Ακούγοντας «καπετάνιος», το μυαλό μας πάει σε έναν τύπο με κοιλιά, μούσια, κάποια κρυμμένα μισοσβησμένα τατουάζ της κακιάς ώρας, ίσως μια πίπα στο στόμα. Σε έναν τύπο που τη βγάζει μόνο και μόνο για να πιει κανά δυο γουλιές λαθραίου αλκοόλ και πολύ πιθανό να μοιάζει με τον καπτεν Αντόκ από τις περιπέτειες του Τεν Τεν. Ακόμα κι αν αυτή η περιγραφή είναι μυθιστορηματική ή κινηματογραφική, σε κάθε περίπτωση ακούγοντας «καπετάνιος» σκεφτόμαστε αρσενικά. Κι όμως, στην πλούσια ναυτική παράδοση που έχουμε σαν χώρα έρχονται να συμβάλλουν ενεργά και οι γυναίκες. Το διαπίστωσα για τα καλά ακούγοντας μια νέα όμορφη κοπέλα να μου μιλάει για μπάρκα, για βάρδιες στη γέφυρα και -πώς αλλάζουν οι καιροί- για το πώς είναι να σε περιμένει ένας άντρας να γυρίσεις από ταξίδι πολλών μηνών. Η Κωνσταντίνα Μαντά είναι ανθυποπλοίαρχος (Γ’ Καπετάνιος). Δύο μέρες μετά την συνέντευξή της στην Popaganda, έφυγε αεροπορικώς για κάποιο ναυπηγείο της Κορέας ώστε να παραλάβει, με τους συναδέλφους της, ένα νέο πλοίο του στόλου που «οργώνει» καθημερινά τους ωκεανούς. Για να δούμε, πώς είναι η θάλασσα για μια καπετάνισσα;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα. Ο πατέρας μου είχε καταγωγή από Κρήτη, αλλά μεγάλωσε στον Πειραιά. Καπετάνιος κι ο ίδιος, δεν ήθελε να γίνω ναυτικός. Το μισούσε όσο δεν πάει, αλλά εγώ το είχα αποφασίσει από το γυμνάσιο. Πίστευα πώς έτσι θα γνώριζα τον κόσμο και μου άρεσε πολύ η θάλασσα. Από ένα σημείο και μετά, τα πράγματα έγιναν πιο πρακτικά. Ήταν μια πολύ καλή λύση. Χρειαζόμουν γρήγορη επαγγελματική αποκατάσταση και βρήκα καλές οικονομικές απολαβές. Σαν σχολή, εύκολο να μπεις. Σαν δουλειά, δύσκολο να παραμείνεις. Σαν ζωή, σκληρό να τη συνηθίσεις. Φοίτησα στον Ασπρόπυργο. Από εκεί βγαίνεις ανθυποπλοίαρχος. Μετά από 24 μήνες θαλάσσια υπηρεσία παίρνεις τον βαθμό του υποπλοιάρχου και στους 32 λέγεσαι καπετάνιος.
Οι γονείς μου νόμιζαν ότι τους έκανα πλάκα όταν τους είπα ότι ετοίμασα τα χαρτιά μου για την σχολή. Όταν πήγα ο πατέρας μου απογοητεύτηκε. Στην αρχή με κόψανε λόγω μυωπίας. Εγώ ήμουν στα μαύρα πανιά και ο πατέρας μου έκανε πάρτι. Ήμουν αποφασισμένη, το ίδιο καλοκαίρι έκανα επέμβαση με λείζερ και σταδιακά το αποδέχθηκαν και οι δικοί μου. Στην αρχή νόμιζαν ότι μετά το πρώτο καράβι θα έβλεπα τις δυσκολίες και θα τα παρατούσα, αλλά το πρώτο καράβι ήταν καθοριστικό! Αν ερωτευτείς την θάλασσα, δεν φεύγεις από κει μέσα κι εγώ την ερωτεύτηκα κεραυνοβόλα.
Συνάντησα και στενόμυαλους καθηγητές με τη νοοτροπία «τι δουλειά έχουν οι γυναίκες στα πλοία;». Τέτοια συμπεριφορά αντιμετώπισα κι από καπεταναίους. Δεν τους κατηγορώ. Πρόκειται για ένα ανδροκρατούμενο επάγγελμα. Δεν μας έχουν συνηθίσει σε καίριες θέσεις ή σε ποντοπόρα πλοία. Τους είναι πολύ δύσκολο να παραδεχθούν ότι μια γυναίκα μπήκε έχοντας τον ίδιο βαθμό με αυτούς και μπορεί να κάνει τα ίδια πράγματα. Παρόλα αυτά, κάποιοι το καταλαβαίνουν, κάποιοι το σέβονται και κάποιοι άλλοι το θαυμάζουν κιόλας. Πολλές φορές, μπορεί να παρατηρηθεί κι ανταγωνισμός με τους υπόλοιπους συναδέλφους. Μια γυναίκα πρέπει να αποδεικνύει καθημερινά το 110% των δυνατοτήτων της για να εξισώνεται με τους άντρες.
Η ζωή στην θάλασσα είναι αρκετά δύσκολη, αλλά ποια δουλειά δεν έχει τις δυσκολίες της; Το θέμα είναι να μην τα παρατάς, επειδή είσαι αποκομμένος από το περιβάλλον σου. Ζεις, εργάζεσαι, κοιμάσαι, ξυπνάς με ανθρώπους που δεν έχεις επιλέξει. Δεν είναι ούτε φίλοι ούτε συγγενείς σου. Δεν σου έχουν καμία υποχρέωση. Άσχετα, αν δεθείτε στην πορεία. Υπάρχουν στιγμές, κατά τη διάρκεια ενός μπάρκου, που νοιώθεις ότι ανήκεις σε οικογένεια. Φαντάσου την στιγμή που θα έρθει ο συνάδελφός σου και θα σου πει «μίλησα με τη γυναίκα μου και το παιδί θα γεννηθεί αγόρι» ή να γιορτάζεις τα γενέθλιά σου στη μέση του ωκεανού. Τότε νιώθεις ότι εκείνοι οι άνθρωποι είναι για σένα κι εσύ για αυτούς. Ένα δικό σου λάθος μπορεί να τους πάρει όλους κάτω ή ένα δικό τους λάθος μπορεί να πάρει κι εσένα. Το βαπόρι είναι απλά λαμαρίνα. Η ουσία είναι οι άνθρωποι και η συνεργασία τους. Όταν έχεις καλούς συνεργάτες, οι βάρδιες –ακόμα και οι υπερωρίες- βγαίνουν εύκολα. Οι κακοκαιρίες έχουν και την καλή πλευρά. Σε νανουρίζουν και κοιμάσαι, όπως όταν ήσουν μωρό στην κούνια σου.
Σαν ανθυποπλοίαρχος έχω μια αρμοδιότητα σε κάθε βάρδια. Είτε τις τηλεπικοινωνίες, (δηλαδή σαν παλιός μαρκόνης), είτε το navigation (δηλαδή τη χάραξη πορείας), είτε το safety που έχει να κάνει με την ασφάλεια του πλοίου. Συνήθως, περνάμε από όλα τα πόστα. Αγαπημένο μου κομμάτι είναι το navigation. Από μικρή μου άρεσε να περιεργάζομαι τους χάρτες. Αν και όλα τείνουν να γίνονται πλέον μέσω υπολογιστή, μέχρι το 2015 θα έχουν καταργηθεί εντελώς.
Όταν ακούει ο κόσμος για γυναίκες στα καράβια, αναρωτιέται αν ισχύει και για εκείνες το «κάθε λιμάνι και καημός». Στα ποντοπόρα πλοία υπάρχουν δύο κατηγορίες γυναικών: εκείνες που ήρθαν να μάθουν δέκα πράγματα και να κάνουν σωστά και τυπικά τη δουλειά τους και οι άλλες που ήρθαν για να βρουν τον γαλονά και να καβατζωθούν για όλη τους τη ζωή. Να σου πω την αμαρτία μου, δεν πολυκατεβαίνω στα λιμάνια. Οι άντρες έχουν περισσότερο ανάγκη το να βγουν και άφηνα πάντα κάποιον συνάδελφό μου να κατέβει στη θέση μου. Εξάλλου, τα δικά μας πλοία βρίσκονται στο λιμάνι για 22 ώρες. Σου μένουν περίπου 4 ώρες το απόγευμα για να βγεις, ενώ είσαι ήδη πολλές ώρες στο πόδι. Τα λιμάνια που πάμε δεν έχουν κάτι το ιδιαίτερο. Είναι εμπορικές ζώνες με ένα κωλόμπαρο, ένα μοτέλ και μια αγορά για να πάρεις κάτι στα σβέλτα, αν σου χρειαστεί.
Γυναίκα στα πλοία κι έρωτες δεν πάνε μαζί. Δεν λέω ότι δεν μπορεί να γίνει, αλλά κατά καιρούς που είχα κάποιες σχέσεις δεν μου βγήκε. Δες το λογικά. Άντε να πεις «αγάπη μου, φεύγω και θα ζω σε ένα βαπόρι με 35 άντρες, για 5-6 μήνες». Αν σε ξέρει καλά ο σύντροφός σου, θα σε εμπιστευθεί. Αν όμως γνωρίζεστε μόλις 2-3 μήνες, γιατί τόσο θα είναι το ξέμπαρκό σου, είναι δύσκολο να στηρίξει τη σχέση. Άσε που δεν υπάρχει χειρότερο συναίσθημα από το να σε πάρει τηλέφωνο, να είσαι στη μέση του ωκεανού και να σου πει, «βαρέθηκα να σε περιμένω, χωρίζουμε». Κι αν έχω πετύχει χωρισμούς και διαζύγια στα ταξίδια μου.
Ερωτικές παρενοχλήσεις μπορεί να υπάρξουν. Μπορεί , μεταξύ σοβαρού και αστείου, να ακούσεις κάποιο περίεργο σχόλιο. Αν το περάσεις λίγο αδιάφορα, τότε δεν έχεις πρόβλημα. Επίσης, μπορεί να παρατηρηθεί και κανονικό φλερτ. Σ’ αυτή την περίπτωση, η κάθε κοπέλα πρέπει με όμορφο τρόπο να δώσει στον ενδιαφερόμενο να καταλάβει ότι αυτά δεν τα συζητάμε στη μέση του ωκεανού, αλλά εκτός εργασίας και υπό άλλες συνθήκες.
Επεισόδια με πειρατές δεν μου έχουν τύχει. Μόνο μια φορά κάποια μικρά ταχύπλοα προσπάθησαν να μου κόψουν την πορεία, μέσα σε αντιπειρατική ζώνη (περιοχή υψηλού κινδύνου όπου το πλοίο λαμβάνει κάποια πρόσθετα μέτρα ασφαλείας). Η ταχύτητα ανεβαίνει στο maximum, τοποθετούνται γύρω από την πρύμνη συρματοπλέγματα και μάνικες νερού με μεγάλη πίεση ώστε να δυσκολέψουμε πιθανή προσπάθεια ανάβασης των πειρατών. Επίσης, τα μέλη του πληρώματος δεν κυκλοφορούν στο κατάστρωμα εκείνη την ώρα. Κάποια πλοία έχουν ένοπλους φρουρούς μαζί τους. Συνήθως, κινδυνεύουν τα βαπόρια με μεγάλο βύθισμα, όπως τα πετρελαιοφόρα, καθώς και τα μικρά φορτηγά που δεν αναπτύσσουν μεγάλες ταχύτητες. Τα δικά μας έχουν ψηλά ίσαλα και δεν μπορούν να προσεγγιστούν εύκολα οι πειρατές.
Την θάλασσα πρέπει να την σέβεσαι, να την φοβάσαι και να μην της γυρνάς ποτέ την πλάτη! Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που μας μαθαίνουν στη σχολή: «Ποτέ μη γυρνάς την πλάτη σου στη γέφυρα». Ο πατέρας μου μού είχε δώσει την ίδια συμβουλή πολλά χρόνια πριν μπω σε καράβι.
Θέλω να κάνω μεταπτυχιακά. Να εμπλουτίσω τις γνώσεις μου στο κομμάτι των επιθεωρήσεων. Ένας ενεργός επιθεωρητής γνωρίζει πώς να προλάβει την οποιαδήποτε ατέλεια του πλοίου και το προετοιμάζει για τις επιθεωρήσεις που γίνονται από τις πετρελαϊκές εταιρείες. Για οικογένεια δεν το σκέφτομαι, προς το παρόν. Είμαι μικρή ακόμα. Έχω πολλά να δω. Το αγαπημένο μου λιμάνι, όμως, είναι αυτό που αγαπούν οι περισσότεροι ναυτικοί, το λιμάνι του ξέμπαρκού τους.
