακίνητα. Διαφορετικές πόλεις βρήκαν διαφορετικές λύσεις για διαφορετικά προβλήματα».

Στην επόμενη σελίδα: «Η κατάσταση της Αθήνας είναι σχεδόν “ή τώρα ή ποτέ”»