Δεν έχει κανείς κάθε μέρα την ευκαιρία να συνομιλήσει με την ίδια την Iστορία. Όταν αυτό συμβαίνει η συγκίνηση είναι μεγάλη – ειδικά όταν πρόκειται για έναν άνθρωπο που θαυμάζεις σε όλη την ενήλικη ζωή σου. Η Carla Bley, η σπουδαιότερη γυναίκα συνθέτις στην ιστορία της τζαζ, γιόρτασε τον περασμένο μήνα τα ογδοηκοστά της γενέθλια. Λίγες μέρες μετά, μίλησε στην Popaganda για τη μυθιστορηματική ζωή της, με το χαρακτηριστικό της υποδόριο χιούμορ της, στην πρώτη συνέντευξη σε ελληνικό μέσο εδώ και πολλά χρόνια.
Ο εορτασμός για τα ογδοηκοστά σας γενέθλια συνοδεύτηκε κι από την κυκλοφορία ενός νέου δίσκου, έτσι δεν είναι; Ναι, με την κυκλοφορία του καινούριου δισκου του τρίο – ο Steve Swallow, ο Andy Sheppard κι εγώ – που κάναμε για την ECM. Έγινε κάτι σαν γιορτή στη Νέα Υόρκη πριν δύο μέρες, με ένα μεγάλο πάρτυ γενεθλίων, και για την κυκλοφορία επί τη ευκαιρία. Φαίνεται πως όλοι ενδιαφέρονται για κάποιον που γίνεται ογδόντα χρονών, μάλλον τους ενδιαφέρει περισσότερο αυτό παρά η μουσική του. Το να είσαι υγιής και ζωντανός σε αυτή την ηλικία είναι ένα success story!
Νομίζω πως ανεξάρτητα με την ηλικία, είστε η σημαντικότερη γυναίκα συνθέτις στην ιστορία της τζαζ. Ξέρεις, σε αυτή τη δουλειά υπάρχει πολύς ανταγωνισμός. Και ως τζαζ μουσικός συνήθως δεν γίνεσαι διάσημος. Περνάς τη ζωή σου χωρίς να υπάρχει κανένα πλήθος που να σου λέει πόσο καταπληκτικός είσαι. Όταν λοιπόν άρχισε να αρέσει στον κόσμο το τελευταίο άλμπουμ, σκέφτηκα πως επιτέλους κατά κάποιο τρόπο είμαι επιτυχημένη! Πήρε πολύ καιρό να ενδιαφερθεί ο κόσμος για αυτό που κάνω.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Νομίζω πως υπήρχε ανέκαθεν μουσική στην οικογένειά σας. Ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος πιάνου και μου έμαθε να παίζω αμέσως αφού μου έμαθε να περπατάω. ΟΚ, ίσως υπερβάλλω, αλλά πάντως από πολύ μικρή ηλικία. Έδωσα το πρώτο μου κοντσέρτο στην τοπική εκκλησία, όταν ήμουν τριών ετών. Ήμουν ένα είδος αξιοπερίεργου, ένα μικροσκοπικό παιδάκι που μπορούσε να παίζει πιάνο και να τραγουδάει.
Όταν κάποιος ξεκινάει τόσο νωρίς με τη μουσική, σίγουρα υπάρχει το ταλέντο, κάτι γονιδιακό. Όμως δεν γίνεται βάρος κάποια στιγμή για ένα παιδί το να μην είναι σαν τα άλλα, αλλά, όπως είπατε, ένα αξιοπερίεργο; Όχι, καθόλου βάρος! Το λάτρευα! Ποτέ δεν είχα τρακ πριν ανέβω στη σκηνή, και ποτέ δεν έβρισκα οποιοδήποτε μειονέκτημα στο να παίζω μουσική για τον κόσμο ή να γράφω μουσική για τον κόσμο.
Και πότε στραφήκατε στη τζαζ; Νομίζω σε ηλικία δεκατριών ετών. Ακριβώς στην εφηβεία! Μια φίλη μου είχε ένα μεγαλύτερο αδελφό που του άρεσε η τζαζ, και πήγε εμένα και τη φίλη μου σε ένα τζαζ κλαμπ στο Σαν Φρανσίσκο – έχω γεννηθεί στο Όκλαντ της Καλιφόρνια, και το Σαν Φρανσίσκο είναι από την απέναντι μεριά του κόλπου. Έπαιζε ο Gerry Mulligan με τον Chet Baker. Τους βρήκα αληθινά υπέροχους. Την επόμενη εβδομάδα μας ξαναπήγε, αυτή τη φορά στην Oakland Arena, να ακούσουμε τον Lionel Hampton με την big band του να παίζει το Flying Home. Οι μουσικοί ανεβοκατέβαιναν στους διαδρόμους, όλα ήταν πολύ θορυβώδη και συναρπαστικά, στην πραγματικότητα το αντίθετο από το πώς ήταν ο Chet Baker με τον Gerry Mulligan, αλλά εμένα μου άρεσαν και οι δύο πλευρές αυτής της μουσικής, και η στοχαστική και η εορταστική. Από εκεί και πέρα αυτή ήταν η μουσική που άκουγα κι ακολουθούσα, ως ακροατής. Επί πολλά χρόνια δεν έκανα τίποτα προς την κατεύθυνση του να παίξω ή να γίνω συνθέτις τζαζ. Απλώς υπήρξα η καλύτερη ακροάτρια που γεννήθηκε ποτέ. Μπορούσα να ακούω επί ώρες χωρίς να κουνηθώ, με συνάρπαζε τόσο αυτό που μου έλεγε αυτή η γλώσσα.
Λόγω της μουσικής που αποφασίσατε να πάτε στη Νέα Υόρκη; Εννοείται! Ήθελα να πάω στο Café Bohemia να ακούσω τον Miles Davis! Έκανα λοιπόν ωτοστόπ από το Ώκλαντ μέχρι τη Νέα Υόρκη και πήγα κατ’ ευθείαν στο Café Bohemia. Ήταν όλα όσα έλπιζα πως θα είναι, υπέροχα. Από τότε έμεινα στη Νέα Υόρκη. Πολλοί νεαροί μουσικοί, όταν ακούσουν κάτι που εκφράζει όλα όσα νιώθουν και θέλουν να μάθουν περισσότερα γι’ αυτό, πάνε σε οποιαδήπτοτε πόλη κι αν βρίσκεται, και συνήθως σε αυτή τη χώρα βρίσκεται στη Νέα Υόρκη. Υποθέτω πως στην Ευρώπη πιθανότατα πας στο Παρίσι. Ή ίσως τώρα να υπάρχουν πολύ περισσότερα μέρη, ίσως στην πρωτεύουσα κάθε χώρας. Συνήθως είναι κάτι συνδεδεμένο με πόλεις, όχι χώρες.
Όταν πήγατε στη Νέα Υόρκη, ήταν μια εποχή μυθική για τη τζαζ… Δεν ήξερα ότι βρισκόμουν στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή. Δεν είχα ιδέα πόσο σημαντικό ήταν, πόσο σπουδαία ήταν η μουσική που άκουγα κάθε βράδυ καθώς δούλευα στα τζαζ κλαμπ σε ταπεινές δουλειές, στο βεστιάριο, ή πουλώντας τσιγάρα με ένα δίσκο κρεμασμένο από το λαιμό μου… Ξέρεις, εκείνη την εποχή στα τζαζ κλαμπ είχαν νεαρές γυναίκες να τριγυρίζουν με δίσκους γύρω από το λαιμό τους πουλώντας πράγματα. Ένα διάστημα είχα μια φωτογραφική μηχανή και ρωτούσα τους ανθρώπους στα τραπέζια: «Θέλετε να σας βγάλω μια φωτογραφία;» και την πουλούσα κάπου 20 δολάρια. Ενώ τα έκανα όλα αυτά, είχα την ευκαιρία να ακούω όσους ήταν σπουδαίοι τότε, στα τέλη της δεκαετίας του 50. Αυτό για μένα ήταν σαν να πήγαινα στο Πανεπιστήμιο, αλλά χωρις να χρειάζεται να πληρώσω!
Πώς αρχίσατε να συνθέτετε τζαζ; Έγινε περίπου την ίδια εποχή. Δεν είχα την παραμικρή επιθυμία να παίξω. Ήθελα μόνο να γράφω για μουσικούς της τζαζ. Και το έκανα. Πολύ γρήγορα ορισμένοι άνθρωποι άρχισαν να εκτιμούν κάποιον που ήταν πρόθυμος να μοχθήσει πάνω από ένα κομμάτι επί εβδομάδες, ενώ εκείνοι ήταν αυθόρμητοι, κι απλά σηκώνονταν πάνω στο πάλκο κι έπαιζαν –και καθιστοί, φυσικά, μπορούσαν να παίξουν– κάτι που το έβγαζαν εκείνη την ώρα από το μυαλό τους, και δεν χρειαζόταν να καταβάλλουν κόπο με μολύβι και χαρτί. Με εκτίμησαν λοιπόν την παλιά εκείνη εποχή, πριν όλοι να συνειδητοποιήσουν πως θα ήταν καλύτερα να αρχίσουν να γράφουν τη δική τους μουσική, γιατί μόνο έτσι θα εισέπρατταν τα δικαιώματα που θα τους επέτρεπαν να βγάλουν το ψωμί τους. Τότε λοιπόν, είχα αναθέσεις να γράφω για πολύ κόσμο.
Πόσο σύνηθες ήταν τότε για μια γυναίκα να συνθέτει τζαζ μουσική; Δεν ήταν σύνηθες για κανέναν να συνθέτει τζαζ μουσική! Αυτό ακριβώς θέλω να τονίσω, όλοι έπαιζαν και δεν έγραφαν! Οι λίγοι που έγραφαν, ήταν αυτοί που το έκαναν για λογαριασμό της ορχήστρας του Count Basie, ο οποίος δεν έγραφε, κι άφηνε τους μουσικούς του να κάνουν τις ενορχηστρώσεις. Αυτοί ήταν οι πρώτοι μου δάσκαλοι. O Ernie Wilkins, ο Thad Jones, ο Neal Hefti , ο Frank Wess κι ο Frank Foster… Αυτοί ήταν οι πιο σημαντικές επιρροές μου συνθετικά. Το ξέρω πως ακούγεται γελοίο. Ήμουν 19 χρονών και ήμουν συνθέτις τζαζ! Κανείς δεν θα το πίστευε αυτό, και δεν το είπα σε κανένα! Ήταν υπερβολικά απίθανο, δεν είχα και τη σωστή εμφάνιση, ήμουν μια νεαρή, λευκή, ξανθιά, με σουηδική καταγωγή… Ήταν λάθος το όλο πράγμα, ολοκληρωτικά λάθος, όμως δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς.
Αυτή η αντίθεση έπαιξε κάποιο λόγο στην απόφασή σας να το κάνετε; Όχι, καθόλου. Με κανένα τρόπο δεν προσπαθούσα να πάω κόντρα. Απλώς έκανα αυτό που έπρεπε να κάνω. Και δεν είχε καμιά διαφορά για μένα αν ήταν καλό πράγμα, κακό, αν οι άνθρωποι το ήθελαν ή όχι.
Και πότε αποφασίσατε να παίζετε και να ηχογραφείτε η ίδια τη μουσική σας; Αυτό συνέβη πολύ, πολύ αργότερα. Αφού είχα περάσει τη φάση του ακροατή. Τώρα δεν ακούω πολλά πράγματα. Τότε όμως, το μόνο που έκανα ήταν να ακούω. Και τότε έγινα κομμάτι αυτού του κόσμου. Οι μουσικοί της τζαζ ήταν οι μόνοι μου φίλοι, οι σχέσεις και οι γνωριμίες μου. Γνώρισα ανθρώπους με τους οποίους κατέληξα να περνάω πολύ χρόνο. Νομίζω ότι ο Paul Bley ήταν ο πρώτος άνδρας με τον οποίο έζησα, και τελικώς τον παντρεύτηκα, καθαρά για πολιτικούς λόγους. Ήταν καναδός, και για να μείνει στις ΗΠΑ, έπρεπε να παντρευτούμε για να πάρει την πράσιμη κάρτα. Στην πραγματικότητα, και με τον επόμενο σύζυγό μου (Σ.σ. Michael Mantler) συνέβη το ίδιο πράγμα: έπρεπε να μείνει στις ΗΠΑ, οπότε παντρευτήκαμε. Τώρα δεν είμαι παντρεμένη με κανένα, οπότε αν ξέρεις κανέναν που θέλει να μείνει στις ΗΠΑ, απλώς θα τον παντρευτώ.
Μην μου δίνετε ιδέες, γιατί αν είναι πρόταση, μπορεί να τη δεχτώ! Τελευταία δεν έχω ακούσει κανέναν που να ήθελε να έρθει να μείνει στις ΗΠΑ, γιατί πολιτικά τα πράγματα είναι χάλια, είναι ντροπιαστικό. Οι Αμερικανοί περνάνε δύσκολες μέρες. Οπότε θα σου συνιστούσα να κάτσεις εκεί και να περιμένεις λίγο καιρό…
Πολλοί αμερικανοί καλλιτέχνες έχουν πει πως αν εκλεγεί ο Ντόναλντ Τραμπ, σκέφτονται να εγκαταλείψουν τη χώρα. Πιθανότατα ο Καναδάς θα ήταν η ευκολότερη λύση.
Όταν κάνατε το Escalator Over The Hill, ήταν αληθινά μια ρηξικέλευθη θεώρηση της τζαζ. Υπήρξε κάτι ανάλογο πριν από αυτό; Ναι. Όταν άρχισα να γράφω για μεγάλα συγκροτήματα, πολύ σύντομα αφότου έγινα συνθέτις, έκανα το A Genuine Tong Funeral, που ήταν ένας ολόκληρος δίσκος με μουσική για το ίδιο θέμα, για ένα αρκετά μεγάλο σύνολο. Μετά ήταν το πρώτο άλμπουμ των Liberation Music Orchestra, για 12-13 μουσικούς,. Και μετά δούλεψα κατευθείαν με την Jazz Composers Orchestra, 20-30 άτομα. Εξακολουθούσε να μεγαλώνει. Και το Escalator Over The Hill ήταν για 50 άτομα! Δεν ξέρω γιατί έκτοτε όλο συρρικνώνεται, νομίζω πως συμβαίνει κυρίως για οικονομικούς λόγους. Τα τελευταία τρία άλμπουμ είναι με τρία μόνον άτομα. Δεν εννοώ πως είναι κακό, είμαι στ’αλήθεια ευτυχής. Είναι πολύ ενδιαφέρον για μένα αυτή τη στιγμή να συνθέτω για τρία άτομα, και μάλιστα για τους ίδιους τρεις.
Πόσο διαφορετική είναι η τζαζ τα τελευταία χρόνια σε σχέση με αυτό που ήταν όταν ξεκινούσατε; Εγώ δεν βλέπω απολύτως καμία διαφορά. Αυτή τη στιγμή δουλεύω πάνω σε μια ενορχήστρωση του Ida Lupino, που είναι κάτι που έγραψα πριν από 50 χρόνια. Θα έγραφα ακριβώς τις ίδιες νότες σήμερα..
Πώς είναι να βλέπει κανείς ένα κομμάτι που έγραψε πριν από πενήντα χρόνια να εξακολουθεί να είναι αγαπητό, να ακούγεται και να διασκευάζεται τόσο πολύ; Bρίσκω πως κανένας δεν το έχει παίξει σωστά, και γι’ αυτό το ξαναδουλεύω και κάνω μια νέα ενορχήστρωση, και τελικώς θα το ηχογραφήσω όπως εγώ το θεωρώ τέλειο. Όταν δίνεις σε κάποιον μια παρτιτούρα σου, συνήθως κάνουν μια δική τους ερμηνεία, και παίζουν πολλές νότες που δεν ήταν στις προθέσεις σου να παιχτούν. Θέλω να το κάνω με το σωστό τρόπο, να το διορθώσω αυτό. Θέλω να κάνω το Ida Lupino τέλειο! Αυτός είναι ο στόχος!
Πότε θα έχουμε την τύχη να ακούσουμε αυτή την ενορχήστρωση ηχογραφημένη; Ίσως σε περίπου… δύο χρόνια!
Έχετε επιτύχει πολλά στη μουσική σας καριέρα. Νομίζω όμως πως το μεγαλύτερο επίτευγμα, είναι πως ενώ κλείσατε προ ημερών τα 80, όλοι σας έχουμε στη σκέψη μας ως ένα νέο άνθρωπο. Ξέρεις, κάθε ηλικιωμένη γυναίκα, όπως και κάθε ηλικιωμένος άνδρας, λέει: «εξακολουθώ να νιώθω 16»! Είναι αλήθεια, έτσι νιώθεις. Μπορεί να μη δείχνεις 16, μπορεί να μην κινείσαι σαν δεκαεξάχρονη, αλλά μέσα σου, το πρόσωπο που είσαι έχει παραμείνει ίδιο. Αυτή είναι η δική μου εμπειρία. Δεν νιώθω ούτε καν ενήλικη ακόμα.
Ζείτε εδώ και 25 χρόνια με τον Steve Swallow. Έχει συμβεί και στο παρελθόν να ζείτε και να συνεργάζεστε ταυτόχρονα με ένα μουσικό. Είναι εύκολο ή δύσκολο να μοιράζεται κανείς τη ζωή του με κάποιον με τον οποίο δουλεύει μαζί; Εύκολο! Δεν μπορώ να φανταστώ οτιδήποτε άλλο. Η υποστήριξη ενος άλλου προσώπου είναι στ’ αλήθεια σημαντική. Μου επιτρέπεται να καθίσω στο γραφείο μου και να γράφω μουσική χωρίς να έχω ημερήσιες υποχρεώσεις. Δεν χρειάζεται να είμαι τίποτε εκτός από μια παραγωγική συνθέτις μουσικής. Αυτό είναι κάτι που δεν θα μπορούσα να το κάνω μόνη μου. Κάποιος πρέπει να με φροντίζει όσο συμβαίνει αυτό. Ο Steve Swallow όχι απλώς με ενθάρρυνε, αλλά με έστελνε με το ζόρι στο γραφείο μου κάθε μέρα της ζωής μου. Έλεγε: «ανέβα τη σκάλα και πήγαινε πάνω, δούλεψε, ιδού ένα φλυτζάνι καφές, εμφανίσου με ένα καινούριο κομμάτι». Δεν με αφήνει να ξεφύγω, είναι σαν εργοστάσιο εδώ μέσα, με ένα πολύ κακιασμένο αφεντικό που μου λέει: «Γράψε ένα καινούριο κομμάτι, και μετά ίσως να σε αφήσω να βγεις έξω!»
Κυκλοφορεί ένας θρύλος, ότι κάθε φορά που ολοκληρώνετε ένα καινούριο κομμάτι, ο Steve Swallow σας ανοίγει ένα μπουκάλι σαμπάνια. Είναι αλήθεια; ΗΤΑΝ αλήθεια! Μέχρι πριν από δύο χρόνια, οπότε και αποφάσισα να σταματήσω να πίνω σαμπάνια…
Αντικαταστάθηκε με κάτι; Ναι! Με πολύ νερό, μεταλλικό νερό, νερό με χυμό λάιμ. Υπάρχει και κάτι τώρα στις ΗΠΑ που λέγεται Kombucha, είναι ένα είδος τσαγιού που έχει υποστεί ζύμωση από μαγιά. Αυτό το ποτό είναι συναρπαστικό για μένα τώρα. Δεν χρειάζομαι κάτι να με ανεβάσει, να φτιαχτώ ή να μου καλμάρει τα νεύρα. Μόνο κάτι με αληθινά υπέροχη γεύση. Οι απαιτήσεις μου για τις ημερήσιες στιγμές όπου νιώθω καλά, έχουν εξαιρετικά περιοριστεί σε πράγματα που έχουν ωραία όψη, γεύση ή μυρωδιά. Ή που ακούγονται καλά. Γιατί να αφήσω απ’ έξω τον ήχο;
Νομίζω πως εκτός από τις συνθετικές σας ικανότητες, είχατε πάντα και μια ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ. Ελπίζω να μην αλλάξει ποτέ αυτό. Κι εγώ το ελπίζω. Το γέλιο είναι τόσο υπέροχο συναίσθημα…
Θα ήθελα να μου πείτε για τα μελλοντικά σας σχέδια. Την επόμενη εβδομάδα πάμε στο Αμβούργο όπου πρόκειται να κάνω ένα ορατόριο για big band και χορωδία αγοριών. Επιστρέφω λοιπόν στο να δουλεύω με 50 άτομα. Η big band του NDR θα παίξει, και θα τραγουδήσει μια γνωστή χορωδία αγοριών του Αμβούργου. Πρόκειται για ένα κομμάτι που λέγεται “La Leçon Française”. Το λιμπρέτο είναι μισό στα γαλλικά, μισό στα αγγλικά. Δεν είμαι σίγουρη αλλά νομίζω πως θα είναι υπέροχο. Θα το ηχογραφήσουμε για την ECM σε τρεις εβδομάδες. Μετά θα κάνουμε περιοδεία με το τριο τον Ιούλιο. Θα μου λείψει αληθινά το να παίξουμε στην Ελλάδα, είναι τουλάχιστον μια πενταετία που δεν έχουμε έλθει. Ελπίζω πως θα τα καταφέρετε να ξεμπλέξετε και πως θα έλθουμε πάλι εκεί κάποια μέρα. Πώς τα πάτε;
Όχι και πολύ καλά, όπως ξέρετε. Συνεχίστε να προσπαθείτε! Θα πάμε σε πολλές χώρες, και σε κάποιες της ανατολικής Ευρώπης. Και θα συνεχίσουμε να παίζουμε με την Charlie Haden Liberation Music Orchestra. Μετά το θάνατο του Charlie κάναμε ένα καινούριο δίσκο που θα βγει τον Οκτώβριο, με μουσική γραμμένη από εμένα και τον Charlie, και θα περιοδευσουμε με αυτόν. Αυτά είναι τα πλάνα μου για το υπόλοιπο της χρονιάς.
