Η περιοχή του πάλαι ποτέ κατάφυτου από λιόδεντρα Ελαιώνα ήταν, κάποτε, γεμάτη περιβόλια και κεραμοποιεία, πλινθοποιεία και βυρσοδεψεία. Από τον Ελαιώνα, μέχρι και το 1950, έπαιρνε τις προμήθειες για να τραφεί και να ζήσει ολόκληρη η Αθήνα. Μπορεί τη θέση των βιοτεχνιών να έχουν λάβει, πια, τα εργοστάσια, αλλά κάποια πράγματα έχουν μείνει απαράλλαχτα.
Υπάρχει κάπου εκεί ένα στέκι που συνεχίζουν σταθερά να επιλέγουν οι Αθηναίοι-και όχι αποκλειστικά- για το αυθεντικό κρασί του, τα νόστιμα, απλά του πιάτα και τις ατελείωτες ιστορίες που ζουν εντός του ακόμα. Το όνομα αυτού, όπως αναγράφεται στη χαρακτηριστική ταμπέλα της οδού Σαλαμίνος: Οινομαγειρείο Λελούδα.
Από τα τραπέζια του έχουν περάσει εργάτες, πλανόδιοι αμαξάδες και μικροπωλητές, παρέες μουσικών, ρεμπέτες όπως ο γνωστός Ρούκουνας, άνθρωποι των τεχνών, ποδοσφαιριστές όπως ο Σαραλιώτης και ο Λεμονίδης, αστοί και μεγαλοαστοί, ποιητές όπως οι Μαρδάς και Κοντογιάννης, ακόμα και επώνυμοι που θέλουν να βρουν την ησυχία τους σε μια γωνιά, όπως κάποτε και επί σειρά ετών ο σχεδιαστής Μιχάλης Ασλάνης.
Το 1910, περίπου, χτίστηκε το μαγαζί, από τον τότε προύχοντα της περιοχής, με αφορμή μια παρεξήγηση με μια κοντινή ταβέρνα, στην οδό Πέτρου Ράλλη. «Τα σπίτια είναι χαμηλά, σαν έρημοι στρατώνες»: αυτός ο στίχος με πρόλαβε αμέσως μόλις αντίκρισα πρώτη φορά πριν δύο χρόνια την πρόσοψη του Λελούδα.
Το 1928, ο παππούς του σημερινού ιδιοκτήτη, του Δημήτρη Λελούδα, με το ίδιο ακριβώς όνομα, ξεκίνησε να γράφει μια ιστορία που φέρει ακόμα την υπογραφή του. Πριν αγοράσει, όμως, ο Λελούδας το μαγαζί, το είχε η αδερφή του, η Μαρία με τον άντρα της, τον Μανώλη Κοκκινογένη. Από το 1928 μέχρι το 1970, ο Λελούδας ήταν μπακάλικο και κρεοπωλείο, απλώς ο κόσμος-οι άντρες, για την ακρίβεια- μπορούσε, λίγο πολύ, να διαλέξει κάτι και να το τσιμπήσει σε ένα από τα τραπέζια: κονσέρβες, μεζέδες και τα συναφή. Αυτό, βέβαια, από το 1950 κι ύστερα. Κάποιος συγγενής του Δημήτρη Λελούδα από την Κύθνο, Γιώργος στο όνομα, είχε δικό του καμίνι στην περιοχή και απαγόρευε στους εργάτες του να φάνε στου Λελούδα. «Όταν, όμως, ήταν να πεθάνει, τον θυμήθηκε τον παππού μου τον Μήτσο και τον ανέφερε κάπως σα μετανιωμένος, σα να του’ πνιγε κάτι την ψυχή…», θυμάται ο Δημήτρης Λελούδας ο νεώτερος.
Έξω από την ταβέρνα, δεν είχε φτιαχτεί μέχρι τη δεκαετία του ‘60 δρόμος, είχε χώματα και λάσπες. Η οροφή του μαγαζιού ήταν τσίγκινη, αλλά οι σταγόνες της βροχής που συχνότατα νέρωναν τα ποτήρια με το κρασί, δεν πτοούσαν τους πιστούς του Λελούδα, αυτούς που είναι οι παππούδες και οι πατεράδες των σημερινών επισκεπτών.
Από τον Λελούδα έχουν περάσει και ξαναπεράσει ο σεφ Ηλίας Μαμαλάκης, ο φωτογράφος Ανδρέας Σμαραγδής, ο δήμαρχος Γιώργος Καμίνης, ο δημοσιογράφος Δημήτρης Παπαχρήστος και η μουσικός Φεβρωνία Ρεβίνθη.
Μια χαρακτηριστική ιστορία, αυτή από τον καιρό της Κατοχής, με τη γιαγιά του σημερινού ιδιοκτήτη στα ηνία του μαγαζιού, απουσία των αντρών στο μέτωπο, αφηγείται ως εξής ο ιδιοκτήτης: «Περνούσε κάποιος Γερμανός και της παρενόχλησε, όταν, όμως, ήρθε η Γκεστάπο για ανάκριση, ο αρχηγός, ο…αρχιγκεσταπίτης υπερασπίστηκε τη γιαγιά μου και χαστούκισε μπροστά στα μάτια της τον Γερμανό που της είχε βάλει χέρι. Η γιαγιά μου τη θυμόταν πάντοτε αυτή τη μικρή ιστορία και την είχε καμάρι», λέει χαμογελαστός ο ιδιοκτήτης.
Το 1970, ανέλαβε ο γιος του Δημήτρη Λελούδα, ο Βασίλης, ο οποίος γεννήθηκε όπου ακριβώς γέννησε και η γυναίκα του τον γιο τους, τον Δημήτρη: σε ένα δωμάτιο που βρισκόταν εκεί που σήμερα έχει μόνο βαρέλια, πίσω από τη χαμηλή, μπλε πορτούλα μες στο μαγαζί. «Γεννήθηκα το 1972, ημέρα Παρασκευή. Η μητέρα μου, μέχρι και Πέμπτη απόγευμα, τηγάνιζε μπακαλιάρο», εξομολογείται στην Popaganda ο Δημήτρης Λελούδας.
Τα χρόνια της ιδιοκτησίας του πατέρα του, του Βασίλη, από τα τέλη δηλαδή της δεκαετίας του’60, το μαγαζί άρχισε να αποκτά πιο καθαρά το ύφος της ταβέρνας. Άρχισε η αστυφιλία, άνοιξαν οι βιομηχανίες και κατέφθαναν οι εργάτες. Ο Βασίλης Λελούδας έστρωνε τις λαδόκολλες και σέρβιρε μαγειρευτά, μπριζόλα στο μαντέμι και, μετά το 1992, και μπακαλιάρο σκορδαλιά.
Αλέξανδρος, ο κλασικός σερβιτόρος του Λελούδα.
Ανέκαθεν, όμως, οι άνθρωποι έρχονταν στον Λελούδα για το βαρελίσιο κρασί του, με το οποίο ο παππούς Δημήτρης, άρχισε να ασχολείται λίγο πριν τον πόλεμο, λόγω κουμπαριών που διατηρούσε στα Μεσόγειο και τα Καλύβια, περιοχές φημισμένες για τα αμπέλια τους. Θαμώνες της ταβέρνας έχουν ισχυριστεί ότι η γεύση του κρασιού είναι ίδια και απαράλλαχτη από τότε που το δοκίμασαν για πρώτη φορά, άλλοι από το 1950, που έρχονταν ως παλικάρια, άλλοι από το 1960, 1970 και πάει λέγοντας. Μες στους θαμώνες αυτούς, βρίσκονται, πλέον και γυναίκες, οι οποίες, ειδικά, τα τελευταία είκοσι χρόνια, κονταροχτυπιούνται αριθμητικά με τους άντρες πελάτες.
Ο Δημήτρης Λελούδας έχει, φυσικά, αναγκαστεί, αλλά και επιλέξει να αλλάξει μερικά πράγματα στο μαγαζί:
«Δεν σερβίραμε τηγανιτές πατάτες, εγώ τις έβαλα, γιατί άρχιζε να ζητάει ο κόσμος. Επίσης, και ο παππούς και ο πατέρας μου έφερναν από το νησί μας (σσ: την Κύθνο) ένα συγκεκριμένο τυρί, το οποίο δεν μπορώ να φέρω πια, γιατί δεν έχει Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης, ούτε υγειονομικές προδιαγραφές. Το κομμάτι της μουσικής δεν μας αφορούσε τρομερά, γιατί μέσα εδώ οι άνθρωποι έρχονταν κι έρχονται για να κουβεντιάσουν μεταξύ τους. Πολύ συχνά και αυθόρμητα, έρχονται μουσικές παρέες και είτε με όργανα, είτε μόνο με τραγούδια α καπέλα, φτιάχνουν ατμόσφαιρα. Είναι συγκεκριμένες παρέες που τις αποκαλούμε, χαρακτηριστικά, κομπανίες, οι κομπανίες του Λελούδα. Επί παππού Μήτσου, ερχόταν συχνά ένας κύριος με γραμμόφωνο. Ο πατέρας μου πήρε ένα τζουκ μποξ. Εμείς τώρα, δεν παίζουμε μουσική από ραδιόφωνο ή σιντιέρα, υπάρχει αυτή η ηρεμία που σπάει από τα γέλια και τις κουβέντες, ή από κάποιο αυθόρμητο τραγούδισμα. Επίσης, το μαγαζί κλείνει Ιούνιο με Αύγουστο, μαζί με τα σχολεία, αλλά ο παππούς δεν το έκλεινε ποτέ. Κάτι άλλο, που έχει αλλάξει στον Λελούδα, ως προς το κρασί: ο μπαμπάς μου είχε κόκκινο κρασί μέχρι τα Χριστούγεννα, μετά δε σερβίριζε καθόλου. Ο παππούς, δε, επέμενε στο να σερβίρουμε ένα μόνο κρασί, λευκό, λόγω της νοοτροπίας της ρετσίνας. Αν ζητήσεις κρασί εδώ μέσα και δεν προσδιορίσεις, θα σου φέρουμε λευκό. Φυσικά, έχω και κόκκινο. Παλιότερα, ερχόντουσαν σχεδόν αποκλειστικά για το κρασί, το φαγητό ήταν η συνοδεία. Τώρα, αυτό έχει λιγάκι αντιστραφεί-γενικώς, πιστεύω ότι στην Ελλάδα πάνω από όλα θέλουμε να φάμε. Το τι θα πιούμε μάς νοιάζει, αλλά σε δεύτερο ρόλο. Αρκετοί χυματζήδες, έχουν χαλάσει τη φήμη του χύμα κρασιού, γιατί δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους. Κανονικά, δεν έχουμε να ζηλέψουμε τίποτα από τους γνώστες των εμφιαλωμένων κρασιών, αν το χύμα κρασί μας έχει ποιότητα. Και το δικό μας είχε, έχει και θα έχει».
Το παρελθόν υπενθυμίζει διακριτικά τις ευθύνες του παρόντος, ώστε να μπορέσει να υπάρξει μέλλον στην επιχείρηση.
Στον Λελούδα σήμερα, στο κομμάτι του κρασιού, απασχολούνται η οινολόγος Μαρία Τζίτζη, αλλά και, από το 2005, ο βαρελάς Μανώλης Σιγάλας, ο οποίος διαδέχτηκε τον βαρελά που συνεργαζόταν με τον Λελούδα από το 1946, τον Γιάννη Βλάχο.
« Το 1946, ο δωδεκάχρονος τότε Γιάννης είχε περάσει από το μαγαζί και ο παππούς μου τον έδιωξε. Ο εργοδότης του μικρού, ο Νικόλας ο Διγενής εγγυήθηκε γι’ αυτόν και ξεκίνησε μια μακρά συνεργασία και, μετά, φυσικά φιλία, Μέχρι το 2001, δεν μπήκε άλλος βαρελάς στο μαγαζί μας. Ο Μανώλης Σιγάλας βοήθησε πολύ σε αυτή τη μεταβατική φάση και τον ευγνωμονώ. Από το 2004 με 2005, το μαγαζί είναι στα δικά μου χέρια και αυτό έχει, πια, διαφορετική ευθύνη, από αυτή που είχα ως εργαζόμενος στο πλευρό του πατέρα μου. Παρουσιάστηκαν αρκετά προβλήματα και δυσκολίες. Ας πούμε, αρχής γενομένης από το 2007 και με κορύφωση το 2010, ας πούμε, ο καταυλισμός των Ρομά εδώ στην περιοχή μάς ζόρισε πολύ και οι ισορροπίες είναι πολύ λεπτές με αυτό το θέμα».
Έξω από τον Λελούδα, υπάρχει μια αλάνα κι εκεί παρκάρουν τα τροχοφόρα τους σπίτια οι Ρομά. Μικρά κορίτσια με φούξια μπλούζες παίζουν και φωνάζουν, τα αγόρια λερώνουν τις μούρες τους με το χώμα. Η ανθρωπογεωγραφία της περιοχής έχει αλλάξει. Έξω από το μαγαζί, δεν βρίσκονται παρκαρισμένα κάρα, και κανένας πια σχεδόν από τους θαμώνες δε φορεί καβουράκι. Με τα smartphones στο τραπέζι τρωγοπίνουν τώρα οι νεώτεροι πελάτες, οι φοιτητές, οι δικηγόροι και οι υπάλληλοι, που εύκολα γίνονται φίλοι με το μαγαζί και μεταξύ τους. Αυτό είναι που δεν έχει αλλάξει στα χρόνια: η αίσθηση ότι μπαίνεις σε σπίτι, σε ένα σπίτι αυστηρό, λιτό, χωρίς μπιχλιμπίδια στους τοίχους, μα με φίνα υλικά μες στο κελάρι και με κρασοβάρελα μερακλίδικα. Στη μέσα δεξιά κάμαρα, κρέμονται οι ασπρόμαυρες και κιτρινωπές φωτογραφίες των προγόνων που, στιβαροί και αθώοι, κοιτάζουν τα τραπέζια μέσα από τα κάδρα τους. Η πόρτα του τους χωρίζει από την κεντρική αίθουσα είναι ακόμα σημαδεμένη από τα χρόνια της Κατοχής.
Από την Κύθνο, στον Ελαιώνα και από τον Ελαιώνα, σε όλη την Ελλάδα ο Λελούδας. Το σημείο όπου βρίσκεται η οικογενειακή επιχείρηση δεν είναι πέρασμα. Όποιος έρχεται μέχρι εκεί, έρχεται και ξαναέρχεται για την ταβέρνα κι αυτό είναι από μόνο του σημαντικό. Και ο Λελούδας, εκτός από τις γεύσεις και την ιστορία του, είναι και το προσωπικό του: τα τελευταία χρόνια, η Άννα και η Γεωργία μέσα στην κουζίνα, ο Αλέξανδρος και η Μαρία στο σέρβις, ο Δημήτρης στα πάντα όλα.
«Θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ τον κόσμο που στηρίζει τον Λελούδα. Ο αξέχαστος δάσκαλος και φίλος Πάνος Γεραμάνης, τώρα πια, έρχεται κοντά μας μέσω των φίλων του, των ποιητών. Με συγκινεί, ακόμα, που έχω πελάτες εδώ και χρόνια καθηγητές σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, οι οποίοι κανονίζουν τις πτήσεις τους, ώστε να προλάβουν να περάσουν από το μαγαζί, να πιουν ένα ποτήρι. Την ίδια ευγνωμοσύνη έχω στο Νίκο Τριανταφυλλίδη, που περιέλαβε τον Λελούδα στα «Στέκια» του, σε αυτή την πολύ ωραία εκπομπή του. Και, πράγματι, αυτή η ταβέρνα είναι στέκι. Φίλος συμπατριώτης και θαμώνας έκανε εδώ το μνημόσυνο του πατέρα του. Το κάψαμε για το μπάρμπα- Νίκο!», λέει ο Δημήτρης Λελούδας και κάνει μια να τσουγκρίσει το ποτήρι του με το δικό μου. Η δίπλα από το τραπέζι της κουβέντας μας παρέα έχει πιάσει ένα τραγούδι του Παπάζογλου μελαγχολικό.
