Η απίστευτη δουλειά ενός «σκηνοθέτη της ορχήστρας»

Μπορεί να μην έχει πάνινη πτυσσόμενη καρέκλα, να μην του φέρνουν τον καφέ του κάθε φορά που θα ήθελε φωνάζει cut! αλλά η δουλειά του ενορχηστρωτή μοιάζει πολύ με αυτή του σκηνοθέτη. Ο Αντώνης Σουσάμογλου, ο εξάρχων της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης ανέλαβε να «σκηνοθετήσει» τους συναδέλφους του, αναλαμβάνοντας μαζί με τον Λάζαρο Τσαβδαρίδη και τον David Lynch την ενορχήστρωση 23 jazz ‘n’ blues τραγουδιών για τις φωνές της Έλλης Πασπαλά και του Vassilikos για μια συναυλία στο πλαίσιο του Φεστιβάλ της Μονής Λαζαριστών. 

Μουσικά διαμάντια του George Gershwin, του Leonard Bernstein, των Bealtes, του Cole Porter, του Tom Waits, της Joni Mitchell και άλλων ήρθαν στα χέρια του για να γίνουν κομμάτι του συμφωνικού ρεπερτορίου και να παρουσιαστούν σε μια ξεχωριστή συναυλία. Βρέξει, χιονίσει, όπως μας είπε σε ένα διάλλειμα από τις καθημερινές πρόβες με την ορχήστρα.  

Πόσο δύσκολο είναι να πάρεις ένα τραγούδι που έχει γραφτεί για μια κιθάρα και ένα πιάνο και να το «απλώσεις» για τα όργανα μιας συμφωνικής ορχήστρας;   Όταν ενορχηστρώνεις ένα κομμάτι είναι σαν να το ξεψαχνίζεις. Αναλύεις το γράψιμο του, τον τρόπο που έχει φτιαχτεί η δομή του, τη μελωδία του, την αρμονία του. Ο ενορχηστρωτής είναι αυτός ο οποίος θα μεταγράψει το τραγούδι, θα αναθέσει συγκεκριμένους ρόλους στο κάθε μέλος της ορχήστρας. Ορχηστρικά σκηνοθετείς τους μουσικούς. Σε μια μπάντα για παράδειγμα, ένας σαξοφωνίστας μπορεί κάποια στιγμή να αποφασίσει να παίξει ένα σόλο, αλλά σε μια μεγάλη ορχήστρα αυτό δεν μπορεί να γίνει αυτόματα. Πρέπει να σκηνοθετηθεί με ακρίβεια ο ρόλος του καθενός και πότε θα μπει ένα όργανο ώστε το αποτέλεσμα να είναι πλήρες και ισορροπημένο. Ορισμένα κομμάτια της συναυλίας είχαν γραφτεί για το Broadway, οπότε οι συνθέτες τους είχαν στο πίσω μέρος του μυαλού τους ότι θα υπάρχει ένα ορχηστρικό σύνολο. Σε άλλα όμως αυτό δεν είναι αυτό προφανές και έτσι πρέπει να «επινοήσει» κάποιος την ορχήστρα να ξανασκεφτεί το κομμάτι από την αρχή. Αυτό που προσπαθούμε είναι να υπάρχει ένας ισορροπημένος διάλογος μεταξύ της ορχήστρας και των τραγουδιστών. 

Τι απαιτεί από τους καλλιτέχνες η συνεργασία με μια συμφωνική ορχήστρα;  Είναι σημαντικό οι τραγουδιστές να είναι μουσικοί. Να έχουν ευαίσθητα αυτιά και, παρόλο που είναι σολίστες και όλα στη συγκεκριμένη περίπτωση βασίζονται πάνω στο τραγούδι τους, πρέπει να μπορούν να ενταχθούν στο σύνολο. Ό,τι κάνουν, οι ελιγμοί της φωνής, το ταλέντο και η μουσικότητα τους, που μπορούν να τα διαχειρίζονται πιο ελεύθερα μέσα σε μπάντα, πρέπει να ενταχθούν σε μια χορογραφία 70 ανθρώπων. Δεν μπορούν να χορεύουν μόνοι τους. Είναι εξαιρετικό ότι η Έλλη Πασπαλά και ο Vassilikos έχουν συνεργαστεί ξανά με την Κ.Ο.Θ. και έχουν μεγάλη εμπειρία και τριβή με τον συγκεκριμένο χώρο των τραγουδιών. 

 Το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί μια συμφωνική ορχήστρα επιτρέπει δημιουργικές ελευθερίες; Ο καλλιτέχνης  λειτουργεί πάντα μέσα σ’ ένα πλαίσιο. Ακόμη και όταν επιλέγει να «παραβιάσει» αυτό το πλαίσιο, αυτή η έννοια της ελευθερίας και της παραβίασης ορίζεται σύμφωνα με αυτό. Το να δουλέψεις με συγκεκριμένες τεχνικές προδιαγραφές, σ’ ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, με ο,τιδήποτε συνεπάγεται μια δέσμευση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργίας. Αυτό ξεκινάει από τα χρόνια των μεγάλων συνθετών που έγραφαν έργα κατά παραγγελία για την αυλή του βασιλιά ή για να γιορτάσουν κάποια επέτειο και φτάνει μέχρι και σήμερα με τον τρόπο που δισκογραφούμε γιατί π.χ. το στούντιο κοστίζει και έχουμε δυο ώρες χρόνο. Συχνά αντιπαρατίθεσαι με κάποιο όριο που είναι πάντα εκεί. Εμένα μου κάνει καλό πάντως. Ωστόσο, τα όρια στην εποχή μας γίνονται πιο δυσεύρετα εξαιτίας της τεχνολογίας. Επειδή υπάρχει πρόσβαση σε όλα, σε όλες τις πληροφορίες, κάποιος πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός για να διαχειριστεί αυτήν την ελευθερία και να βρει το στίγμα του. 

Προσαρμόζονται οι συμφωνικές ορχήστρες στην εποχή τους; Η Κ.Ο.Θ. έχει ανοιχτά τα μάτια της; Νομίζω ότι οι ορχήστρες αναπροσαρμόζονται και ακολουθούν την εποχή τους. Δεν μπορείς να απευθύνεσαι στον κόσμο όπως έκανες το ’60. Το ότι είμαστε σε μια εποχή multimedia είναι πολύ διαφορετικό από τότε που οι τέχνες είχαν μια καθαρή απόσταση μεταξύ τους. Τώρα είναι αυτονόητο ότι θα συνδυάσεις ήχο και εικόνα. Έχουμε συνηθίσει στη συνδυασμένη πληροφορία και είναι δύσκολο να σταθείς ξανά μόνο με τον ήχο και μάλιστα έναν ήχο που απαιτεί μια διαδικασία με τον ακροατή. Όλες οι μεγάλες ορχήστρες έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν τον κόσμο. Ωστόσο αυτό που δεν αλλάζει και δεν αντικαθίσταται από το youtube είναι η μουσική εμπειρία, το γεγονός ότι η μουσική φτιάχνεται εκείνη τη στιγμή, δημιουργείται από ευαίσθητες ισορροπίες ανθρώπων εκείνη την ώρα.

Η ΚΟΘ έχει ανοιχτά τα μάτια της, αλλά έχει να αντιμετωπίσει δύο μεγάλα προβλήματα που δεν σχετίζονται με την ίδια. Το ένα είναι η γεωγραφική της θέση, δηλαδή το ότι είμαστε μακριά από άλλα μεγάλα αστικά κέντρα εκτός Ελλάδος και δεν υπάρχει εύκολη πρόσβαση και το άλλο είναι η οικονομική συγκυρία που μπλοκάρει σχεδόν τα πάντα. Ακόμη και έτσι όμως γίνονται πράγματα και αυτό το έχει καταλάβει ο κόσμος της πόλης. Είναι μια ορχήστρα με μεγάλη αναγνωρισημότητα που ο κόσμος την παρακολουθεί σε πολλά επίπεδα. Θεωρώ πως είμαστε η ορχήστρα της πόλης και της βόρειας Ελλάδας γενικότερα. 

Υπάρχει αυτό που λέμε «ρουτίνα» σε μια δουλειά όπως η δική σου;  Κάθε παραγωγή που κάνουμε στην Κ.Ο.Θ. είναι διαφορετική. Οι προκλήσεις είναι άλλες, τα έργα αλλάζουν και χαίρομαι που είμαι υπάλληλος στην ορχήστρα διότι διαφορετικά δεν θα μπορούσε να υπάρχει συμφωνική μουσική στην Ελλάδα. Δεν θα μπορούσα να κάνω τη μουσική που αγαπώ αν δεν υπήρχαν αυτοί οι φορείς με την αρωγή του κράτους. Η ύπαρξη αυτών των δομών είναι το όχημα για να συμβούν πολλά σημαντικά καλλιτεχνικά γεγονότα που σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν αδύνατον να γίνουν. 

Info: Παρασκευή 5 Σεπτεμβρίου 2014, 21:00 

Συναυλία Both Sides Now – Μέρες Βινυλίου

Έλλη Πασπαλά – Vassilikos με την Κ.Ο.Θ. 

Σαξόφωνο: David Lynch

Διεύθυνση ορχήστρας: Βλαδίμηρος Συμεωνίδης 

Θεσσαλονίκη, Μονή Λαζαριστών

Εισιτήρια: 15€, 12€, 10€